І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
Ауыз жолды сонорлардың физиологиясы
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
| Ауыз жолды сонорлардың физиологиясы
J – дыбысы таңдайдан шығады; жуысыңқы, созылады. Оны айтқанда тілдің жоғарғы жағы таңдайға жуысады, шығатын жері, жасалу түрі и (е) дыбысына жақын, бірақ и-ден гөрі j-ді айтқанда тіл мен таңдай бір-біріне жуысыңқырайды (араб сөзі), ауа жолы (өткелі) тарылады. Сондықтан салдыр у мен и-ден гөрі артығырақ. J-ді айтқанда ауа бұлтармайды: тура жолды сонор деу себебіміз содан. J Европада дауыссыз дыбыс ретінде таңбаланады. Оны айтқанда астыңғы иек тіпті төмен түседі. Бара жатыр деген сөздерді «бариатр» деп сөйлейтін елдер бар. Бұның себебі: J мен ж дыбысының шығатын жері бір болғандықтан. V – еріннен шығады. Жасалу түрі мен созымдылығы жуысыңқы (сықылды). Ауа сыртқа шығарда екі ерін бір-біріне жуысады, дыбыстың шығатын орны да, жасалу түрі де у-ға жақын; айырмасы – у-дағыдан гөрі екі ерін жуысыңқырайды. У мен V жасалу түрі де, шығатын жері де бір болғандықтан, қатар келгенде қосылып кетіп, бір дауысты болады. Тау V – дауыссыз, таV – дауысты. V – айтқанда екі ерінді жақындатсақ, сонор болады, жақындатпасақ дауысты болады. L – тіс дыбысы, оны айтқанда тілдің ұшы тістің етіне, не тістің өзіне тіреледі. Тілдің екі не бір жағында ауаға жол қалады, демек, жабысыңқы емес, жуысыңқы. Дүниеде екі L бар: 1. «велеризованный»; 2. «невелеризованный». Бала дегендегі L- ды айтқанда тілдің көмекейге жуық түп жағы таңдай артына, кішкене тілге жақындайды. Бұл – әлгі бірінші L. Мүләйім дегендегі L невелеризованный L-ға жатады. Оны «неевропейский» L деп те атайды. P – әдетте тіс дыбысы. Оны айтқанда тіл ұшы жоғарғы күрек тістің етіне жақындайды, орыс пен қазақтың тілінің ұшы дірілдейді. Кішкене тілдің дірілінен пайда болатын р бар, бұл французда да бар. Оны – гаркавый Р деп атайды. Атты тоқтатқанда шығатын Р-ды еріндік Р дейміз. жүктеу/скачать 1.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|