І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Этимология
| Грамматика процесті қарайды. Екінші түрлі айтқанда морфология –
қызметші; ол лексиканың қызметшісі болғандықтан түбірлер тудырады (үш негізді еске ал); синтаксистің қызметшісі болғандықтан жалғау, жалғауыштықты қарайды. Морфология морфемдерді қарайды (морфем – сөз мүшесі); морфем дегеннен гөрі лексема деген жақсы. Морфемдер (лексема) синтаксисі – сөз. Грамматика бұл терминнің мәнісі түрлі сөздердің жақын-алыстығын тергей, әр тобына белгілі форма тағатын, сөздер ауыл-үй қонғанда, оларға тиісті орын сайлап беретін ғылым саласы дегенді білдіреді. Сөздің грамматикалық мағынасы дегеніміз сөз бен сөздің арасындағы осы жуықтықты көрсететін жағы. Сондықтан сөз бен аталған заттардың, құбылыстардың ұқсастығын осы грамматикадан білеміз. Мысалы, темір, ағаш дегендер конкрет заттар, сөзде (тіл ішінде) бұл екеуі ылғи бірөңкей формаланады, сөйлем ішінде бірөңкей қалыпта болады, зат есімнің тонын киеді. Басқа сөз таптары да солай. Демек, грамматиканың арқасында сөздердің жақындығын да біліп отырмыз (Қ. Жұбанов коммуникацияны түсіндіргенде алдымен осыларды айтқан). Этимология әр сөздің тарихын қарайды (Айлан – әйлеңкес = кес парсының қосымшасы). Арбакеш, пайдакес дегендегі кес те осы кес. Осы: -ол+сол деген екі сөзден құралған. Мұндағы «о» = ол, «с» = сол. Грамматиканы кім, қалай жазған И. Я. Яковлев әуелі синтаксисті, одан соң морфологияны, одан кейін дыбыстарды баяндау тәртібімен жазған. Олай жазу себебі тіл категорияларының сол ретпен пайда болғандығынан емес, ол тек үнді-еуропа ғалымдарының бөркін теріс айналдырып кигендігі ғана болатын. А. Б. Шапиро әуелі сөйлем одан кейін дыбыс, одан кейін сөзді баяндау тәртібімен жазған. Қырым татарлары да осы жолмен жүрген. Қ. Жұбанов фонетикадан бастап жазған. Себебі ол фонетиканы етікшінің бізі сияқты қару етіп пайдаланған. жүктеу/скачать 1.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|