Ќарапайым жануарлар типіне 70 000-нан астам жануарлар кірді. Олар суда, ылѓалды жерде, жєне кµп жасушалы жануапрлардыњ аѓзаларында тіршілік етеді

Қарапайымдыларға бес тип кіреді.

1.Саркомастигофора типі.

Саркодина класы.

Тамыраяқтылар класс тармағы.

Амебалар отряды.

Қабыршақты амебалар отряды.

Фораминифералар отряды.

Сәулетәрізділер класс тармағы.

Күнтәрізділер класс тармағы.

Талшықтылар класы.

Өсімдіктектес талшықтылар класс тармағы.

Хризомонадалар отряды.

Сауыттылар отряды.

Эвгленалар отряды.

Фитомонадалар

Жануартектес талшықтылар класс тармағы

Жағалы талшықтылар отряды.

Тамыраяқты талшықтылар отряды.

Кинетопластидалар отряды.

2.Споралылар типі.

Грегариналар класы.

Нағыз грегариналар отряды.

Кокцидиятәрізділер класы.

Кокциядиялар отряды.

Қан споралылар отряды.

1. 
   Книдоспоридиялар типі.
   

Актиномиксидиялар класы.

2. 
   Микроспоридиялар типі.
   

Микроспоридиялар отряды.

3. 
   Кірпікшелілер немесе Инфузориялар типі.
   

Книтофрагминофора отряд үсті

Гимностомата отряды.

Тест

1. 
   Қарапайымдылардың жануарлар дүниесіндегі орны?
   

В) екі қабатты деңгейіндегі жануарлар;

С) үш қабатты деңгейіндегі жануарлар;

Д) билатерияльды симетриялы жануарлар;

Е) целомды жануарлар;

2. 
   Қарапайымдыларды зерттейтін ғылым?
   

В) протозоология

С) арахнология

Д) энтомология

Е) ихтиология

3. Қарапайымдылар клеткасының көп клеткалы жануарлар клеткасынан айырмашылығы?

А) эукариотты клеткалар;

В) мембрана, цитоплазма, органоидтары болады;

С) физиология жағынан бір организм, организмдерге тән барлық қызыметтерді атқарады: қоректену , зәр шығару, жылжу т.б;
Д) митоз жолымен бөлінеді;

Е) цистаға айналады;

4. 
   Sarcomastigophora типіне қандай кластар жатады?
   

4. 
   Мына келтірілген қарапайымдылардың өкілдері қай отрядқа жатады?
   

4. 
   Кәдімгі амеба қай жерде тіршілік етеді?
   

В) тұзды суларда;

С) адамның ішегінде;

Д) өсімдіктердің сабағында;

Е) жануарлардың денесінде;

4. 
   Фораминифералардың сауытты амебалардан айырмашылығы неде?
   

8. Саркодина класының қай отрядында паразиттік тіршілік ететін түрлері кезедеседі?

А) амебалар отрядында
В) қабыршақты амебалар
С) фораминифералар отрядында
Д) насселерия отрядында
Е) акантария отрядында

Бақылау сұрақтары

2.Амебалар отряды қабыршақты амебалардан айырмашылығы қандай?

3.Фораминифералардың көбеюі

Глоссарий

1. 
   Митоз
   
2. 
   Псевдоподия
   
3. 
   Устье
   
4. 
   Псевдохитин
   
5. 
   Ризоподия
   
6. 
   Микросфера
   
7. 
   Макросфера
   

ОБСӨЖ №2

Тақырыбы: Жануарлардың алғашқы систематикасы

Жоспар

1 Зоология пєнініњ даму тарихы.

3.Жануарлар єлемініњ ж‰йесі.

Зоология- жануарлар д‰ниесін єр т‰рлі жаѓынан зерттейтін ѓылым саласы.:Ол жануарлардыњ табиѓат жаѓдайларындаѓы тіршілігін, олардыњ ересек к‰йіндегі жєне жеке осиптардыњ µмірініњ єр кезењіндегі ќ±рылысы мен организмніњ

Ќызмет єрекеттерін зерттейді, жануарлар д‰ниесініњ ќ±рамы, неше т‰рлі

жануарлардыњ пайда болуыныњ зањдылыѓын ж/е таралуыныњ ерекшелігін зерттейді.

Жануарлардыњ барлыѓы жасушадан ќ±ралѓан, ол дененіњ негізі болып табылады. Жасушалар тобы жєне жасуша аралыќ заттар белгілі пішінді, ќ±рлысты, ќызметті болып олар ±лпаларды ќ±райды. Жануарларда ±лпалар тµрт т‰рге бµлінеді; эпителий, ет, ж‰йке жєне дєнекер. Осындай єрт‰рлі ±лпалар µзара байланысты болып белгілі ќызмет атќаратын жеке м‰ше ќ±райды. Жануарлар аѓзасын бірнеше ж‰иеге бµлуге болады. Олар; ж‰ике, асќорыту, ќан айналу, т.б. ж‰йелер. Адам баласына жануарлар туралы мєліметтер ертеден белгілі. Ѓылыми бастауын ертедлегі грецияныњ данышпан ±лы ойшылы Аристотельден басталады (б.э.д 4э). Ол белгілі жануарларды (500-ге жуыќ) екі топќа бµлді: ќызыл ќанды жануарлар жєне ќансыз жануарлар. Осылайша омыртќалылармен омыртќасыздар бір-бірінен бµлінді, µйткені Аристотель ќызыл ќанды жануарларѓа осы кездегі омырталы жануарлар класына сєйкес келетін мынадай бес майда топты жатќызды:

1. 
   Тірі туатын тµрт аяќтылар-б±лар осы кездегі с‰тќоректілерге сєйкес
   

2. 
   Ќ±стар.
   
3. 
   Ж±мыртќа салатын тµрт аяќтылар жєне жорѓалаушылармен ќосмекеділерге сєкес келеді.
   
4. 
   µкпемен тыныс алып тірі туатын аяќсыздар-кит тєрізділер.
   
5. 
   Желбезекпен тыныс алатын ќабыршаќты аяќсыздар-балыќтар.
   

Тест

1. 
   Аристотель жануарлардың алғаш жасаған систематикасында қандай топқа бөлді ?
   

Б) Тірі туатындар және құстар

В) Өсімдіктер және жануарлар

С) Қаны бар жануарлар

Д) қансыздар

2. 
   Қанды жануарларға
   

Б) моллюскалар

В) Тірі туатындар

С) насекомдар

Д) ұсақ жәндіктер

3. 
   Қансыз жануарларға
   

Б) Бауырмен жорғалаушылар

В) қосмекенділер

С) Насекомдар

Д) балықтар
Глоссарий

1. Энойма

2. Анойма

3. Эмбриология

4. Корреляция

5. 
   Хитин
   
6. 
   Целом
   
7. 
   Миксоцель
   

Бақылау сұрақтары

1. Жануарлар дүниесінің алғашқы системасы

2. 
   Зоологияның даму тарихы
   

ОБСӨЖ №3

Тақырыбы: К.Линней жасаған жануарлар систематикасы

1. Жалпы шолу

2.К.Линнейдің ұсынған бинрлы номенклатурасы

3.Ғалымдардың оған көзқарасы

Б±л дєуірдіњ физиологтардыњ ішіндегі ењ атаќтысы, ќан айналысын зерттеген Гарви(1578-1657) ол µзініњ эмбриологиялыќ баќылаулар арќасында ќандай жануар болса да ж±мыртќадан µніп µседі деген ќорытынды жасаѓан. 16-шы ѓасырда т±њѓыш рет кµзілдірік- ж/е ‰лкейтіп кµрсететін шынылар пайдалана бастады. Б±ларды ептеп бір-біріне ќосудан микроскоп шыќты. Микроскопты жаќсарту ж±мысын Лебен Гук(1628-1694)атќара бастады. Ол инфузорияны, ќан денешіктерін ашты ж/е т±ќым с±йыќтыѓынан сперматозоидтарды тапты. Мольпиги (1628-1694) линза арќылы насикомдар анатомиясын аныќтау жµнінде µте кµп ж±мыстар жасады. Морфология пєндерімен ќатарлас жануарлар системасы туралы ѓылымында- систематикада дамыды. 18-ші ѓасырдаѓы ењ ірі систематик Линней (1707-1778) болѓан. Ол классиктіњ кітабы табиѓат системасы 1735-ші басылып шыќты. Линней жануарларѓа латын тілінде біріњѓай ат ќойды, б±л жаѓдай сол кезге дейін шыќќан зоология кітаптарында болып келген кемшілікті жойды, б±л кемшілік єр ±лттан шыќќан авторлардыњ сол бір жануарды µз тілінде т‰рлі-т‰рлі атауынан болатын еді. Линней т‰рлерді ќос атпен- бейнарлы номенклатурамен атауды кіргізді. Линней ірі систематикалыќ топтарды біріне бірі баѓынѓан ‰ш топќа бµлді. Олар: бір-біріне ±ќсас туыстар отрядќа отрядтар класќа біріктірілді. 19-шы ѓасырдыњбас кезінде зерттеулер кµп ілгері басты. Єсіресе Линней дєуіріне ќараѓанда омыртќасыздар деп аталатын жануарлар д‰ниесі туралы мєліметтер кµп жиналды, б±ларды Ломарк(1744-1828) он класќа бµлді. Ломарк сонымен ќатар жануарлар д‰ниесін омыртќасыз ж/е омыртќалы жануарлар деп екіге бµлуді ќалпына келтіріп жолѓа ќойды. 1859 жылы Дарвинніњ “Т‰рлердіњ тегі “ деген кітабыныњ жарыќќа шыѓуы зоологияныњ тарихында ±лы µзгеріс кезењі болды. Дарвинніњ идеясын дамытуда эволюциялыќ биологияныњ басќа баѓыттарында мањызы µте зор. В.О. Кавалевский (1842-1883) эволюциялыќ полентологияныњ негізін ќаласа, И.М. Сеченов (1829-1905) жануарлар физиологиясыныњ орыс мектебін ќ±рды. Ќазаќстанныњ жануарлар д‰ниесін ж‰йелі єрі ѓылыми т±рѓыдан зерттеу ж±мыстары 17-18-ші ѓасырпларда ±йымдастырылѓан экспедицияларѓа байланысты. М±нда ќазаќтыњ ±лы ѓалымы Ш. Уєлихановтыњ ењбектері ерекше орын алады. 1943-ші жылдан бастап Ќазаќстан Республикасы Ѓылым Академиясыныњ Зоология институты ж±мыс істейді. Л. С. Берг, И.А.Далгушин, М.Д.Зверев, Т.Н.Досжанов, А.Бекенов ж/е басќа ѓалымдар Ќазаќстанныњ жануарлар д‰ниесіне арнайы зерттеулер ж‰ргізіп, ѓылымыныњ дамуына ерекше ‰лес ќосты.

1. ХVІІІ ғ швед ғалымы К.Линней жасаған жануарлар систематикасы қалай аталды ?

А) Ботаника негіздері

Б) Өсімдіктер туыстары

В) Табиғат систематикасы

С) Өсімдіктер түрлері

Д) Түрлердің шығу тегі

2.“Клетка” ұғымын ғылымға алғаш рет енгізген ғалым

А) А.Левенгук

Б) Р.Гук

С) Ж.К.Ламарк

Д) Э.Геккель

3. К.Линней жануарларға зерттеу жүргізе отырып неше класқа бөлді?

А) 5

Б) 7

С) 3

4.К.Линней жануарлардың түр және туыс аттарын қай тілде ұсынды?

А) латын

Б) ағылшын

В) орыс

С) қытай

Бақылау сұрақтары

2.Жануарлар дүниесін неше тармаққа бөлді?

3.Қарапайымдыларға неше тип жатады?

4.Protozoa мен Metazoa-ның айырмашылығы қандай?

1. 
   Градация
   
2. 
   Бинарлық номенклатура
   
3. 
   Таксон
   

ОБСӨЖ №4

Тақырыбы: Тамыр аяќтылар класының-Rhizopoda систематикасы.

Жоспар

1. 
   Тамыр аяқтылар класына жалпы сипаттама
   
2. 
   Амебаныњ ќоректенуі, тыныс алу, көбеюі, циста түзуі
   

Ќ±рылыс формасына ќараѓанда єр т‰рлі болып келетін тамыр аяќтыларды бір класќа біріктіретін басты белгі. Олардыњ жалањ, тыѓыз ќабыќпен жабылмаѓан денесініњ протоплазма µсінділерін-жалѓан аяќтар (Псевдаподия) шыѓаратын ќасиеттері болады, осы жалѓан аяќтары арќылы олар ќозѓалады. Жалѓан аяќтары денесініњ пішіні єрдайым µзгеріп отырады. Жалѓан аяќтар сонымен ќатар ќорек ±стайтын ж/е оны денеден шыѓарып тастайтын да м‰ше бола алады.

Ќоректенуі. Амеба денесініњ кез- келген жерініњ пайда болатын жалѓан аяќтары арќылы ќорегін де ќарамайды. Ќорек денеге тиген кезде цитоплазма µсімділері оны екі жаѓынан орап алады. Цитоплазмадан с±йыќтыќ тамырлары ас ќорыту сµлі бµлініп, ќоректіњ т‰йіні орналасќан жерде ваууоль пайда болады. Вакуолдыњ ішіндегі ас ќорыту сµлі ќоректі ерітіп денеге сіњіреді де оныњ ќорытылмай ќалѓан бµлігі дененіњ кез- келген жерінен сыртќа шыѓарылады.

Тыныс алуы. Амеба суда еріген оттегімен б‰кіл денесі арќылы тыныс алады.

Кµбейуі. Амебалардыњ кµпшілігі жыныссыз жолмен кµбейеді. Жыныссыз кµбею амеба денесініњ тењ екіге бµлінуі арќылы µтеді. Б±л кезде амебаныњ ядросы екіге бµлініп денесі созылады да жања пайда болѓан бір ядромен екі жаќќа ажырайды. Пайда болѓан екі жасушаныњ екі жас амебаныњ біреуінде ѓана б±рынѓы жиырылѓыш вакуоль саќталса екіншісінде ондай вакуоль жањадан пйда болады.

Циста т‰зуі. Циста грекше – (кистиз яѓни(ќаптама) деген сµз). Ќолайсыз жаѓдайда тап болѓан кезде амебаныњ денесі ж±мырланып сыртын тыѓыз ќабат ќаптайды да ќоректенуін тоќтатады. Адамныњ ішек ќарнында амебаныњ бірнеше т‰рі тіршілік етеді жєне басќалар. Б±лардыњ алѓашќы тµртеуініњ адамѓа зияны жоќ. Амеба кисталца адамда болатын амиобиоза (амебалыќ дизентерия, бауырдыњ амебалыќ ісіп іріњдеу) ауруларын ќоздырушы ретінде кездеседі.

Тест

А) Амебалар

Б) Амебалар, қабыршақты амебалар және фораминифералар

В) Сауыттылар және эвгленалар

С) тамыраяқты талшықтылар

Д) Фораминифералар

2. Амебалардың қозғалу органоиды

А) Жалған аяқтары

Б) жіпшесі

В) кірпікшелері

С) талшығы

Д) аяғы

А) автотрофты

Б) гетеротрофты

В) паразитті

С) Фагоцитоз

Д) автотрофты және гетеротрофты

4.Амебалардың көбеюі

А) Жынысты

Б) жынысты және жыныссыз

В) зигота түзу арқылы

С) жыныссыз

Д) уылдық шашу арқылы

5.Қабыршақты амебалар мен кәдімгі амебалардың айырмашылығы қандай?

А) вакольында

Б) жалған аяқтарында

В) қабыршақпен және сауытпен қапталған

С) Ядросында

Д) ешқандай айырмашылығы жоқ

6.Фораминифералардың қабығында болатын эктоплазмадан бөлінген қалың органикалық зат

А) қабыршақ

Б) псевдохитин

В) хитин

Д) цитоплазма

7.Ризоподия деген не?

А) Суықтан қорғануы

Б) Бір-бірімен ұштасып түйінделіп тор жасауы

В) сыртқы ортадан қорғануы

С) Ұрықтануы

Д) Көбеюі

8.Микросфералық камера қай жолмен көбейгенде пайда болады?

А) жыныссыз

Б) жынысты

В) екіге бөліну арқылы

С) зигота түзу арқылы

Д) шизогамия арқылы

9.Жыныссыз жолмен көбейгенде қандай камера түзіледі?

А) зигота

Б) ризоподия

В) Макросфера

С) гамета

Д) Микросфера

10. Ұрпақ алмасу деген не?

А) Макросфера және микросфера алмасуы

Б) Жыныссыз және жынысты алмасып отыруы

В) шизогамия

С) жынысты

Д) жыныссыз

Бақылау сұрақтары

1.Тамыраяқтылар класс тармағының отрядтарын атап бер

2.Амебалардың негізгі белгілері қандаы?

3.Кәдімгі амебадан қабыршақты амебаладың айырмашылығы қандай?

4.Фораминифераларға жалпы сипаттама

Глоссарий

1. 
   Псевдоподилар
   
2. 
   Фагоцитоз
   
3. 
   циста
   
4. 
   псевдохитин
   
5. 
   ризоподия
   
6. 
   микросфера
   
7. 
   макросфера
   
8. 
   устье
   

ОБСӨЖ №5

Тақырыбы: Жасыл эвгленаның құрылысы.

1.Өсімдік тектес талшықтылар өкілдерінің ерекшілігі.

2. Эвгленаның көбеюі

3. Эвгленаның қоректенуі

Денесі ірілеу,±ршыќ тєрізді, немесе сопаќша келетін жасыл т‰сті талшыќты жануар,єдетте лас басќан суларда болады.Эвгленаныњ сыртын жылтыр ќабыќ пилукула жауып т±рады.Денесініњ алдыњѓы жаѓында ж±тќыншаѓы болады.Б±л домалаќ болып келетін резерборѓа барып тіріледі.Ж±тќыншаќтыњ т‰біне жарыќ сезгіш н‰кте сигма болады.Б±л эвленаныњ ќозѓалысын реттеп отырады.Резервордыњ ќасында жиырылѓыш вакуоль орналасќан.Б±л зєр шыѓару жєне осмос ќысымын реттеп отырады. Эвгленаныњ жиырылѓыш вакуолін бірнеше кішкене зєр алып келетін вакуолдер ќоршап жатады.Жиырылѓыш вакуоль бір минутта екі рет жиырылады.Сол кезде жиырылѓыш вакуолге толѓан с±йыќ зат резерворѓа ќ±йылады жєне ж±тќыншаќ арќылы сыртќа шыѓарылады. Эгвленаныњ денесініњ арт жаѓында тамшы сияќты ядросы болады.Плазмада хлорофил сіњген кµк жасыл хроматхоралары болады.Эвглена наѓыз жасыл µсімдіктерше ќоректенеді. Эвгленалар ±зыннан бµліну арќылы кµбейеді.Ядро митидика єдісімен бµлінеді ядро бµлінгеннен кейін плазмада бµлінеді.Плазманыњ бµлінуі оныњ алдыњѓы жаѓында ш±њќыр пайда болуынан басталады.Осы кезде талшыќтар т‰сіп ќалады, жєне базаль т‰йіршіктері бµлінеді.Кейіннен базаль т‰йіршіктерінен талшыќтар µсе бастайды.Плазманыњ бунаќталып екіге бµліну процесі алдан артќа ќарай ж‰реді м±ныњ нєтижесінде жас осиптар бір -бірімен тек денесініњ артќы жаѓынан ѓана ќосылып т±рады содан кейін олардыњ арасындаѓы байланыс ‰зіліп єрќайсысы жеке шыѓады. Ќолайсыз жаѓдай кездескенде эвглена цистаѓа айнала алады. Су тиген жаѓдайда ѓана циста б±зылып, эвглена ќайтадан тіршілікке кіріседі.

Тест

1.Эвгленалар отряды қайсы класс тармағына жатады?

А) өсімдік тектес талшықтылар

Б) Тамыраяқтылар

В) сәулетәрізділер

С) Күнтәрізділер

Д) Жануар тектес талшықтылар

2. Эвгленаның қоректенуі қандай?

А) автотрофты

Б) гетеротрофты

В) автотрофт және гетеротрофты

С) фагоцитоз

Д) паразитті

3. Зәр шығару және осмос қысымын реттейтін

А) жиырылғыш ваколі

Б) ядросы

В) цитоплазмасы

С) талшығы

Д) эктодермасы

4.Эвгленаның көбеюі

А) жынысты

Б) жынысты және жыныссыз

В) шизогамия

С) жыныссыз

Д) Оогамия

5.Эвгленаның түсі

А) Түссіз

Б) жасыл

С) қоңыр

6.Эвгленаың қозғалу органиды

А) Жалған аяқтары

Б) жіпшесі

В) кірпікшелері

С) талшығы

Д) аяғы

7. Неге байланысты эвгленалар автотрофты жолмен қоректенеді

Б) ядросына

В) хроматофорлары

С) цитопалзмасына

Д) талшығына