И. А. Зимняя педагогикалық психология
жүктеу/скачать 2.21 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қарастырылу аспектілері
| Оқу - жалпы сипаттамасы
Биологиялық жҥйенің жеке тәжірибесін жинақтау процесі мен оның нәтижесін білдіретін (Жер шары жағдайында қарапайымнан оның ең жоғары ҧйымдасқан тҥрі адамға дейін) ең жалпы ҧғым - ҥйрету. Мақсатты бағытталған, оған қоғамдық-тарихи тәжірибені саналы тҥрде беру нәтижесінде адамды ҥйрету және осы негізде қалыптасатын жеке тәжірибе оқу деп анықталады. Алайда, осы проблеманы зерттеушілердің кӛпшілігі (Й. Лингарт, И.И. Ильясов және т.б.) оқу ҧғымын жеке тәжірибені тек қана адамда ғана емес, жануарларда да қалыптасуын талдау және тҥсіндіру ҥшін неғҧрлым ортақ ҧғым ретінде қолданады. «Оқу, организмдер әрекетінің формаларының бірі ретінде ӛзінің мәні бойынша біртұтас, бірақ эволюциялық тұрғыдан ол шашыранды және эволюцияның әртүрлі сатыларында сапалық ерекшеліктері бар» (Й. Лингарт) [115, 17 б.]. Қарастырылу аспектілері Оқу аспектілері пәнаралық болып табылады; соған сәйкес ол әртҥрлі позициялардан қарастырыла алынады, Й. Лингарт қарастырудың келесі тоғыз аспектілерін (позицияларын) белгілейді, бҧл позициялар оларды ажыратуда біршама дау туғызушы жерлердің болғанына қарамастан келесі тҥрде анықталынады. Биология тҧрғысынан оқу бейінделу процесін білдіреді, онда тҧқым қуалаушылық, орта, бейімделу, реттеу (тікелей, генетикалық шартталған және қоршаған ортадан «жанама») қарастырылады. Физиология тҧрғысынан оқу шартты рефлекстерді дағдыландырудың нейрогуморалдық механизмдерінің жағдайынан, жоғары жҥйке қызметінің заңдылықтарынан (қозу және тежелудің, болымды және теріс индукцияның, доминантаның топтауы мен 90 иррадиациясы), мидың талдамалық-синтетикалық қызметі тҧрғысынан қарастырылады. Психология тҧрғысынан оқу субъекттің белсенділігі, әрекеті, психикалық дамудың факторы ретінде қарастырылады. Оқу айқын кӛрінеді және адамның мінез-қҧлқының ары қарай жҥйелі ӛзгеріске ҧшырауына әкеледі. Бҧл позицияда таңбалық-символикалық қҧрылым- дардың ақпараттық функцияларына, мағына қҧрудың, танымдық және мотивациялық қҧрылымдардағы ӛзгерістерге ерекше маңыз беріледі. Әлеуметтану тҧрғысынан оқу жеке және қоғамдық сана байланысының шарты ретінде әлеуметтендіру факторы тҧрғысынан қарастырылады. Бҧл позициядан оқу процесі жҥзеге асырылатын білім беру жҥйелерін әлеуметтік басқарудың әртҥрлі формалары қарастырылады. Аксиология, этика позициясынан оқу қҧндылықтық қалыптасу және ӛзін-ӛзі анықтау, қоғамдық нормаларды, ережелерді, қҧндылықтарды интернализациалау процесі ретінде қарастырылады. Кибернетика позициясынан оқу тура және кері байланыстар каналдары бойынша оқыту жҥйесінде басқарумен, стратегия, бағдарлама және алгоритмдерді әзірлемелеу және ӛзгерулерімен сипатталатын ақпараттық процесс ретінде қарастырыла алынады. Философия позициясынан (гносеологиялық тҧрғыдан) оқу танымның ерекше (спецификалық) формасы ретінде қарастырылады. Оқуда объективтік пен субъективтің, форма мен мазмҧнның және т.б. арасындағы қарама-қайшылықтар пайда болып, шешіледі. Қисынды кӛзқарас тҧрғысынан оқу қисынды ойлауды қалыптастыру, жалпыланған алгоритмдерді әзірлеудің негізі ретінде қарастырылады. Оқу материалын қисынды ретке келтіру, процесті ҧйымдастыруды оңтайландыру – оқуды қисынды тҧрғыдан қарастырудың мәні. Педагогикалық позициядан оқу келесі контексте қарастырылады, «мұнда тәрбиелеу мен оқыту қоғамдық тәжірибені неғұрлым тиімді бере алуды қамтамасыз етуге міндетті қоғамдық қажеттілік кӛзқарасынан қажетті, мақсатты бағытталған, жүйелер болып табылады» [115, 28 б.]. Сонымен қатар, дезадаптивті мінез-қҧлықты ескеру маңыздылығы мен психотерапияны пайдаланудың маңызы ескеріледі. Педагогикалық психология оқуды ең алдымен психология мен педагогика позициясынан қарастырады, алайда ол әлеуметтану- шлық, кибернетикалық, философиялық және қисындылық позицияларды да ескереді. |