Химия жєне биология” факультеті “Биология” кафедрасы

Бақылау сұрақтары

2.Сиыр цепенініњ ќан айналу, тыныс алу, зєр шыѓару жєне жыныс

жүйесі.
Глоссарий

1. 
   Мирацидий
   
2. 
   церкария
   
3. 
   метаморфоз
   
4. 
   Метацеркария
   
5. 
   гетерогония
   
6. 
   редия
   

13 – апта

Тақырыбы Таспа ќұрттар класының паразиттік өкілдері.

Жоспар:

2.Таспа ќ±рттардыњ тіршілік цикілі.

3.Сиыр цепенініњ ќ±рылысы.

Таспа ќ±рттар класыныњ µкілі-Сиыр цепені –Tacmarhynchus saginatus.

Сиыр цепені аќ т‰сті болады. Ол µте зор ±зындыѓы 10-12метрге жетеді. Басыныњ н/е сколекстіњ жалпаќтыѓы 2мм-ге жетеді де, б±лшыќеттері бартµрт к‰шті сорѓышпен, ќаурланѓан. Скоестіњ артында бірнеше буындар тіркесіп, созылып жатады, олардыњ саны 2000-ѓа жетеді. Буындардыњ пішіні бастап ќашыќтаѓан сайын µзгере береді. Сколекстіњ жаќын буындарыќысќа келеді. Бастан ќашыќ арт жаѓындаѓы буындары ±зыныраќ, жалпаќтыѓы 4-8мм ±зындыѓы 12-20 мм-ге жетеді. Ороталыќ нерв системасы. Екі б‰йірлік нерв саласынан т‰зілген.Сезім органдары жетілмеген.Ас ќорыту сис

Ас ќорыту системасы: Болмайды. Денесініњ сырт ы арќылы ќоректенеді.

Ќан айналу ж/е тыныс алу системасы:Болмайды.

Зєр шыѓару системасы:Кµптеген кірпікше жалынды клеткалар нєзік т‰тіктерден т‰зілген. Б±лар б‰йірлік ±зына бойы созылѓан зєр шыѓару каналдарына ќ±йады. Б±л каналдар єрбір буында артќы кµлденењ каналымен ќосылѓан. Зєр шыѓару тесігі артќы буында, оныњ бос шетініњ орталыѓында орналасќан. Б±л буыны бµлінген кезде зєр шыѓаратын т‰тік µзініњ тесігімен сыртќа ќарай ашылады да, жањадан жалпы тесік ќ±рылмайды. Б±л айтылѓандардан солитердіњ зєр шыѓару системасы протонефридий сипаты екені кµрініп т±р.

Жыныс системасы: Сиыр цепенініњ жыныс системасы µте к‰шті дамыѓан.

Аталыќ жыныс органдары: Т±ќым бездері кµпіршік пішінді болады. Буынныњ ішіндегіпарензималардыњ арасында бытырап жатады. Олардыњ саны орасан кµп, тіпті мыњнан да асып кетеді.

Аналыќ жыныс органдары: Сиыр цепенініњ ж±мыртќа безі оњ ж/е сол жаќ бµлімнен т‰зілген. Ќосарлы болып келеді. Б±л екі бµлшектіњ арасы белдікпен байланысты, одан ж±мыртќа жолыныњ т‰тігі басталады.

Дамуы: Сиыр цепенніњ дамуы басќа т‰рге айналу ж/е иесін ауыстыру жолдарымен ж‰реді. Ж±мыртќа сыртќа бµлініп шыѓу мерзімге дейін алты ілмешікті ±рыќќа н/е онкосфераѓа айналады. Онкосфераныњ сыртында радиальды баѓытта созылѓан ќоршау ќабыѓы болады. Оныњ сыртында таѓыда ж±мыртќа ќабыѓыменќоршалѓан бастама к‰йдегі эмбриональќабыѓы болады. Ж±мыртќа ќабыѓыныњ ‰стіндегі ерекше жіп тєрізді филаменттер деп аталатын µсінділер болады. Паразиттер ‰шін ќолайлы жаѓдайда, мысаплыф адам µзініњ экскременттерін ірі ќарамал ќорасыныњ ішіне шашќан кезде, ішінде онкосферабар ж±мыртќа цепенініњ ішек ќарнына оњай т‰седі.

