Хрономедицина 6-10; 16-20; 26-30
жүктеу/скачать 2.66 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Элеутерококк сығындысы ОЖЖ-де ынталандырушы әсерге ие.
| Жаворонок - бозторғай
Сова - үкі Голубь - көгершін Адамға қатысты максималды психикалық және физикалық өнімділік фазаларындағы жеке айырмашылықтарға негізделген биоритмологиялық классификация қолданылады. Таңертеңгілік типке жататын адамдар ("бозторғай") күннің бірінші жартысында жұмыс істегенді жөн көреді, олардың күнделікті ырғақтары, әсіресе дене температурасы, орташа мәндерге қатысты алдыңғы сағаттарға ырғақты максимумдарға ие. Кешкі типтегі адамдар ("үкі"), керісінше, түстен кейін және тіпті түнде жұмыс істейді. Температура ырғағының максимумы оларда кейінгі сағаттарға ауысады. Бейімделу тұрғысынан жеке биоритмдердің көрсетілген типологиялық ерекшеліктерінің маңызы қандай? "Таңертеңгі" және "кешкі" типтегі адамдар қиын метеорологиялық жағдайларда, мысалы, Қиыр Солтүстікте өмір сүруге және жұмыс істеуге бірдей бейімделмеген екен. Қиыр Солтүстікте тұрудың алғашқы 10 жылындағы мазасыздық пен невротизм деңгейі "бозторғайларға" қарағанда "үкілерде"жоғары. Бұл үлгі 20 жыл немесе одан да көп солтүстік еңбек өтілінде сақталады. Табылған айырмашылықтар "кешкі" типтегі адамдарда психикалық ыңғайсыздықты және арктикалық шеңберде өмір сүрудің алғашқы жылдарында олардың кері қоныс аударуының ықтимал себебін көрсетеді. Мұны 20 жылдан астам еңбек өтілі бар деп болжауға болады. Жеке биоритмдерді есепке алу төтенше жағдайларда жұмыс істейтін адамдарды кәсіби іріктеу үшін өте маңызды. Адамдардың шамамен 20 % - ы "үкі". Таңертең олардың психофизиологиялық функциялары әлі де тежеледі. Таңертең олар бірден жұмысқа кірмейді. Егер "үкілердің" жұмыс күні таңғы 9-да басталса, олар тек түскі ас кезінде жұмысқа толық кірісғ алады. Әл-ауқат өнімділік, күннің бірінші жартысындағы көңіл-күй біртіндеп жақсарады және күннің екінші жартысында шыңына жетеді. "Үкілер" бояу іске кәрәсетіндіктен, баяу шаршайды. Кешке "үкілердің" өнімділігі жоғарылайды, ал кейбіреулері түнде бір аптадан артық жұмыс істей алады. "Үкілер" сәттілікке-сәтсіздікке оңай қарайды, дүрбелеңге аз ұшырайды және тәжірибеден қорықпайды. Олар стреске төзімді, бірақ олар көптеген аурулармен ауырады. "Үкілерде" гормондардың орташа тәуліктік шығарылуы "бозторғайларға"қарағанда 1,5 есе жоғары, " үкі " көбінесе асқазан жарасы мен гипертониядан зардап шегеді. Еркектерде - " үкілерде "инфаркт кешкі уақытта болады және"бозторғайларға" қарағанда 2 есе жиі кездеседі. "Үкі" отбасыларында "бозторғайлар" сирек кездеседі, бірақ "бозторғайлар" отбасыларында керісінше. Кейбір ғалымдар отбасында "үкі" немесе "бозторғай" туылуы ананың жүктілігі түскен жылдың уақытына тікелей байланысты деп санайды. Егер алғашқы үш ай қыс мезгілімен сәйкес келсе, онда" үкі "туады, егер жазда – "бозторғайлар", ал егер олар маусымнан тыс уақытта болса – "көгершіндер". Адамдардың