Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
драманы жанрлық тұрғыдан зертте- уге ұмтылған, ұлттық әдеби-теория- лық ой-пікірдің өресін танытқан ма қалалар деп атауға болады. Оған М. Әуезовтің «Қызыл сұңқарларға» жазған сынын («Шолпан», 1922, №2-3), Д. Ысқақовтың «Бәйбіше-тоқал», «Қорғансыздар», С. Садуақасовтың «Ал тын сақина» ойыны туралы («Ең- бекші қазақ», 1926, № 18), «Бәйбіше- тоқал» («Еңбекші қа зақ», 1926, №24) секілді мақалалар жатады. Бұларды жеке жанрды ішкі құрылысына тал- дау жасай отырып теориялық тұрғыда зерттеудің ең алғашқы ізашарлары деп бағалаған орынды болмақ. Екінші сипаттағы мақалаларды «тұрпайы социологизм» ықпалы мен маркстік-лениндік эстетиканың та лаптарына сай жазылғандар деп атаған дұрыс тәрізді. «Тұрпайы со- циологизм» маркстік-лениндік әдіс- наманың әдебиеттің таптығы прин- ципіне сай туындап, солақай социо- логиялық талдауды басшылыққа ал ғандықтан, екеуін бірге алып отыр- мыз. Оларға «Тілекшінің» «Cауық кеші», Н. Төреқұловтың «Бақыт жо- лындағы сын», Т. Арыстанбековтің «Жыл құсы», «Жауқашар» деген автордың «Еңлік-Кебек», «Алакөз» деген автордың «Арқалық батыр», М. Көшекұлының «Қаракөз», О. Жұ - мабайұлының «Қаракөз» және тағы басқа да мақалаларды жат қызуға болады. Бұлардан «тұрпайы социо- логизмді» көзқарас араласа жүріп, әдеби-теориялық ой-пікірде маркс- тік-лениндік эстетика талаптарының үстемдік құруға ұмтылған қадам- дары анық сезіледі. Мысалы, О. Жұ- мабайұлының «Қаракөз» ма қа- ласы тұнып тұрған «тұрпайы со- циологизмде» жазылып, шығарма оқиғасын таптық көзқараста сабақ- тап әкету басым түсіп: «Қаракөзге» бәйге беру түгіл, басылғанына таң қаламыз. «Қаракөзді» мұнан бы- лай еңбекшілердің театрына қоюды доғарып, қараттырмау керек. Дін құ- ралы, қиялилардың құралы, қазақ ең бекшілерінің әдебиетін былғамай, еңбекшілерді байлардың әдебиетіне үгіттеп үндетпей, тез арада тиісті орындар қарап, «Қаракөзді» зерт- теп керекті шарасын қолдансын», – деген үкім шығарды [59, 37]. Мұн- да трагедияға теориялық талдау жасаудың еш белгісі көрініс тап- паса, Мұстафаның «Еңлік-Кебек», «Қаракөз» атты мақалаларында шы- ғармаға маркстік-лениндік ілім не- гізінде талдау жасауға деген талпы- ныс танылады. Үшінші сипаттағы мақалаларды драмалық шығарманың сахналық қо- йылымына арналып жазылған театр сыны деп атаған дұрыс. Алғашқыда театр труппаларының сауық кешін- де қойылған шығармаларды сөз еткен бұлар ұлт театрының ашы- луына байланысты көптеп жария- ланды. Саны жағынан жүзден ас- там бұл мақалаларда драманың Ре по зи то ри й К ар ГУ |