Сиыр цепенініњ µсуі:Ішекке ќадалѓанфинканыњ алѓашќыда ќармаќсыз басы мен мойны ѓана болады. Одан сиыр цепені мейлінше µзгеше µседі, жања буындар пайда болады. Буындар єрќашанда бастан µседі. Ол буыннан µспейді. Сондыќтан да стробильдіњ ењ жас буындары басќа жаќын болып, наѓыз кєрісі дененіњ арт жаќ шетінде болатыны табиѓы нєрсе.Демек бастан б‰ршіктене бµлінген єрбір буын артќа ќарай ыѓыса береді. Себебі бастантаѓыда жања буындар бµлініп шыѓады. Бірте бірте артќа ќарай ыѓысќан буын пісіп жетіледі де буын гермофродитке айналады. Аќырында пісіп жетіледі, яѓни ж±мыртќа ќабыныњ ішінде отырѓан онкосфераѓа толѓан жатын пайда болады. Пісіп жетілген буын ‰зіліп бµлінеді. Оныњ орнына келесі соѓан тете буындар жетіледі. Олай болса сторобила дегеніміз - µзгермейтін т±раќты м‰ше емес, ол ‰немі жањадан ќ±рылып т±рады. Б±л бірте бірте артќа ќарай ыѓыса беретін , бастан ќашыќтаѓан сайын ‰лкендігі де, пішіні де , буындардыњ ішкі ќ±рылысы да µзгере беретін м‰ше , µзгеруі конвейр системасы тєрізді.

Тест
1. Сиыр цепенінің тіршілік цикілінде негізгі иесі кім?

A) Кіші тоспа ұлуы.

B) Сиыр.

C) Адам.

D) Ит.

2.Эндопаразит ретінде сиыр цепеніне қандай белгілер тән?

А)Жүйке жүйесінің қарапайымдалуы.

B) Қарамалауыштардың болуы.

C) Сақорыту жүйесінің жойылуы.

D) Ауыз қуысының болуы.

E) Сезім мүшесінің болуы.
Бақылау сұрақтары

1.Таспа ќ±рттардыњ ќ±рылысының еркшілігі.

2.Таспа ќ±рттардыњ тіршілік цикілі.

3.Сиыр цепенініњ ќ±рылысы.

4.Сиыр цепенініњ орталыќ нерв системасының құрылысы.

Глоссарий

1. 
   Эндопаразит
   
2. 
   микротрихиялар
   
3. 
   гермофредит
   
4. 
   онкосфера
   
5. 
   Финна
   

ОБСӨЖ №14

14 – апта

Тақырыбы :Жұмыр құрттар класының классификациясы

Жоспар

1.Жұмыр құрттар типінің жалпы сипаттамасы.

Нематодтардың жоғары экологиялық икемділігі, олардың бүкіл жер шарына таралуына ықпалын тигізеді. Олар теңіздерде, тұщы су қоймаларында, топырақта, тропикадан бастап қиыр шығысқа дейінгі аймақты мекендейді. Нематодтардың қатысуынсыз бірде-бір сапробиологиялық процесс жүрмейді, амалға аспайды. Көптеген нематод тар бйімделу процесі барысында басқа организмдер құрамында өмір сүруге бейімделіп, факультатив тік паразиттерге айналды. Белгілі нематодолог мәліметтері бойынша, жұмыр құрттар класында 500 мыға дейін түрлері бар екнін айтады.

