Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
де классик деп санағанына келіс- песек те, бұлар туралы алдыңғы «Әдебиет хрестоматияда» айтылған «тұрпайы социологиялық» пікірлер кездеспейді. Абайдың ата-тегін қаз- баламай, орыс әдебиетінің ақын по- эзиясына тигізген ықпалына, жаз- ба әдебиетті тудырудағы еңбегіне, ағартушылық идеясына көбірек тоқ- талады. Ұлы ақынның осында бе- рілген «Аттың сыны», «Аңшылық туралы», «Жылдың төрт мезгілі» («Жазғытұры», «Жаз», «Күз», «Қыс» өлеңдері топтастырылған. – Ж. С.) атты туындыларын талдағанда көр- кемдігі мен тіліне, өлең өрнегіне ай- рықша көңіл аударады. «Қазақ тілі нің барлық байлығын, барлық тұлға сын Абай шығармалары толық көр сете алады. Оған қазақ тілін сұлулап, көркем нақыштап, әдемі кестелеп, әсерлі жыр, сұлу күйлі өлең қылып шығару ретінде де Абай – үлгі-өрнек болатын үздік шебер ақын. Сондық- тан Абай шығармаларының мәні зор» [53, 191]. Бұл пікір Абай туралы тұң- ғыш айтылмағанымен, оқу құралда- ры мен оқулық-хрестоматияларда ең алғаш рет «Абай – үстем тап ақыны» деген ұшқары бағасыз айтылды. Бұ- ған Абайдың қайтыс болғанына 30 жыл толуына байланысты зерт- теулер мен мақалалардың да әсері болғаны даусыз. Ғ. Қарашевтың «Өрнек», «Ба- ла тұлпар», «Аға тұлпар» атты жи- нақтарындағы ағартушылық ба- ғытты білімдарлықпен танып, шы- ғармашылығындағы ерекше лік те рін біршама дұрыс бағалайды. Дүние- танымдық көзқарасының қалып- тасуына 1905 жылғы қозғалыс пен Х. Досмұхамедов жазғанындай Шәң- герей ақын ықпал еткеніне тың де- ректер келтіреді. «Омар айта йын дегенін суреттей, бейнелей, әсі ре- лей, анықтай сөйлеп, жырларын түй дектетіп, маржандай қылып шы- ғарады. Ырғақты, екпінді тілі қа- зақтың ескі бай ауыз әдебиетінің мүсініндей болып келеді, сондықтан оның тілі де бай», – деп ақындық табиғатының ерекшелігі де атап өтілген. Сол секілді С. Торайғыров шығармашылығын сөз еткенде «ала- шорданы» жақтау себебін ашып айт- паса да, «буржуазияшыл-ұлтшыл» деген кінә тағылмаған. Керісінше, «Кедей» поэмасы ақынның таптық көзқарасын анық танытатын, үстем тап заманының шындығын айқын бейнелеген реалистік туынды екеніне барынша көңіл бөлген. «Өткен өмір- дің нақтылы суретін баяндау Сұл- танмахмұттың «Кедейінен» көрінеді. Өлеңдері ыза, қайрат кернеген, бой- дан қайнап шыққандай екпінді ке- леді. «Кедей» – ең мәнді жазылған еңбегі», – деген пікір тұжырымдала айтылған. «Көркем әдебиеттің» со- ңында «Ауыз әдебиеті және оның түрлері» деген тақырыппен қазақ фоль клорының мақал-мәтел, жұм- бақ, төрт түлік мал туралы өлеңдер Ре по зи то ри й К ар ГУ |