Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
отырып, авторлар оның ақындық ерекшелігі, хан-сұлтандарға өткір де батыл айтылған сындары, күрес дәуірінің ащы шындығын бейнеле- ген реалистік сипаты турасында тың тұжырымдар білдіреді. Авторлар- дың көркем шығармашылықты зерт- теуде маркстік-лениндік әдіснаманы негізгі басшылыққа алып отырғанын мына пікір дәлелдей түседі. «Өзі болған жорықты, өзі көрген тарихи үлкен қимылды жыр қылушы қазақ әдебиетінде екі-ақ ақын. Бірі – Ма- хамбет, екіншісі – Нысанбай. Бірақ бұл екеуінің жыр, толғауларында екі алуан басшылық бар. Махамбет – қозғалыстың басшысы, найза басы батыры. Оның сөзі де сол көпті же- тектеп, сүйреп майданға шақырып отыратын сөз. Ал мынау (Нысанбай. – Ж. С.) жорықтың басшысы да, ба- тыры да емес. Көбінесе Кенесары- дай ханның көңілін ашар ермегі... Нысанбай Кенесарының хандығын, жеке өмірін жоқтаушы, құптаушы бо- лады. Сондықтан оның тарихи жыры да көбінесе сол қошемет жыры бола- ды. Шығармаларының барлық қалпы хан жорығын мадақтап, үстем тап жыршысының үлгісін көрсетеді» [52, 28]. Махамбет шығармашылығының негізгі ерекшеліктерін ашу мақ са- тында Бұқар толғауларымен салыс- тырып, тақырыптық айырмасына, «майданға көпті еліктіре сөйлеген, шабуыл, атой ұран» сипатындағы мағынасына және өлең өрнегіне ерекше көңіл аударады. Авторлар «Ере уіл атқа ер салмай» өлеңін тал- дау барысында ғылыми-зерттеушілік ой-пікірді теориялық негізде өрбі- тіп, ақын тұлғасын ашып көрсете тін дәрежедегі монографиялық портрет жасаған. «Бұрынғы өлең-жырда әр жерден шаң беріп, басы қосылмай, бытырап жүретін суреттер мынада қатты жымдасып, екшеліп, бір бас, бір тас боп алады. Ақынның көпке тастап отырған ұранындағы тілек- талап та сол. Жырдың ішкі-сыртқы құрылысы табиғи тұтас біткен бі- рыңғай бүтіндікті білдіреді» деген секілді пікірлер оқулықтың ғылыми- зерттеу еңбек ретіндегі маңызын көтере түсетіні анық. «Бұл оқулықтың практикалық ма- ңызының мәні сол – бұрынғы екі ұш- ты бағаланған немесе аталмай жүр- ген ақындар жөнінде нақтылы, анық сипаттама берілді. Мұнда Шортан- бай, Мұрат, Абай, Ыбырай, Әбубә- кір, Шәңгерей, Омар, Сұлтанмах мұт, С. Дөнентаев сияқты ақындар дың шығармашылығына арнайы тал- дау жасалған» [47, 191]. Авторлар бұл ақындардың алғашқы алтауын: «Бек тік құлауға айналып, өндіріс ка питалы дәуірлей бастаған кездің әдебиеті» (1870-1905) деп аталған дәуірге жатқызса, қалғандарын «ұлт- шылдық әдебиеттің бас кезі» атты кезеңге кіргізген. «Әдебиет тари- хын дәл осылай дәуірге бөлудің, Ре по зи то ри й К ар ГУ |