Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
дары төңірегіне топтасқан жас ақын- жазушылардың, әдебиетші-сыншы - лардың арасында әдеби мұ раға деген оң көзқарас туып, оның тарихилығы, халықтығы және жанр лық ерекше- лігін терең сөз етпесе де, әдеби-та- рихи талдау жа сауға ұмтылғандары аз емес. Сон дықтан «Әдебиетта ну- дың алғашқы дәуірінде айтылған осы ой-пікірлерді бүгінгі эстетикалық биік тен қарап даттауға болмайды, қай та анықтама, тұжырымдардың бір ден-бірге қомақтана, нақтылана, мән дене түскеніне назар аударған жөн» деп білу керек [31, 74]. Бұл жер- де маркстік-лениндік әдіснаманың ал ғашқы кездегі жетекшілік рө лін жоқ қа шығаруға болмайды. Фоль- клор лық шығармаларға таптық по- зиция тұрғысынан келгенімен, 1920 жылдардың алғашқы жартысын- дағы ғылыми-зерттеушілік ой-пікір- де ол сөз арасында жалпылама ай- тылғандықтан, кейіпкердің қай тап- тан шыққанына байланысты ба ға лау тым өріс алып кетпеген еді. Фоль- клорлық мұраның көптеген үл гілері «бай-феодалдар табының мүд десін көздейді» деген секілді ба ға лаулар болғанымен, оларды жи нап-жариялау мен зерттеудің алғаш қы қадамдары жасалып жатты. Әдеби мұра, оның ішінде халық ауыз әдебиеті туралы әртүрлі пікір- лер мен көзқарастарды бір арнаға салу 1924 жылғы қазақ білімпаз- дары бірінші құрылтайының күн тәртібіндегі өзекті мәселелердің бірі болды. Құрылтайда 1917-1924 жыл- дар аралығында халық шығарма- шылығының үлгілерін жинау, жа- риялау жұмыстары қорытындылана келе, оның алдағы уақыттағы қыз- метіне бағыт-бағдар берілді. «Ха- лық ауыз әдебиетін қалай, қайтіп және кімдер жинау керек?» деген мәселелермен қоса, жаңа дәуірдегі қазақ фольклорының да шығарма- ларын жинау, оларды басып шы ғару, жеке халық ақындарының өлең дер жинағын шығару сияқты пробле- малық мәселелер терең сөз болды. Құрылтайға жиналғандардың «бі- рыңғай ағым теориясы» мен «тұр- пайы социологизм» бағытындағы көзқарасты жақтаушылар болып екі ге бөлінуі, әдеби мұра туралы ай- тыс-тартысты ерекше күшейте түсті. Мә дени мұраға ғылыми тұрғыдан қа рау бұрмаланып, қазақтың халық ауыз әдебиетінің үлгілерін жинауды бір жүйеге салу туралы шешім тұ- жырымдалмай қалды. Алайда құ рыл- тайдың әдеби мұра жөніндегі көз- қарастағы бір қателікке, яғни «халық ауыз әдебиеті құриды, жа ңа дәуірде оның дамуына ешбір мүм кіндік жоқ» деген пікірге қатты тойтарыс беріп, фольклордың жазба әдебиетпен қа- наттаса отырып дами беретіндігіне, оны да жинап, басып шығару, халық шығармашылығының өкілдерін қам- қорлыққа алу керек тігіне назар ау- дарғанын атап өткен абзал. Ре по зи то ри й К ар ГУ |