Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| І БӨЛІМ. Әдеби мұраны зерттеудің негізгі арналары
тешествия по разным провин циям Российского государства» (ч. І., Спб., 1773) және А. И. Левшиннің «Описа- ние киргиз-казачьих или киргиз-кай- сацких орд и степей» (ч. 1-3. Спб.,1832) атты еңбектерінен кездестіреміз. Бұл ғалымдар қазақ халқының тарихын, мәдениетін, әдет-ғұрпы мен салтын көбірек зерттегендіктен де тұрмыс- салтқа байланысты халық өлеңдеріне айырықша көңіл аударған. А. И. Лев- шин қазақ өлеңдерін жанрлық жа- ғынан батырлық жырлар (эпос пен тарихи жырлар), тұрмыс-салт жыр- лары, лирикалық өлеңдер деп үш топ қа бөледі. Қазақ халқының бүкіл өмі рінің поэзияда табылатынына, ақ- па ақындық-импровизаторлық қа бі - леті мен өнерсүйгіштік қасие ті- не байланысты алғашқы ой-пі кір - лерді де осы кітаптардан кез дес - тіре міз. Аталған еңбектердің шы - ғыс тану ғылымындағы басты ғы - лы ми жаңалығы мен маңызы патша үкіметінің отарлау саясатынан туын - даған «қазақтар мәдениеті жоқ, тағы халық» деген менсінбеушілікке соқ- қы беріп, қазақ халқының тарихын, географиясын, этнографиясын ғы- лыми тұрғыда зерттеуге деген жаңа бағыттағы көзқарас пен ой-пікір ту- ғызуында еді. Міне, сондықтан да ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап қазақ даласын зерттеушілер фольклорлық мұраны жинау, жария- лау, орыс тіліне аудару, басып шыға- ру жұмыстарына ерекше көңіл бөлді. Егер Л. Ф. Костенконың «Туркестан- ский край» (т. 1-3, Спб.,1880), А. Н. Ха- рузиннің «Киргизы Букеевской ор- ды» (вып. 1-2, М.,1888), Н. И. Весе - ловскийдің «Киргизские рассказы о русских завоеваниях в Туркестан ском крае» (СПб.,1894), А. Вамберидің «Очерки Средней Азии» М., 1868), И. И. Крафттың «Сборник узаконений о киргизах степных областей» Орен- бург, 1889), И. А. Кастаньенің «Древ- ности киргизской степи и Оренбург- ского края» Оренбург, 1910). Н. И. Гро- дековтің «Киргизы и каракиргизы Сырдарьинской области» Ташкент, т.1, 1889) атты кітаптарында ауыз әдебиеті үлгілері халық тарихы мен этнографиясына байланыс ты қарастырылған болса, таза фольк- лортану мәселесіне арналған ең- бектерде фольклорлық мұраның көп теген көлемді ңұсқалары жария- ланды. Атап айтсақ, В. В. Радловтың «Об разцы народной литературы се- верных тюркских племен» (ч. V, СПб., 1875), «Образцы народной ли тературы тюркских племен» (ІІІ т. СПб., 1870), И. Березиннің «Турец- кая хрестоматия» (3 т. СПб.,1890), Я. Лютшьтің «Киргизская хрестома- тия» (Ташкент,1883), А. Васильевтің «Образцы киргизской народной сло- весности» (Оренбург, 1897, 1905), Н. Н. Пантусовтың «Образцы кир- гизкой народной литературы» (Қа- зан, 1909), Ә. Диваевтың «Сбор ник материалов для статистики Сыр- Ре по зи то ри й К ар ГУ |