Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
дарда жазылған еңбектерінде терең ғылыми дәлдікпен қайта жазылға- ны мәлім. Бұл салада бағыт-бағдар алатын бұрын-соңды жазылған ғы- лыми еңбектің болмауына, жан-жақ- ты қарап, жете зерттеу жүргізуге мұрша бермеген уақыт, заман тала- бын, әдебиеттану ғылымының әлі туып үлгермегеніне көңіл аударатын болсақ, бұл кемшіліктердің болуы заңды да. Соған қарамастан «Әдебиет тарихы» қазақ фольклорын жанры мен түріне жіктей отырып, тұңғыш рет жүйелі түрде зерттеген әдеби танымдық, ғылыми-зерттеушілік ой- пікірдің бетін мәнді арнаға бұрған, бірнеше кезеңдерге бөлінетін әдебиет тарихы бар екенін танытқан бірден- бір оқулық, әдебиеттану ғылымының алғашқы қарлығашы болды. М. Әуезовтің осы оқулығында зар заман ақындары қатарына бұл дәуірге арғы заманнан Сыпыра жы- рау, Қазтуған, беріден Алаша Байтоқ, Базар жырау, Досқожалар кіретінін атап өтіп, тарата баяндап талдау жа- самаса да, бұлардың сөз саптаула- ры мен сарындары осы шеңбердегі үлгіде келетіні атап өтілген бола- тын. Бұл 1920 жылдардың орта ше- ніндегі әдеби-тарихи ой-пікірде қа- зақ әдебиетінің тарихын арғы бас- тау ларынан, яғни қазақ хандығы құрылған кезеңнен бастап тексеру керек деген көзқарастағы ізденістің орын тебе бастағанын көрсетеді. Бұл идеяны алғаш кім көтергеніне көз жеткізе алмадық. Оның ұлт әде- биеті тарихын дәуірге бөлуге тіке лей қатысты екені айтпаса да түсінікті. Осы идея алғашқы оқу лықтар жазу- шыларға ауысып, М. Әуе зов әлгін- дей барлау түрінде ғана айтса, Х. Досмұхамедовтің «Қа зақ ха- лық әдебиеті» еңбегінде бірша- ма жүйелі түрде жүзеге асты. Ав- тор жұмысымызда сөз болып кет- кен Р. Мәрсеков, С. Сәдуақасов, М. Әуезов пен Ж. Аймауытовтың мақалаларындағы, жоғарыдағы «Әде- биет тарихындағы» қазақ әдебие- тін дәуірге бөлудегі ізденістерін жалғастыра отырып, біздің кеңес дә- уіріндегі 1960 жылдардың соңғы ке- зінде әрең қол жеткізген дәуірлеудің алғашқы нұсқасын жасап берді. Х. Досмұхамедов: «Қазақтың жаз- ба әдебиетінің негізін мұсылман ша оқыған, сауатты ақындар сал ға ны сөзсіз. Сондықтан да жазба әде- биет тің алғашқы үлгілерін халық поэзиясының діни және ғибрат- тық түрлерінен іздеу керек», – деп негіздегенде философиялық-дидак- ти калық және сопылық поэзияның өкілдеріне сүйеніп отыр ғаны анық. Бірақ, олар туралы ешқандай ой- пікір білдіре қоймаған. Әдебиет та рихын зерттеу мәселесінде бұл қыс қаша очерктің шын мәніндегі ғы лыми-зерттеу екенін көрсететін, қазақ әдебиеттану ғылымының туу кезеңі үшін жаңа бастама ретінде көрінген үлкен бір ерекшелігінің Ре по зи то ри й К ар ГУ |