Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
маңызы зор. Автор бұл еңбегінде қазақ әдебиетінің тарихын дәуірге бөлуде бұрын кездессе қоймаған жүйе жасаған. Қазақ фольклорының даму процесі тұрғысында ой қозғай келіп, халық ақындарының рөлі ерек- ше екенін, олардың қай дәуірде өмір сүргенін атап көрсетуді мақсат тұт- қан. Қазақ әдебиеті мынадай дәуір- лерге бөлінеді деп атап көрсетпесе де, ортасында аты сақталған халық ақындарын әр ғасыр бойынша жіктей отырып түгелге жуық келтіреді. Ең ерте дәуірдегі ақындар деп бастап, қазақ әдебиетінің тарихын былайша бөледі: 1. XV ғасыр – Жиренше. 2. XVІ ғасыр – Сыпыра жырау мен Шалкез. 3. XVІІІ-ХІХ ғасыр ақындары. Хал нияз, Абыл, Нұрым, Қадырбай, Мұ рат, Матай, Қуан, Өтебай, Бай- тоқ, Манабай, Иманбай, Бабас, Жыл- қышы, Абат, Жылқайдар, Қозы- бек, Жұмырбай, Қашқынбай, Базар, Есенбақ, Жиенқұл, Ораз, Шерни- яз, Жаскілең, Бахы, Жанат, Ны- санбай, Нарманбет, Майлықожа, Мәделіқожа, Ешнияз, Бұдабай, Ер- менбет, Ығылман, Құлымбет, Шеге- бай, Ақтиям, Молдағали, Балмырза, Сү йінбай, Досқожа, Өмірзақ, Жам- был, Бақтыбай, Әбубәкір, Біржан сал, Ақан сері, Жүсіпбек, Бұқар, Орынбай, Ақмолда, Қарпық, Сейдахмет, Қабан, Күдері, Бөлтірік, Елеусіз, Нұржан, Тоғжан, Қанапия, Өске, Бейімбет, Сералы, Тұрмағамбет, Қаңлы Жүсіп, Кете Жүсіп, Шөже, Садық, Әликеш, Оңғар, Шораяқ Омар [36, 73]. Автордың басты мақсаты фоль- клорлық үлгілерді шығарушылар, жырлаушы, таратушыларды атап көр сету болғандықтан, жыршылар мен ақын-жыраулар, әнші-ақындар мен айтыс ақындары араласып кет- кен. Әйтсе де қазақ әдебиеттану ғы- лымында әдебиет тарихының көп- теген өкілдерінің осылай топтасты- рылуы, оны дәуірге бөлуде соны қа дам болды. Х. Досмұхамедов бұл ақын-жырауларды фольклорға бай- ланысты алғанда олардың өлеңді су- ырып салып айтатын ерекшеліктерін негізге алған. М. Әуезов сияқты ол да қазақ әдебиетін ауызша әдебиет және жазба әдебиет деп бөле отырса да, жазба әдебиет ХІХ ғасырдың І жар- тысында мұсылманша білім алған ақындардан басталады деп санай- ды. Қазақ әдебиеттану ғылымының, әсіресе оның фольклористикасы са- ла сын, әдебиет тарихының басқа дә- уірлерін зерттеудегі алғашқы ғы лы- ми-эстетикалық, әдеби-тарихи тал - даулар ғана емес, айтылған әрбір пі- кірдің ғылыми-зерттеушілік ой-пі- кірге қозғау салушылық мәні бол- ды. Бұл тұрғыдан келгенде Х. Дос- мұхамедовтің осы қысқаша очеркін қазақ әдебиеттану ғылы мының туу кезеңі үшін үлкен олжа деп бағалаған дұрыс. Сонымен қатар, автордың қазақ фольклоры туралы азды-көпті Ре по зи то ри й К ар ГУ |