И. А. Зимняя педагогикалық психология


§ 2. Меңгеру процесіндегі дағды



Pdf көрінісі
бет127/211
Дата21.12.2022
өлшемі2.21 Mb.
#467645
1   ...   123   124   125   126   127   128   129   130   ...   211
И. А. Зимняя педагогикалы психология

§ 2. Меңгеру процесіндегі дағды 
 
Дағды анықтамасы, оның қалыптасуы 
 
Кӛптеген зерттеушілердің кӛрсетуіндей, сәйкес дағдыларды 
игерумен бірігетін білімдер жҥйесін игеру «оқытудың негізгі мазмҧны 
және маңызды міндеті» ретінде қарастырылады (С.Л. Рубинштейн). 
Алайда, дағды проблемасы ӛзі әлі кҥнге дейін бір жақты тҥсіндірілмейді 
– оның фетишизациясынан бастап (бихевиоризм, необихевиоризм) іс-
жҥзіндегі елемеуге дейін (когнитивті психология). Сонымен бірге, 
дағды меңгеру процесінде орталық орынның бірін алатыны айқын.
Дағдыны анықтауға тҥрлі тҧрғыдан келеді: қабілетке, ептілік 
синонимына, автоматтандырылған әрекетке. Неғҧрлым кең таралғаны- 
дағдыны кӛп рет қайталанған, мақсатты жаттығулар нәтижесінде 
нығайтылған, мҥлтіксіздікке жеткізілген әрекетті атқару ретіндегі 
анықтамасы. Ол сананың бағытталған бақылауының болмауымен, 
орындаудың қолайлы уақытымен, сапасымен сипатталады. Дағдының 
кҥрделі, кӛпдеңгейлі қозғалыстық жҥйе ретіндегі неғҧрлым толық және 
сәйкес тҥсіндірмесін Н.А. Бернштейн ҧсынған: «бұл сыртқы рәсімдеуді 


228 
де, қоғалыстық жаттығудың мәнін де құрастырушы белсенді 
психомоторлық іс-әрекет... Қозғалыстық дағдыны ӛндіру мәндік 
қатарлық әрекет, онда жекеленген мағыналық буындарды жіберіп 
алмау, олардың тәртібін шатастырмау керек. ...Қозғалыстық 
дағдының ӛзі – ӛте күрделі құрылым: оның ішінде әрқашанда жетекші 
және фондық деңгейлер, жетекші қосымша буындар, сӛздің тура 
мағынасындағы фондар, автоматизмдер мен түрлі рангілердің қайта 
шифрленуі және т.б. болады. Кем емес мӛлшерде сапалы құрылымдық 
күрделілікпен оның қалыптасу үрдісі де қаныққан» [24, 174 б.]. 
Дағдының қалыптасуы, Н.А. Бернштейн бойынша – бҧл оның
жасалуының кҥрделі процесі, ол барлық сенсомоторлық деңгейлік 
жҥйелерді қамтиды. Еске сала кетейік, олардың барлығы (А, В, С, Д, Е 
тағы ары қарай) кез-келген дағдыны ҥйлестірушілік басқарудың 
кҥрделенуші жҥйесі болып табылады (жҥру, шапшаң жазу, сӛйлеу, 
велосипед тебу т.б.). Мысалы, А деңгейі жазу кезінде жазып отырған 
қолдың және жҧмыс кейібінің жалпы тоникалық фонын; В деңгейі – 
қозғалыстың баяу қимылы мен уақыттық ӛрнекті; С деңгейі – сызылған 
жақты, жазуды; Д және Е деңгейлері жазудың мағыналық жағын 
қамтамасыз етеді.
Н.А. Бернштейн кез-келген дағдының жасалуының екі кезеңін 
бӛледі. Бірінші кезең – дағдыны меңгеру – тӛрт фазаны қамтиды: 1) 
жетекші деңгейді анықтау; 2) қимылдың қозғалыстық қҧрамын анықтау, 
ол басқа адамның қимылын бақылау мен талдау деңгейінде болуы 
мҥмкін; 3) «осы қимылдарды іштей– ӛзіндік тҥйсіну» ретінде сәйкес 
тҥзетулерді айқындау. Бҧл фаза бірден, секіріс тҥрінде келеді және 
кӛбінесе ӛмір бойы сақталып қалады (егер жҥзуді ҥйренсең онда 
мәңгілікке ҥйренесің), алайда бҧл бардық дағдыларға қатысты емес; 4) 
фондық тҥзетулердің тӛменгі деңгейлерге ауысуы, яғни автоматтандыру 
процесі. Дағды ӛндіру уақытты талап ететіні маңызды, ол барлық 
қоғалыстардың нақтылығын мен стандарттылығын қамтамасыз ету 
керек.
Екінші кезең – дағдылардың тұрақтануы – ол да фазаларға 
таралады: бірінші – тҥрлі деңгейлердің бір мезгілде жҧмыс істеуі 
(синергетикалық); екінші – стандарттау және ҥшінші – тҧрақтану, яғни 
тҥрлі кедергілерге тӛзімділіктің қамтамасыз етілуі. Кез-келген 
дағдының қалыптасуы ҥшін маңыздысы деңгейлердің ауысуы, жетекші 
деңгейден автоматизмге, фондық автоматизмге ӛтуі болып табылады, 
сондай-ақ тҥсініктерді бекіту: сыртқы (басқа іс-әрекетте жаттығудың 
болмауы т.б.), не ішкі (шаршау, ауыру т.б.) әсер етулердің нәтижесінде 
дағдылардың босаңсуы және босаңсыған дағдыны қайта қалыпқа 


229 
келтіру. Осы тҥсініктердің барлығы оқу іс-әрекеті мен оны 
ҧйымдастыру ҥшін аса маңызды, себебі кез-келген дағдыға қатысты – 
жазу, есептеу, компьютермен жҧмыс істеу, тапсырманы орындау, 
аудару және т.б.
Н.А. Бернштейн айтуынша, «дағдының даму диалектикасы 
келесіде: даму бар жерде әр келесі орындау алдыңғыдан жақсы болады, 
яғни оны қайталамайды. Сондықтан да, жаттығу дегеніміз іс 
жүзінде қайталаусыз қайталау. Мұндай бір қарағанда парадокс болып 
кӛрінетін кӛріністің шешімі жаттығу қайталау емес және 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   123   124   125   126   127   128   129   130   ...   211




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет