І. Қазақ тілі грамматикасының кейбір мәселелері Қазақ тiлihiң Ғылыми куpсы жөhihеh лекциялаp
жүктеу/скачать 1.97 Mb. Pdf көрінісі
|
| қаз. көкпеңбек; тат. көм-гөк; қаз. бүп-бүтін; түркі. бөс-бүтін; қаз. жап-жасыл;
тат. йәм-йәсия. Қазақ тілінде өкпе – өпке болып айтыла береді. Демек, к-п, п-к, болып кездеседі. Грузиндерде үнсіз t дыбысының өзі екі түрлі Vth – th. «Фонетиканы» қазақша дыбыс дейміз: «фон» – грек тілінен, қазақша мағынасы дыбыс деген сөз. Дыбыстар түрліше болады, олар әртүрлі естілген соң «дыбыс» деп аталады. Бұрын Абхаздың 75 әрпі бар еді, кейін 59 әріп болды. * * * Дифтонг. Буындық дауысты мен буындық емес дауыстының қосындысы дифтонг құрайды. Екі дауысты қатар келіп бір буын жасайды. Кейбір тілде үш дауысты қатар келеді, бұл – трифтонг. Мысалы, якут тау дегенді тыа дейді, қытай қылыш дегенді дао дейді. Дифтонг екі түрлі болады: 1. Өрлеме дифтонг – тыа; 2. құрама дифтонг – дао. Тыа дегендегі а буын жасап тұр: «Неслоговое свойство гласного принято изображать значок – под буквой: а, і (сл. Ушакова, стр. 37). Слоговое свойство согласного изображает значок – л. – у. Таусыл дегендегі у – дауысты. Мұны дауысты қылып айтуға да, дауыссыз қылып айтуға да болады. j – н. Той дегендегі и (йот) дыбысын дауысты қылып та, дауыссыз қылып та айтуға болады. Дауысты. Дауыстымен басталған сөздердің бәрі де ол дауысты болмай тұрғандағы дауыссыз бен сонар дыбыстың қосындысынан айырылғандар. Татарлардың бір замандардағы JL< типіндегі емлені қабылдауы осыдан (үрік=қорық; ай+қай=ій қай+қай; өгіз+һокиз; айда=һайда; әр=һәр, е+й < ій< е мысалы: бұрын бейіт= бүгінде бет, бұрын бейіт – бүгінде біит болулары мүмкін. * * * «Фрикативный» деп қандай дыбыстарды айтамыз? – c-ж, ж-з, ғ-г дыбыстарын айтамыз. Неге? (дауыстылардың а, е-лерін тұрпайы деп е, и-лерін сыпайысы деп жазыппын, бұл қалай екен? (Ш. Х. С.) * * * Үнділерді сыбырлап айтсаң, үнсізге айналады. Үнді-үнсіз парлары бұрын бір болып жүрген. Тіпті алғашқыда қ, к, т дыбыстары бір-бірінен ажыратылмаған. Қазір бізде – үнді бір фонема, үнсіз – бір фонема. Осы күнге шейін осы екеуінің ауыса беретін жерлері де бар (Алтайда): пұс – пұзы, кес – кезеді (кеседі). Қазір түбір дыбыстары бізде орнықты, қосымшада олай емес; Ала құнан болмай, ала ғұнан; ала келді болмай, ала гелді; бара алмадының екі түрлі айтылуы, екі сөзді байлау үшін болған синтаксистік қасиеті тағы басқалар. * * * «С» – «з» дыбыстарын сыбырлағанда естілгендіктен сыбыр дыбыстары дейміз. КВИНТ. жүктеу/скачать 1.97 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|