Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
талаптарын ашық қоя білетіндігін де, қазақ ауылындағы тап күресін дұ- рыс байқайтындығында. Бірақ бұл екі ұрпақ жазушылар негізінде бір- біріне қайшы бағыттағы әдебиет ағымы емес, қайта жалпы әлеумет- тік бет алыстарында бір-бірін жақ- тай отыратын жазушылардың топта- ры», – деп ажырата жіктеп, қайтадан тұтастырып жіберуінен әдебиет- тің таптығы принципіне сай туған шарттылықтың сипатын аңғару қиын емес [54, 7]. Оқулықтағы тағы бір үлкен мәсе ле – сыншыл реализм деген терминді қолдану жайы. Е. Ысмайы- лов сыншыл реализмді көркемдік әдіс тұрғысынан емес, идеялық ны- сана дәрежесінде түсініп, ғылыми қателікке ұрынған. Шындығына кел- генде «Қазақ әдебиетінде сыншыл реализм әдебиеті Асан қайғы, Бұ қар жыраудан басталып, Шортанбай- дың заманында толық қалыптасты. ХІХ ғасырдың 50-60-жылдары от- аршылдар мен аға сұлтандар елді қырумен, талаумен, атып-шабумен ха лықтың айбынды ерлік күресте рін басу нәтижесінде туған ауыр жағ- дай, ауыр қайғы, мұң-зардың болуы сыншыл реализм әдебиетін туғы за- ды (Шортанбай, Әубәкір, Мұрат)», – деп тұжырымдауына қарағанда, сын - шыл реализмді көркемдік әдіс ма- ғынасында емес, әр ақын-жазу шы- лардың шығармасының маз мұнына лайықтап, сынап-мінеу тұрғысынан ғана түсінгендігін шамалауға бола- ды. Қазақ әдебиеттану ғылымында сыншыл реализмнің теориялық негізі бұл кезде толық айқындалмаға нын ес керсек, мұндай қате көзқарасқа ұрыну бір себептен түсінікті де еді. Міне, сондықтан алғашқы бас- таудан кеткен қателік авторды екін- ші қателікке жетектеген. Оны біз демократияшыл әдебиетке берген анық тамасынан байқаймыз. «Қа- зақ тың демократияшыл әдебиетінің не гізі – фольклорда. Демократия- шыл әдебиет ағымы Абай шығар ма- ларында басталған болатын, ал ХХ ғасыр әдебиетінде демократияшыл әдебиет дамып, шын мәнінде жа- салды. Демократияшыл әдебиеттің ерекшелігі не еді? Мұның идеялық көркемдік беті, өрісі қандай болды? Бұл әдебиеттің алдына қойған та- лаптары, алған тақырыптары халық өмірінің ең түйінді мәселелері болып отырды. Халықтың саяси пра во сы, рухани-экономикалық құлдықтан азат болуын жылау-жалбарыну жолы мен, немесе тәңірден тілек тілеу жолы мен емес, күреспен, қалың бұқараның күшін біріктіру жолымен жеңу, ке- лешектен жақсылық күту», – деген тұжырым жалпы сыншыл реализмнің мән-мақсатын, негізгі идеялық ны- санасын жыға түсінбеуден туған. Сол себептен де сыншыл реализм- ге тән сипаттарды демократияшыл әдебиетке оп-оңай дарыта салғанын көреміз. Әйтсе де жаңа көзқарастағы Ре по зи то ри й К ар ГУ |