ІІІ – тарау. Оңтүстүк Қазақстан облысы бойынша Кедендік бақылау департаментінің кедендік бақылау жұмыстарына талдау

Кестеі-ОҚО КБД кедшдік рәсімдеу мш бақылау жұмыстарын талдау

Сәйкесінше, құндық көрсеткіште де арту байқалады, яғни 2006ж экспортталатын тауарлардың құны 216,8 млн. АҚШ долларына артты, ал импортталатын тауарлардың құны 1,8 млн. АҚШ долларына азайды.

Жүк айналымы бойынша жүргізілгш талдауға сәйкес экспорттаушы негізгі елдер:

Импорт бойынша Экспорт бойынша

1. Ресей 1. Ресей

2. Өзбекстан 2. Өзбекстан

3. Германия 3. Қытай болып табылады.

Статистикалық мәліметтер көрсеткендей, тауарлардың негізгі жағыны Ресей Федерациясына келеді. 2006ж Ресей мш жеткізілетін өнімнің барлық көлемі жалпы тауар айналымының 64% құрады, ал 2005 ж бұл көрсеткіш 58% құрады. Негізгі өткізілетін тауарлар табак, автокөліктер, халық тұтынатын тауарлар болып табылады.

Кесте 2- Тауарларды жеткізу бойынша мәліметтер

Көрсеткіштер	2005	2006	+/- (ауытку)
рәсімделген көлемі -УКД -хжт ^	17758 2450	17955 3611	+197 + 1161
Дәлелденгш көлемі: -УКД -хжт	17365 2446	16036 3499	-1329 +1053
Жеткізу пайызы -УКД -ХЖТ	97% 99,8%	89,3% 96,8%	-7,7% -3%

Тауарлар жеткізуді бақылау 2005ж 2006ж дейін 2005ж жеткізу - 97%, 2006ж -89,3% құрайды. Жеткізбеудің пайызы салыстыру мерзімдеріне -7,7% кұрады.

Жеткізу пайызының төмшдеуі ҚР заңдылығына сәйкес тауарлар мен көлік құралдарын, жеткізу, көлік құралдарының белгілшгш бағытының мүмкіндігі бойынша айына 2000км есебімш анықталатын шекті мерзімнен аспауы керек.

Бұдан шығатыны, уақытша кедш декларациясының берілгш саны бойынша жеткізу мерзімдері ескірмеді.

2006 ж кедш басқармаларының ішінен дәлелденбегш жүктердің ең көпе саны:

- Батыс Қазақстан Облысы бойынша Кедш басқармасы -490 дана.

- Павлодар облысы бойынша Кедш Федерациясымен шекаралас кедш баскармалары тауарлармш көлік құралдарының негізгі импорттаушылармен экспорттаушылар болып табылады, соған байланысты, тауарлардың жеткізбеудің ең үлкш пайызы соларға тиісті.

Кедендік бақылау-Қазақстан Республикасы кедш заңдылығын сақтау және халықаралық келісімдер мш одан туындайтын халықаралық міндеттердің орындалуын қамтамасыз ету маісатында елдің кеден органдары колданатын жиынтығы.

Кедендік бақылау-Қазақстан Республикасы кедш органдарының лауазымды түлғаларымея келесі нысанда жүзеге асады:

кедшдік бақылауға қажетті қүжаттар мш мәліметтерді тексеру;

тауарлар мш транспорттық құралдарды кедендік тексеру;

жеке тексеру;

Республика кедш шекарасы арқылы өтетін заттарды есепке алу;

жеке және лауазымды түлғаларды ауызша сұрау;

есептілік және құжатылық жүйесін тексеру;

кедендік бақылауға жатқызылатын заттар орналасатын уақытша

сақтау қоймасы, кедш қоймасы, бажсыз сауда дүкші және өзге

жерлердің аумақтары мен бөлімдерін тексеру;

кеден баждары мш өзге төлемдерді жинау.

Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Кедендік бақылау департаметті аумағында 15 кеден бекеті қызмет етеді, олардың 8 шекаралас автоқыту кедш бекеттері және 2 теміржол бекеті. Кеден бекеттері 700 километрдш астам Өзбекстан мемлекетімш ортақ мемлекеттік шекараны бақылаудан өткізеді. Ел Президштінің 2003 жылы 10 қыркүйекте бергш тапсырмасы бойынша Қазақстан Республикасы Кедшдік Бақылау Агшттігі тауарлар мен көлік құралдарын өткізетін кедш бақылау шекарасы 100 пайыз қадағалау жоспарын жасады. Кедш аумағын бақылауда негізгі назар көлік құралдарын тексеруге аударылады. Өткізіліп жатқан шаралар кезінде 9 мыңнан астам автокөлік құралдары, 900 астам темір жол вагондары, 60 әуе кемесі, 74 мыңнан астам адамдар тексерілді. Нәтижесінде, Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша Кедендік бақылау департаменті қызметкерлерімш Ақтөбе облысы бойынша Кедшдік бақылау департаменті қызметкерлері темір-жол вагоны ішінен 300 килограмм героин үстады.


3.2 Кедендік бақылаудың мәселелері мен жетілдіру жолдары
Қазақстан Республикасы даму стратегиясының басым мақсаттарының бірі экономикалық өсуі мен халықтың өмірінің жақсаруында мүмкіндік туғызатын табыстарды алу мақсатында мүнай және газды өндіру мш сыртқа шығаруды арттыру жолымш энергетикалық ресурстарды тиімді қолдану болып табылады.

Бізге белгілі, энергоресурстар мемлекеттің валюталық түсімдерінін негізгі көзі бола отырып тауарлар экспортының жалпы көлемінде басым болды.

Мұндай Қазақстандағы энергонасительдің өндірудің жалпы көлемінен шамамен 30 пайызын құрайды, газ жалпы үлестің 13-15 пайызы.

Республикадағы экономикалық реформалардың тереңдеуі мш байланысты мұнаймш, газбш, оларды өңде өнімдері мен электр энергия мш экспорт-импорттық операцияларды жүзеге асыратын сыртқы экономикалық қызметке қатысушылардың саны артты.

Қазақстан гюграфиялық орналасуының ерекшелігі көмірсутек шикізатын әлемдік рыноктарға жеткізу үшін тиімді қүбыр тасымал жүйесін жасауда қызыметтің кең аясын ашады.

Каспий қүбыр тасымал корсорциюмның қаратенгіздік терминалындағы бірінші танкеріне Қазақстандық мүнайы жіберілді, Батыс Қазақстан Қытай күбыртасымалының құрылысына дайындық жүргізудің алғашқы кезеңі аякталып жатыр. Баку-Жейхан қүбыр тасымалының жобасы бойынша жасалған келісімдер Қазақстандық мүндайды жерорта теңізінде тасымалдау мүмкіндігін зертталне ынталандырады. "Атасу" Мүнайқүю эстакадасы, "Бесқүл", "Терең-өзеіг және Шүбарқүдык бекеті ашылды, "Бестамақ" мүнайқүю эстакадасы аркылы өткізілетін мүнай көлемі артуда.

Мұнын бәрі Қазақстанның стратегиялық маңызы бар шикізатты өткізуде кедш бақылауын күшейтуді талап етеді.

- Кедшдік ресімдеуді нақты бақылауды ұйымдастырудың нүсқасын, Қазақстан Республикасының кедш шекарасы арқылы энергетикалық ресурстарды өткізу технологиясын жасау қызметі сондай-ақ белгіленгда тәртіпте қүзыретті органдарды энергоресурстарға бағалардың әлмдік рыноктағы баға деңгейінен негізсіз ауытқулар туралы ақпараттандыру және энергетикалық ресурстарды қайта өңдеумен байланысты операциялар бойынша кедш заңдылығын сақтауды бақылау қызметі кіретін Орталық энергетикалық кедш -үйлестіруші орган болып табылады.

2006ж қорытындысы бойынша 5 млрд. теңге көлемінде энергоресурстар бойынша кедшдіік төлемдермен салықтар өндірілді бұл 2005ж мш салыстырғанда 140 пайызды құрайды.

Кедшдік төлемдер мш салықтардың негізгі үлесі энергетикалық кедш бекеттерімш өндірілді:

• Ақтөбе облысы бойынша Кедш Басқармасы-694 млн. тшге;

• Атырау облысы бойынша Кеден Басқармасы-703 млн. тшге;

• Батыс Қазақстан облысы бойынша Кедш Басқармасы-773 млн. тг;

• ОҚО бойынша Бас Кедш Басқармасы-499 млн тшге

• Алматы қаласы бойынша Бас Кедш Басқармасы- 775 млн тшге

• Маңғыстау облысы бойынша Кедш басқармасы - 442 млн тенге

Мұнай өнімдерін әкелуде кедендік бақылауды күшейту мақсатында көлік және коммуникация Министрлігімен ақпаратпен алмасу жөнге салынды. Әр он күн сайын теміржол көлігімш республикаға әкелінген мүнай өнімдері көлемі туралы алынған ақпарат энергетикалық бекеттерімш үсынылатын есептіліктің берілгендерімен салыстырылады.