жартысына жуығы аритмияға жатады. "Көгершіндер" таңертең де, түстен кейін де оянып, тәуліктің кез келген уақытында толық жұмыс істей алады. "бозторғайлар" – бұл" үкілерге " мүлдем қарама-қарсы: оларға дабыл қажет емес-олар оңай ерте тұрады. Күннің бірінші жартысында ең белсенді - алты сағаттан түске дейін бәрі олардың қолында қайнайды. Белсенділіктің шыңы әдетте сағат 10-нан 12-ге дейін байқалады. Бірақ көрсеткіштер сағат 17:00ге жеткенде, өнімділік күрт төмендейді. Сағат 21-ге қарай "бозторғайлар" қатты шаршайды және мүмкіндігінше тез ұйықтауға тырысады. "Бозторғайлар" жанжалсыз, көбінесе өздеріне сенімді емес, тыныш ортаны жақсы көреді және жиі тұйық болады. Жұмыс режимін немесе өмір салтын өзгерту олар үшін өте ауыр – олар өте консервативті. Бірақ қысқы уақытқа көшу оларға әсер етпейді. "Бозторғайлар" эндокриндік және жүрек - қан тамырлары ауруларына, қант диабетіне көбірек бейім. Бірақ олар мұрынның ағуы, тұмау және басқа да суық тиюді 1-2 күнде жеңеді. Егер таңертеңнен бастап "Бозторғай" кофе ішсе, ол тез шаршайды және жұмысын жоғалтады. Оның қандағы кофеині де жеткілікті. Жасыл шай ішкен дұрыс: ол сергітеді, бірақ қоздырмайды. Таңғы асқа-ірімшіктер, сүзбе немесе омлет, бөдене жұмыртқасынан жақсы. Тауық жұмыртқасының ақуызында аведин заты көп. Бұл терінің күйін нашарлатады. Екінші таңғы ас көмірсулар болуы мүмкін, кез-келген жарма жасайды. Бозторғайлардағы түскі ас 13-14 сағатқа келеді. Кешкі асқа-көмірсулар, мысалы, көкөністер қосылған Жарма. Тәттіден-шоколад немесе бал. Ақуыз ұзақ уақыт қорытылады, ал көмірсулар тағамдары серотониннің түзілуіне ықпал етеді, бұл ұйықтауға қолайлы. Витаминдер: таңертең-кальций, магний және С дәрумені, олардың көмегімен күні бойы күш таратады. Түстен кейін-адаптогендер, мысалы, элеутерококк. В дәрумендері-кешкі астан кейін ішу керек. Элеутерококк сығындысы ОЖЖ-де ынталандырушы әсерге ие. Препарат қан қысымын қалыпқа келтіреді, психикалық және физикалық белсенділікті арттырады, денені қоршаған ортаның қолайсыз факторларының әсерінен қорғайды, тітіркенуді жеңілдетеді, шамадан тыс жұмыс пен стрессті жеңуге көмектеседі. "Үкілер" ұйқыдан оянудың қатаң циклін ұстануы керек. Егер " үкі " ұйықтап, таңертең бір уақытта тұрса, оның денесі біртіндеп жаңа жағдайларға ауыртпалықсыз бейімделеді. Жапондықтар иіс шығарғыш будильник ойлап тапты, ол қажетті уақытта гүлдің хош иісін шығарады. Бірте-бірте күшейетін хош иіс өткір сигналдан гөрі оята алады. Жалғыз шарт - бірден ыстық немесе контрастты душ қабылдау: бір стақан қайнаған суға жарты лимон қосылған бал ішу. "Үкі" жеткілікті ұйықтаса да, ол жұмысмағына біртіндеп енуді қажет етеді. Сондықтан күннің бірінші жартысында маңызды істерді жоспарламауға тырысу к/к. Таңертең өзіңізге ақыл-ой күш-жігерін қажет етпейтін ең қиын жұмысты дайындау ыңғайлы. "Үкі" асқазандары көтерілу үшін 2 сағаттан кейін ғана оянады. Оянғаннан кейін бірден үкілерге асқазанды ояту үшін бір стақан минералды немесе асханалық су ішу ұсынылады. Бір стақан грейпфрут немесе алма шырынын ішу немесе жеміс салатын жеу жақсы, өйткені жеміс кез келген түрде шырын шығаруды ынталандырады. Таңғы асқа-ақуыз жоқ, йогурт сияқты қышқыл-сүт өнімдерін таңдаған дұрыс, онда кебек немесе гранола қосуға тыйым салынбайды, ал 2-3 сағаттан кейін жемістер, кондитерлік өнімдер, шоколад, бал жеуге болады. Түскі ас кезінде ет өнімдерін жеген дұрыс. Сағат 17 – ден 19-ға дейін-жасыл шай және кептірілген жемістер жеу к/к. Кешкі асқа балық немесе көкөністер қосылған ірімшік қолайлы. Витаминдер-метаболизмді жақсартуға және өнімділікті жақсартуға көмектесетін А, С дәрумендерінің және В дәрумендерінің қосымша мөлшері қажет. Аритмиктер үшін "бозторғай"күн тәртібін ұстанған дұрыс. Витаминдер кешені күзде және көктемде жақсы қабылданады. Сіз 23 сағаттан кешіктірмей ұйықтауға тырысуыңыз керек. Адамның биоритмологиялық түрін анықтау үшін әйгілі швед ғалымы Остбергтің тест-сауалнамасы кеңінен қолданылады. Биологиялық ырғақтар (биоритмдер) - биологиялық процестер мен құбылыстардың сипаты мен қарқындылығының мезгіл-мезгіл қайталанатын өзгерістері. Олар тірі материяға оның ұйымының барлық деңгейлерінде - молекулалық және жасушадан биосфераға дейін тән. Жабайы табиғаттағы негізгі процесс. Кейбір биологиялық ырғақтар салыстырмалы түрде тәуелсіз (мысалы, жүректің жиырылу жиілігі, тыныс алу), басқалары организмдердің геофизикалық циклдерге бейімделуімен байланысты-тәуліктік (мысалы, жасушалардың бөліну қарқындылығының ауытқуы, метаболизм, жануарлардың қозғалыс белсенділігі), тыныс алу (мысалы, теңіз толқындарының деңгейімен байланысты теңіз ұлуларындағы қабықтардың ашылуы және жабылуы), жылдық (жануарлардың саны мен белсенділігінің өзгеруі, өсімдіктердің өсуі мен дамуы және т. б.) Биоритмикалық жүйе (адам биоритмдері) тірі материяның күрделі және биологиялық тұрғыдан орынды ұйымдастырылуының мысалы болып табылады. Адамда биологиялық ырғақтар бір уақытта қалыптаспайды. Мысалы, тәулік бойғы, жылдық, олар туылғаннан кейін бірден мәлімдейді. Бала өскен сайын биоритмдер айқынырақ болады, олардың амплитудасы артады, яғни орта деңгейден ауытқу мүмкіндігі. Әр түрлі физиологиялық функциялардың ырғақты тербелістерінің ауқымы неғұрлым маңызды болса, дененің өзгеретін жағдайларға бейімделуі соғұрлым оңай болады. Адамның тәулік бойғы (циркадиандық) биоритмдері егжей-тегжейлі зерттелген. Олар ырғақты тербелістердің күрделі иерархиясында анықтаушы деп саналады. Биологиялық ырғақтар жасушадағы қарапайым биологиялық реакциялардан бастап күрделі мінез-құлық реакцияларына дейінгі барлық деңгейлерде сипатталады. Осылайша, тірі организм әртүрлі сипаттамалары бар көптеген ырғақтардың жиынтығы болып табылады. Соңғы ғылыми мәліметтерге сәйкес, адам ағзасында 300-ге жуық күнделікті ырғақ анықталды. жүктеу/скачать 2.66 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|