Хх ғасырдағы қазақ әдебиеттану ғылымы Оқулық Ре по зи то ри й к ар гу әож кбж
жүктеу/скачать 3.59 Mb. Pdf көрінісі
|
| ІІІ БӨЛІМ. Қазақ әдебиеттану ғылымының қалыптасу жолдары
шындық. Осыған сай Ресейде ғана емес, ұлт республикаларында да көркем әдебиетті ғылыми тексерудегі бүкіләлемдік іс-тәжірибеден үйрену, жаңашыл деп танылған кейбір тео- рияларды пайдалану процесі қатар жүріп жатты. Ол кейін ғылымдағы космополитизм, батысқа бас июші- лік, буржуазияшыл-ұлтшылдық деп табылғаны мәлім. Бұл тұрғысынан келгенде, осы кезеңдегі қазақ әдебиеттану ғы- лымы да өз мүмкіндігі келгенше ұм- тылыстар жасамай қалған жоқ емес. Оқулықтар мен хрестоматияларда негізінен биографизм мектебінің та- лаптарына сай ғұмырнамалық тұр- ғыдағы тексеру басты бағыт алды. Бірақ оған кеңестік әдебиеттануға тән таптық наным, қоғамдық тар- тыс, дүниеге таптық көзқарас секіл- ді қағидалары да араласып отырды. Ал жеке ақын-жазушылар мұрасын монографиялық тұрғыда зерттеуде ғылыми-зерттеушілік ой-пікір био- графизм ауқымынан шығып, со- циологиялық арқауы басым талдау- лардан алыстай бастағаны байқалды. Мысалы, оны Абай мен Ыбырай шығармашылығына арналған ғылыми мақалалар мен еңбектердегі мәдени- тарихи салыстырмалық мектепке тән ой-көзқарастардан байқауға бола ды. Шоқан, Махамбет, Сұлтанмахмұт мұралары алғаш рет тексерілу ны- санасына алынып отырғандықтан да ғұмырнамалық сипатта қарастыру басым түсіп жатқанымен, тарихи және әдеби-теориялық талдау жасай отырып тексеруге деген талпыныс анық байқалды. Ең бастысы, ұлт- тық әдебиеттану ғылымы «социоло- гизм» теориясының зиянды ықпалы- нан алыстап, сталиндік «түзетулер» енгізілгенге дейінгі маркстік-ле- ниндік әдіснама талаптары анық байқала отырса да бар мүмкіндікті пайдаланып қалуға ұмтылды. Ста- линдік түзетулерге СОКП ОК-нің қаулылары мен Қазақстан КП ОК-нің 1947 жылғы қаулыларынан басталған саяси науқанға қатысты сөз ету бары- сында әлі де тоқталамыз. Ал әзірше оқу құралдары мен монографиялық тұрғыдағы зерттеулердің қолға алынуына орай ұлттық әдебиет та- ну ғылымының екі табысын атап көрсету қажет. Оның алғашқысы ғылыми-зерттеушілік ой-пікірдің тек әдеби тарихи бағыттағы зерттеулер- мен шектеліп қалмай, теориялық талдауларға батыл бара білуі дер едік. Оған тыйым салынды деген күннің өзінде А. Байтұрсыновтың «Әдебиет танытқышынан» бастау алған Қ. Жұмалиевтің «Әдебиет тео- риясы», Е. Ысмайыловтың «Әде- биет теориясының негіздері» секілді еңбектерінің теориялық таным-бі- ліктің өз дәрежесінде танылуына тигізген әсері мол болды. Абай, Ма- хамбет, Сұлтанмахмұт шығарма ла- рының қазақ өлеңінің құрылысын зерттеуге деген жаңашыл бағыт- Ре по зи то ри й К ар ГУ |