Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
талабына сай маркстік-лениндік әдіс наманы игере отырып тереңдеу жо лын да көрсетеді. Бірақ, бұл про- цесс ешбір кідіріссіз алға баса бер- ген жоқ. Оған басты себептердің бі- рі «тұрпайы социологизмнің» қатты өріс алуы еді. Бұл теория әсіресе мек- тептерге арналған оқу құралдарын- да қатты сезілді. Тексеріліп отыр- ған дәуір әдебиетін тарихи тұрғыда зерттеп, даму жолын таныту мен көркем шығармашылыққа, жеке шы- ғармаларға ғылыми талдауға ерек- ше қадам жасаған оқу құралдарға қарағанда, оқулық-хрестоматияларда ақын-жазушының өмірінен қысқаша мәлімет беріп, өнерпаздық тұлғасына аз сөзбен баға беру тән болатыны бел- гілі. Бұл бағалаулар «тұрпайы социо- логизм» тұрғысынан айтылып қа лып жатты. Осы кемшіліктер 1934 жылы М. Жолдыбаев, М. Қаратаев, Ә. Қо- ңыратбаевтар бірігіп құрастырған «Әдебиет хрестоматиясынан» айқын көрінді. Онда ұлттық әдебиет та- рихы дәуірге бөлінбегенмен, ақын- жазушылар өмір сүрген кезеңіне бай- ланысты хронологиялық тәртіппен берілген. Әрқайсысының өмірбаяны келтіріліп, әдебиет тарихында ала- тын орны бағаланған. Авторлар «Ер- тегілер» және «Шаруашылық өлең- дер» деген алғашқы бөлімдерде бұл өлең-жырлар еңбекшілердің ой-ар- манын, ал негізінен таптық мүд- дені көрсететінін ерекше айта ке- ліп, төңкеріске дейінгі әдебиеттен Ыбырай, Абай, М. Ж. Көпеев, С. То- райғыров шығармаларына кең орын береді. Олардың өмірбаянын сөз қыл ғанда ата-тегіне көңіл аударған. Сол себептен Ы. Алтынсаринді «Қа- зақ феодалдарының патша үкіме- тіне берілген, туып келе жатқан ка- питализмді мойындаған мәдениет- шіл жігінің ақыны» деп, ал Абайды «қазақ феодалдар табының ақыны, құдайшыл ақын» деп таныстырады. М. Ж. Көпеев пен С. Торайғыровта молда-билерді, бай-болыстарды сы- нап-мінеу, әшкерелеу айқын көріне- тінін атап көрсете отырса да, «Мәш- һүр пролетариат ақыны болған емес. Ол негізінде буржуазияшыл-төң- керісшіл ақын, буржуазиялық ұлт қозғалысының солшыл ақыны» бо- лып бағаланады да, С. Торайғыровтың ағартушы-демократтық бағытынан көрі алашорданы жақтағанына баса тоқталып: «Алашорда жеңілгеннен кейін сары уайымға, торығуға түскен, тап тартысынан қашықтап, қысыр қиялға берілген, буржуазияшыл- ұлтшыл ақындардың бұқарашыл сол қанатының мәдениетшіл ақыны» екені ерекше көрсетіледі. Автор- лар бұл ақындардың шығармаларын маркстік-лениндік сыншыл көзқа рас- та ғана оқып-пайдалану керектігін ескертуді де ұмытпаған. Хрестома- тияда бұлардан соң Сәкен, Бейімбет, Ілияс, С. Мұқанов, О. Бековтер дің шығармашылығына орын беріп, өмі- рі, жазушылық жолы, қазақ проле- Ре по зи то ри й К ар ГУ |