И. А. Зимняя педагогикалық психология

322 
актінің бӛлігі ретінде қарастырыла алынады. Егер де қарым-қатынасты 
шынымен де ойлармен алмасу процесі ретінде, «тҥйіндес акт» жҥйесі 
ретінде елестетсе, онда оның схемасы С
1
→
←
Т
2
тҥрінде болу керек, мҧнда 
функция болып табылатын (С
1
→Т
2
) және (С
1
→
←
Т
2
), ӛзара тҥсіністік 
қарым-қатынас шарты ретінде қарастырылады. Осы жағдайды ең алғаш 
рет М.М. Бахтин диалогты тілдің шынайы бірлігі ретінде анықтай 
отырып айтқан.
Ары қарай қарым-қатынас жайлы айта және оның ішінде 
педагогикалық қарым-қатынас жайлы айта отырып, оның қҧрылымдық 
бірлікте – коммуникативтік акте іске асуын назарға аламыз: сӛйлеуші / 
мҧғалім (оқытушы) немесе оқушы (студент) / – тыңдаушы / оқушы 
(студент) немесе мҧғалім (оқытушы). Коммуникативтік акт қҧрылымын 
анықтай отырып, біз саналы тҥрде белсенді ӛзара әрекеттесу 
субъекттерін ғана белгілейтінімізді атап ӛту қажет, алайда бҧл 
қҧрылымға ҥш-тӛрттен (Н.С. Трубецкой, А.Гардинер) алты-жеті (Р.О 
Якобсон, В.А. Артемов және т.т.) элементтерге дейін кіретіні белгілі. 
Мысалға, Р.О. Якобсон тілдік актті анықтаушы алты элементтерді 
(немесе факторларды) бӛледі: жіберуші (сӛйлеуші), алушы (тыңдаушы), 
код (тіл), хабарлама, контекст және контакт. Соңғысы – контакт – автор 
тарапынан іс-жҥзінде тіл функциясымен теңестірілген, коммуникативтік 
акт элементінен кӛрі, әрекеттен кейінгі фактор ретінде қарастырыла 
алады.
Тілдің В.А. Артемов ҧсынған коммуникативтік теориясында, 
коммуникативтік схеманың бҧрыннан белгілі блоктарымен қатар, яғни 
ақпарат кӛзі (сӛйлеуші), жіберілген хабарлама, қабылдаушы 
(тыңдаушы), байланыс арнасы, алынған хабарламалармен қатар, жаңа 
блок – тілдік қылық ҧйғарылады. Айта кетейік, бірінші (Р.О. Якобсон) 
және екінші (В.А. Артемов) жағдайда қарым-қатынас коммуникативтік-
ақпараттық келіс негізінде қарастырылады.

жүктеу/скачать 2.21 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: