Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының туу дәуірі 1900-1904 жж.)
ескілікті көксеудің, ақсүйектік дә- уірді жырлаудың, ұлтшылдықтың белгілерін іздеу науқанға айналды. Оған КазАПП сыншылары қатты ат салысты. Әрі-беріден соң арнайы мақсаттағы іс-жоспар да жасалды. «Әдебиет майданы» журналының 1932 жылғы № 4 санында шыққан 14 тармақтан тұратын бұл іс-жоспарда «ұлтшыл-алашордашылардан» қалған әдебиеттің зиянды бетін ашу, проле- тариат ақын-жазушылардың шығар- маларын тексеру ғана емес, сол жылы қай қаламгердің не жазатын- дығын көрсеткен міндеттемелер қабылдауын талап етті. Міне, әде- би сында әсіре тапшылдықты на си- хаттаған «тұрпайы социологизм» дә- уірлеп тұрған, ғылыми зерттеу ісінде орыс әдебиеттану ғылымын дағы В. Фриченің, П. Н. Саку линнің еңбек- терінен туын даған социология лық және формальды-социологиялық әдіс белгілері орын алып тұрған кез- де, Сталин дік түзетулерге ұшыраған маркс тік-лениндік әдіснама оларға қарсы күресе отырып өз позици- ясын нығайтуға ұмтылды. Ол бү- кіл кеңестер Одағына кіретін ұлт республикаларының әдебиеті ендігі жерде «түрі ұлттық, мазмұны со- циалистік» болатынын анықтап берді де, оның әдеби дамудағы негізгі әдісі социалистік реализм болып табы- латынын шұғыл түрде күн тәртібіне қойды, кеңестік идеология оны жан- жақты және батыл насихаттай бас- тады. Ал бұл шақта енді ғана туа бастаған қазақ әдебиеттану ғылымы түгіл, қалыптасқан тәжірибесі бар және академиялық мектеп аталған әр түрлі ғылыми бағыттағы мектеп- тері бар орыс әдебиеттануының өзі дағдарысқа душар болған еді. Себебі, маркстік-лениндік әдіснаманың зерт- теу әдістері толық айқындала қой ған жоқ болатын және оған сталиндік басшылық жиі-жиі өзгерістер енгі- зіп бұрмалап тұрды. Сондықтан да ғылыми зерттеу жұмыстарындағы бұрынғы дәстүрден қол үзбей жаңа- мен байланыстыратын тың жол іздеді. Бірақ, буржуазиялық идеоло- гияға қарсы күрес өрістеп, жаңа заман талаптарына сай дамуға ұм- тылған ғылыми-зерттеушілік ой- пікірдің ізденістері ретінде байқал- ған формализм, фрейдизм, олардың биографиялық, компаративистік әдіс- терін, мәдени-тарихи мектептің өз бағыттарын жалғастыруға деген қа- дамдарын сталиндік басшылықтағы маркстік-лениндік әдіснама қатал- дықпен талқандап отырды. Көп жағдайда оған саяси астар беріп, ұлтшылдықты, тап жауларын әшке- релеумен байланыстыру орын алды. Сондықтан да орыс әдебиеттану ғы лымыңдағыдай қазақтың ұлт- тық ғылыми-зерттеушілік ой-пікірі 20-жыл дардағы айқындала бастаған бағытынан жаңылып, жаңа әдіснама талаптарына сай амалсыздан икем- деле бастауға мәжбүр болды. Ре по зи то ри й К ар ГУ |