Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
келгенше қадірлі жұртқа таныту үшін мұнан былай кейбір өнегелі, өр некті сөздерін газетаға басып, көп- ке көрсетпекшіміз» деп аяқталуы да сондықтан. Қазақ әдебиетінің тарихын ғұ- мырнамалық мақалалар төңіре гін- де таныту жолында М. Дулатовтың «Уақыт» газетіндегі «Ибрахим ибн Қүнанбаев» (1908, №383) және «Қа- зақ» газетінде жарияланған «Қа- зақ ақыны» (1913, №9), «Абай» (1914, №67), «Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов» (1914, №71,73-77), «Ха- зірет Сұлтан» (1913, №16-17) секілді мақалаларының маңызы зор бол ды. «Қазақ ақыны» – Ақмолла ақын- ды, «Хазірет Сұлтан» – Қожа Ахмет Яссауиді, «И. Құнанбаев» – Абай- ды оқырман жұртқа таныстыру- ды ғана мақсат тұтқан мақалалар. Бұларда ғылыми-зерттеушілік ой- дан көрі насихаттау, үлгі ету жағы басым болса, Абай мен Шоқан ту- ралы қалған екі мақала әдеби-тари- хи бағыттағы ғылыми ой-пікірдің әде биет тарихын сөз етуге ойыса бастағанын байқатады. Себебі, бұ- ларда ғұмырнамадан көрі әдебиет тарихының мәселесі нақты қойылған. М. Дулатов «Абай сынды ақынның қадірін білмеу қазақ халқының зор кемшілігін көрсетуге толық жарайды, себебі – қазақ басқа жұртпен үзеңгі қағысып, тең халық болып жасай ал- мауы тарихи әдебиеті жоқтықтан. Та- рихи әдебиеті жоқ халықтың дүниеде өмір сүруі, ұлттығын сақтап ілгері басуы қиын. Әдебиеті, тарихы жоқ халықтар сіңісіп, жұтылып жоқ бо- лады. Қай жұрттың болса да жаны – әдебиет, жансыз тән жасалмақ емес», – деп жазған уақытында ха- лық тарихы мен әдебиетін жоққа шығарып отырған жоқ, керісінше зерттелмегенін айтып отыр. Оны тексеру біздің ескеретін бірінші бо- рышымыз деп атап көрсетуі де сон- дықтан. М. Дулатов бұл жолда алғаш назар аударатын ақын деп ұлы Абай- ды атайды. «Әдебиетіміздің негізіне қаланған бірінші кірпіш – Абай сөзі, Абай аты боларға керек. Абайға шейін қазақта қолға алып оқырлық, шын мағынасында қазақ әдебиеті дерлік бір нәрсе болған жоқ еді. Абайдың бізге қымбаттылығы сол. Бәлки мұнан кейін Абайдан үздік ақындар, жазушылар шығар, бірақ, ең жоғарғы, ардақты орын Абайдікі, қазақ халқына сәуле беріп, алғашқы атқан жарық жұлдыз – Абай», – деп қазақ әдебиетінің тарихын зерттеуді Абай өмір сүрген дәуірдегі жаңа жаз- ба әдебиеттен бастауды ұсынады. М. Дулатовтың ұлт әдебиеті тари- хын зерттеуді қолға алуды көтерген идеясы «Ш. Ш. Уәлиханов» аталатын мақаласында да орын алған. Бұл – ұлттық әдеби-тарихи ой-пікірдің қалыптасу жолында Шоқан туралы ғылыми-зерттеушілік сипаты жан- жақты танылған құнды еңбек. «Дала уалаяты газетіндегі» Ш. Ибрагимов- Ре по зи то ри й К ар ГУ |