Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
мұраны игеру мәселесін дұрыс шешіп алуына кедергі жасады. Осындай қате көзқарастарға қа- рамастан, халық әдебиеті нұсқала- рынан «Батырлар», «Аяз би», «Өтірік өлең», «Тазша», «Қозы Көрпеш-Баян сұлу», т.б. жинақтар жарық көрді. Со- нымен қатар, сол дәуірдегі мерзімді баспасөз бетіндегі пікірталастағы пікірлердің, жеке мақалалардың бар- лығы бірдей қате концепцияларға мүлде бой ұрған көзқараста болды десек қателесер едік. Әдеби мұраны көптеп жариялап, олардың жина- луына қолғабысын тигізгендердің баспасөз арқылы ауыз әдебиеті, оның жекелеген нұсқалары туралы ғылы- ми-зерттеу мәніндегі мақалалары да шығып жатты. Мысалы, М. Әуезовтің 1922 жылы «Шолпан» журналын- да жарияланған «Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі» (№ 2, 3) мақаласынан қате көзқарастағы теориялар да, маркстік-лениндік әдіснаманың тап- тық принципі де байқалмайды [30]. Бұл секілді мақалаларда әдебиет туралы жалпылама айтылғанмен, негізінен әдеби мұра, оның ішінде халық ауыз әдебиеті, оның жанрла- ры, өзіндік ерекшеліктеріне тоқтала отырып, жазба әдебиетпен байла- нысы, фольклорлық нұсқаларды жи нау, жариялау, зерттеу, олардан үй рену мәселелеріне назар аудары- лады. Қазақ фольклоры мен эпосы- на ғылыми-тарихи тұрғыдан қарап, пікір білдірген зерттеу дәрежесінде көрінгендері де бар. М. Әуезов «Қазақ әдебиетінің қазіргі дәуірі» атты мақаласында «ескі ел әдебиеті» жайында қомақты ой айтып, хал- қымыздың өте бай мұрасының жал- пы тарихын білу, бай дәстүрін пай- далану туралы принципті мәселе кө терді. Автор қазақ ауыз әдебиеті үлгілерін жинаушы орыстың ориен- талист ғалымдарының пікірлеріне сүйене отырып, қазақ фольклорының дәстүрін, қазақ халқының мәде- ниетіндегі орнын, оны сақтаушы ақын дар қызметін бағалауда ғылыми толымды ойлар айтты. Бұл мақала- ның кейбір ұшқары топшылаула- рына қарамастан қазақ әдебиеттану ғылымында әдеби мұраның қо- ғамдық, халықтық сипаты туралы алғаш сөз қозғалды. Сол сияқты М. Әуезов «Қобыланды батыр» ма- қаласында эпостық жырлардың об- раздарын, сюжеттік ерекшелігін, та рихилығын зерттеу проблемасын кө терді. Халық арасында кең тараған «Қобыланды батыр» жырына әдеби- тарихи талдау жасай келіп, «әдеби ескерткіш» деп бағалайды. 1920 жылдардың бас кезінде жа- рияланған осы мақалалар әдеби мұраның озық үлгілерін халықтың рухани игілігіне айналдыру үшін нигилистік көзқарастың дауылы кө- терілуіне қарамастан әдеби-тео рия - лық таным мен әдеби-тарихи тал- даудың ғылыми дами бастауы на ықпал етті. Кейбір баспасөз орын- Ре по зи то ри й К ар ГУ |