И. А. Зимняя педагогикалық психология
Педагогикалық қарым-қатынас бірліктері
жүктеу/скачать 2.21 Mb. Pdf көрінісі
|
| Педагогикалық қарым-қатынас бірліктері
Педагогикалық қарым-қатынасты талдауда қарым-қатынастың педагогикалық және ӛзіндік коммуникативтік бірліктері тҥсініктерінің жігін айырып алған жӛн. Бҧл тҥрлі қҧбылыстар қаншалықты ажырамас болса да біріншісі екіншісі арқылы жҥзеге асады. «Коммуникативті міндеттің педагогикалық міндетке, әсер етудің таңдалған әдісіне барабарлығы, – қарым-қатынас процесінің және жалпы педагогикалық әсер етуді ӛнімділігінің міндетті шарты» [82, 22 б.]. Педагогикалық міндет ҥйренушілердің белгілі бір оқу материалын игеруімен байланысты (мысалы, осы материалды тҥсіндіруді, оның тҥсініктемесін, жҥйелілігін, әрекеттің жалпыланған тәсілдерін ӛндіруді ҧйымдастыру және т.б.), ал коммуникативтік міндет – ҥйренушілерге әсер етудің қандай тәсілдерімен, оны қалай тиімдірек іске асыруға болады деген сҧраққа жауап. Осы жерде педагогикалық қарым-қатынастың тҥрлі жағдайларында белгілі бір коммуникативтік міндетті жҥзеге асырушы тілдік әрекеттер жайлы сҧрақ туындайды, оған педагогикалық ситуация мен коммуникативтік акт сипаты жатады. Педагогкиалық ситуация оқу процесінің бірліктері - сабақ пен дәрісті анықтау контексінде қарастырылады. Ол сабақ мақсатымен, міндеттерімен, кезеңдерімен, оның мазмҧнымен, оқу-педагогикалық бірлескен іс-әрекет субъекттерінің ӛзара әрекеттесу сипатымен сипатталады. Негізіне байланысты, педагогикалық ситуацияны тҥрліше бӛлуге болады. Қатынас формасы бойынша ол іскерлік (жеке), ресми (ресми емес), формалдық (формалдық емес) болуы мҥмкін. Сабақ (дәріс) кезеңдері, бӛліктері бойынша педагогикалық ситуация оқу материалымен таныстыру ситуациясы (онда бағдарлану, ҧғыну, анықтап алу және т.б.), әрекет тәсілдерін жаттықтыру (әрекеттің жалпыланған тәсілдерін ӛндіру), бақылау және бағалау, әрекет тәсілдерінің игерілген білімдерін бақылау және бағалау бола алады. Еңбектестік динамикасы бойынша араласу, серікпен жҧмыс істеу, 321 еңбектестіктен шығу, оны аяқтау ситуациялары анықталуы мҥмкін. Оқудағы ӛзара әрекеттесу сипаты бойынша бҧл еңбектестік, бәсекелестік, қақтығыс, конфронтация (қарсы тҧру) ситуациялары болуы мҥмкін. Орындалатын оқу міндеттерінің сипаты бойынша ситуация бейтарап немесе проблемалық болуы мҥмкін. Оқудағы ӛзара әрекеттесуге қатысушылардың орналасуының формалды критерийі бойынша оны етене жақын қарым-қатынас ситуациясы ретінде анықтайды (15-45 см қашықтығы); тҧлғалық (75 см), әлеуметтік (2м дейін) және бҧқаралық (3-7 м). Педагогикалық қарым-қатынас ситуациясын саралап жіктеу ҥшін басқа да жеке негіздер таңдалуы мҥмкін. Мысалы, мҧғалімнің бірінші сыныппен, бірінші сабақта, 1-қыркҥйектегі қарым-қатынас жасауының педагогикалық ситуациясы, яғни «басталу» ситуациясы формалды емес; ӛмірдегі, мектеп жағдайындағы (гимназия, лицей) жалпы бағдарлану; ӛзара әрекеттесуге ену; ынтымақтастық; бейтарап; тҧлғалық және әлеуметтік қарым-қатынас; тҧлғалық танысу және т.б. ретінде анықтала алынады. Әр ситуация, белгілі бір тілдік әрекеттер кӛмегімен, коммуникативтік міндеттер тҥрінде, белгілі бір коммуникативтік акттермен іске асады. Бҧл жерде атап ӛтетін жағдай, жалпы қарым- қатынаста және педагогикалық қарым-қатынаста қҧрылымдық және функционалдық бірліктер бӛлінеді, бҧл бірліктер ретінде коммуникативтік акттер және коммуникативтік міндеттер болады. Қарым-қатынастың қҧрылымдық бірлігін авторлар тҥрліше қарастырады. Мысалға, А.К. Маркова қарым-қатынас іс-әрекетінің қҧрылымдық бірлігі деп адамның ӛз пікірін қҧрастыруын есептейді. Бірақ, мҧндай бірлікте тек сӛйлеуші ғана есепке алынады және жалпы қарым-қатынас процесінде тыңдаушы (тыңдаушылар) әрекеті қамтылмайды. Егер де екі жақты ӛзара әрекеттесу формасы ретінде, қарым-қатынастың қҧрылымдық бірлігі коммуникативтік акт ең аз мӛлшерде, ары қарай бӛлінбейтін тҥрде болса, онда қарама-қайшылық жойылады деп жорамалдауға болады. Бҧл жерде «...жай ғана әрекеттер жайлы, жай ғана бір субьекттің екіншісіне әсері жайлы емес (бірақ бұл жағдай да есептен шығарылмайды), дәл ӛзара жүктеу/скачать 2.21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|