Нематодтарды тәтпіштей зерттеу, біздің елімізде жуырда ғана басталды себебі жұмыр оларды ауыл шаруашылықтың анау айтқан қомақты дәрежеде зиянын тигізетін паразит ретінде қарамау еді. Өсімдіктерді қорғау барысындағы зерттеулер негізінде бунақ денелердің түрлеріне, әртүрлі бактерия, саңырауқұлақтар мен вирустардың тигізетін зиянына қарсы , олардың дамуын анықтау бағытында жүргізілді, себебі олардан келетін зияе өте үлкен болатын. Ал, нематод тар көлемі жағынан да , тигізетін зиянкестік дәрежесі жағынан да энтомологтар мен фитопотологтардың назарына іліккен еді. Фитогельминттердің зиянкестігін басқа зиянкестердің әрекеті ретінде немесе топырақтың құнарсыздығы нәтижесінде болған деп түсініп келінді. Бүкіл Одақтық гельминталогия институты базасында 1933 жылы Москвада бір інші фитогельминталогиялық лабораторія ұйымдастырылды, ғалымдар жабапйы каучук өсімдігінің нематодтарын зерттеу жұмыстарын алып барды. Зерттеу жұмыстары Бұрынғы Одақ көлеміндегі басқа да республикалардағы мекмелерде де Альп барылды. 1934 жылы ленинградтық ғалым И.Н. Филипьеваның “Нематоды вредные и полезные в сельском хазяйстве” еңбегі жарық көрді. Кейінірек фитогельминттік зерттеулер Украйнада, Балтық бойы республикаларда, Грузияда, Орта Азияда жүргізіле бастады. 1952 жылы К.И.Скрябинин басшылығында КСРО Ғылым Акедемиясының фитогельминтологтардың бір тобі өз жұмысын бастады. Ол жерге фитонематодтар бойынша Ірі мамаедардың бірі А.А. Парамонов та шақырылды
1. Жұмыр құрттардың жалпақ құрттардан қандай ерекшелігі бар?

A) Денесі өте созылыңқы, көлденеңінен қиып қарағанда жұмыр болады.

B) Денесі өте созылыңқы, ұштарына қарай біртіндеп сүйірлене түседі, көлденеңінен қиып қарағанда жұмыр болады.

C) Денесі жалпақ, жапырақ тәрізді.

D) Денесі сопақтау келген созылыңқы, үстіңгі жағына қарай қабысып, жалпиып жатады.

E) Денесі жұмыр болады.

A) Жұмыртқаларын суға пілденің ішіне салады, пілденің ішінде кішкене құрттар дамиды.

B) Жұмыртқалары иесінің ішегінен нәжіспен сыртқа шығады, олар суға түсуі қажет, онда дернәсілдер шығып, өзінің дамуын денеде жалғастырады.

C) Жұмыртқалары нәжіспен бірге сыртқа шығады және ірі қараның ішегіне түсуі керек.

D) Өте тығыз қабықшамен қапталған жұмыртқалары топыраққа түсіп, ылғалдылық пен ауа жеткілікті болса 2-3 аптадан кейін жұмыртқадан дернәсілдер дамып жетіледі.

E) Дамуы жұмыр құрттардың ішінде өтеді.

A) Ақ планарияда.

B) Адам аскаридасында.

C) Сиыр цепенінде.

D) Бауырсорғышта.

E) Гидрада.

4. Қай паразиттік құртта иесі біреу ғана болады?

A) Ақ планарияда.

B) Адам аскаридасында.

C) Сиыр цепенінде.

D) Бауырсорғышта.

E) Гидрада.

1. 
   Жұмыр құрттар типіне жалпы сипаттама
   
2. 
   Жұмыр құрттар көбеюі, тыныс алуы, ас қорыту жүйесі
   
3. 
   Жұмыр құрттар туғызатын аурулар
   

Глоссарий

1. 
   Курикула
   
2. 
   иннервация
   
3. 
   меромиралы
   
4. 
   полимиралы
   
5. 
   Ректум
   
6. 
   комиссу
   
7. 
   Фазмида