Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
пікірлерін, В. Г. Белинскийдің ғы- лыми мұрасы туралы біржақты көзқа- расын маркстік-лениндік әдіснама көп ұзамай қатты сынап, «Плеханов ортодоксиясы үшін» ұраны заман та- лабынан шығып қалды. Алайда осы ұранға сай жазылған мақалалардағы әдеби-теориялық ой-пікірдің ізде- нісін түбегейлі қате деп табу дұрыс емес. Заман талабына сай үстемдік құруға қолдан келгеннің бәрін жа- сап жатқан маркстік-лениндік әдіс- наманың қағида-қисындарына икем- делу жолындағы ұмтылыстары бо- латын. Өйткені, бұқарашыл ақын- жазушылар «ұлтшыл және тап жауы» ретінде жойылғаннан кейін ұлттық әдеби-теориялық ой-пікірді дамы- тушы төңкерісшілер ғана болды да, алға ұстар жалғыз-ақ бағыт қалды. Ол маркстік-лениндік әдіснама еді. Мәдениет пен өнер әдебиет пен ғылым партиялық басшылықтың, кеңестік идеология мен тап сая- сатының құрсауына түскен кезде басқа барар жол да қалмағанды және ол төңкерісшілдердің тапшылдық көз қарасына сайма-сай келді. Бұл белгілі бағытта ізденістер сипатын танытқанымен, 1930 жылдардың бас кезіндегі сыншылдық және әдеби- теориялық ой-пікірдің тұрпайы со- циологизм ықпалында қалуына ба- сты себеп болды да, қазақ әдебиетін теориялық тұрғыда зерттеудің негіз- гі мәселелері назардан тыс қалды. Тұрпайы социологизм ықпалындағы солақай сыншылдыққа сол кездегі өлкелік партия комитетінің саяси басшылығының да әсері аз болма- ды. Негізінен тұрпайы социоло- гизм маркстік-лениндік ілімнің туын көтеріп шыққан теория еді. Бірақ кемшілігі тапшылдықты тым дөрекілендіріп жіберді. Мысалы, тұрпайы социологизмнің 1930 жыл - дардың басында өріс алуына Ста - линнің «Большевизм тарихы ның кейбір мәселелері туралы» атты хаты қатерлі роль атқарды. Бұл хат бойынша өлкелік партия комитеті мен марксизм-ленинизм инсти- ту тының «Сталин жолдастың ха- тына байланысты Қазақстандағы күрес міндеттері туралы» қаулысы жа рияланды. Онда «әлі де болса алашордашылардың ықпалынан шы- ға алмай келе жатқан қазақ әдебиеті мен сынының мәселелеріне ерек- ше назар аударылуы қажеттігі» атап көрсетілді. «Осы қаулыда C. Сей- фуллиннің шығармашылығында ес- кі феодалдық рушыл қоғам дәріп- теледі, Ғ. Тоғжановтың әдебиет жай лы еңбектерінде маркстік емес, Пле хановтың ықпалына түсіп, со- рақы қателіктер жіберілді деп атап көрсетті». Бұл қаулыға орай әде- биет майданында «ұлтшыл-алаш- ордашыларды» әшкерелеу науқаны қайта жанданып, енді олардың ықпалын төңкерісшіл ақын-жазу- шылардың шығармаларынан із- деу өріс алды, байшылдықтың, Ре по зи то ри й К ар ГУ |