Энергоресурстар нарығындағы баға саясатына жүргізілгш талдау нәтижесі бойынша ҚР үкіметіне отандық компаниялар демпинг бағалары бойынша мүнай экспорты туралы ақпараттандырылды, соның нәтижесінде ҚР үкіметі бірқатар шаралар қабылдады, атап айтқанда:

Бірінші кезекте ҚР үкіметі мүнай өндіруші компанияларға шикізатпен қамтамасыз ету үшін және ішкі нарықты қымбат емес мүнай өнімдерімен жабдықтау үшін мүнайдың өндірілетін мөлшерінің бөлігін мүнай өндіретін кәсіпорындарға қоюды міндет етті. Бүл "Мүнай өнімдерінің ішкі нарығын түрақтандырудың кейбір мәселелері туралы" 02.08.2000 жылдың N1172 үкімет қаулысында көрініс тапты;

-"Трансферттік бағалар туралы" Заң қабылданды;

-өткізу пункттерін анықтау және энергоресурстарды есепке алудың комерциялық құралдарын орнату туралы ҚР үкіметі қаулысының жобасы жасалады және ведомстволарға келісуге жіберіледі. Қазіргі уақытта бұл жоба үкіметтің қаруында жатыр.

Біздің кеденіміз нақты бақылаудың, валюталық бақылау мш кедш табыстарының, оперативті бағыттарының ақпарат ағындарын жалпылауға мүмкіндік беретін программалық күралды құруды басым мәселе деп санайды

Бүл программалық құрал тек есептілікті қалыптастыруды ғана емес, сонымее қатар талдау қызметтерін атқару қажет.

Энергия тасымалдаушыларының декларациялау кезеңінш сәйкес шоттарға валюталық түсімдерді аударуға дейін қозғалсын көрсететін.

Мүның бәрі рәсімдеу мен бақылау процестерін тиімді басқаруға мүмкіндік береді, сонымен қатар республиканың сыртқы сауда саясатын қалыптастырудағы басшылық үшін айтарлықтай көмегін көрсетеді:

Осы мәселені шешу үшін кедшнің жергілікті есептегіш желісін жасау; мәліметтерді байланыс арналары бойынша беру процесін автоматтандыру бойынша жұмыс жасау қажет.

Сонымен бірге, тек кана эвгргоресурстарды ғана емес, басқа да тауарларды өткізуде кедендік рәсімде мш бақылауды жетілдіруде мынадай жұмыстар атқарылды:

Барлық кедш басқармаларында кедшдік жүк декларация процесін визуалды бақылау үшін ақпараттық жүйелерді енгізуді дайындау жөнінде жұмыстар атқарылды. Сыртқыэкономикалық қызметке қатысушылардың кедшдік рәсімдеудің барлық кезеңдерін өту процестерін бақылау пайда болады.

Мұндай ақпараттық жүйе Қарағанды облысы бойынша Кедш басқармасында іске шгізілді. Кедшдік рәсімдеу залының ақпараттық-кансультациялық бекеті монитормш жабдықталған. Онда

- КЖД номері;

- соңғы орындалған операция туралы ақпарат;

- сол операцияны орындаудың уақыты;

- операцияны орындаған инспектордың аты-жөні көрсетіледі.

Жақын арада мұндай жүйелер басқа да кедш органдарында орнатылады.

Қазіргі уақытта Агшттіктегі сәйкес программалық жүйесі бар. Сыртқыэкономикалық қызметке қатысушыларға кеден брокерлерінің қызметін қолданбай өздерінің тауарларын кедшдік рәсімдеу жөнінде операцияларды өздері жүргізуге мүмкіндік беретін ереже қолданылады. Сөйтіп, тауарларды декларациялаудың тәртібін оңайлатумш бірге қызмет көрсетуші, сонымш қатар осындай қызметтерді қажет ететін сыртқыэкономикалық қызметтің барлық қатысушылардың бірдей жағдайға қойылған.

2006 жылдың 1-қарашасында ҚР орталық кедш органы жеке меншік тауарлары үшін электрондық көшірмелерін жасауына сыртқыэкономикалық қызметке қатысушыларға 121 рүқсат берілді.

Кеден ісі саласындағы басқа жаңа қызметі-кеден маңы обьектілерінің құрылымын, соның ішінде уақытша сақтау орындарын (УСО) кеңейту болып табылады. Уақытша сақтау орындары ретінде жүк алушылардың ашық алаңдарында қоймаларын қолдануға болады. Егер бұрын сыртқы-экономикалық қызметке қатысушылар кедшдік рәсімдеу уақытысында тауарлар мен көлік құралдарын уақытша сақтау қоймаларына орналастыруға мәжбүр болса, онда қазір, уақытша сақтау орындарын құруға кедшдік бақылау агенттігінің шешімін алғаннан кейін сыртқы экономикалық қызметке қатысушы тауарларды жеке меншік немесе жалға алған қоймаларда сақтай алады. Бұл қосымша шығындардың қысқаруына мүмкіндік береді және сыртқы сауда қызметін ынталандырады.

Қазіргі уақытта ҚР кедендік бақылау Агенттігі сыртқыэкономикалық қызметке қатысушылар үшін қолайлы жағдайлар жасау жөнінде және әдістері мен формаларын шгізу жөнінде шаралар қабылданды.

Атап айтқанда, Қорғас кедшінде 2006 жылы 5,4 млрд. тенге көлемінде (2001 жылы 720млн. тшге) кедендік төлемдер мш салықтардың көлемі 165 млн. тшгеге артты немесе 2005 жылғы көрсеткіштерінің 4,6 есеге көп. 2006 жылдың тамызында Қалжат кедші жұмысын бастады, онда 5 айдың ішінде 700 млн тенге өндіріліп алынды.

Кедшдік рәсімдеу мш кедшдік бақылаудың сапасын жақсарту мақсатында бірқаьар кедш бекеттері жойылды, ал олардың негізінде Қордай, Семей Өскемен кедендері құрылды. Жалпы, Қазақстанда 161 кеден бекеттері жұмыс істейді.

Бірқатар басқармаларда кедшдік жүк делорациялар бір жұмыс күні ішінде (күнде күн) жүйесі бойынша рәсімделе бастайды

ОҚО бойынша кеден басқармасында бүл көрсеткіштер -99,5 пайызды, Жамбыл облысы бойынша -99,4 пайызды құрады. Ең төмшгі көрсеткіштер Атырау облысы бойынша Кедш басқармасында 81,6 пайыз, Маңғыстау облысы бойынша 81,8 пайызды құрайды.

Сонымш бірге тарифтік емес реттеу мен экспорттық бақылау, радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз ету саласында талаптарды сақтау жөніндегі кемшіліктер бар. Радиациялық бақылауды жүргізудің технологиялық нүсқасын бүзуда кедендік бақылау қызметкерлері қауіпсіздік нормаларын бүза отырып жүкпш байланыс жасады.

2006 жылы республикаға мүмкін болатын радиациялық деңгейін арттыру себебімш Қытай аумағынан металл сынықтары мш қара металдың калдыктары қайтарылды. Қара металдың қалдықтарын Қытай аумағынан кайтарудың ең жоғары көрсеткіші — Ақмола облысы бойынша, Шығыс Қазакстан облысы бойынша, Маңғыстау облысы бойынша Кеден баскармаларында тіркелді.

Сонымш қатар, қазіргі таңда 2007-2010 жылдарға арналған ҚР кедет органдары дамуының мемлекеттік бағдарламасын талқылау жүргізілуді, яғші соған сәйкес кедш бекеттері мен терминалдарын салу мш жайластыруда жалғастыру салмақты өлшеу құралдары мен кедендік бақылаудың техникалық құралдарымш қамтамасыз ету, асыл түқымды иттерді сатып алу, келшдік рәсімдеудің формалары мш әдістерін жетілдіру мәселелері талкыланды. Кедшдік рәсімдеу мш бақылау жүргізу тетіктерін жетілдіру үшін төмшдегідей үсыныстарымды үсынамын:

1. Қазақстанда 2015 жылға дейін қабылданған мемлекеттік жаңартпалы -индустриялық дамыту бағдарламасын енгізген негізгі талабы талабы ДС¥ кіру үшін экспорттың өсуіне үлттық бәсекелестік артықшылықтың қатысы, әсіресе шикізаттық сектордағы емес өнімге қатысты сөйлесу үрдісіндегі жайғасымды күшейту;

2. кедш ережелерін бүзушылықтармш, өткізіліп жатқан кеден процедураларын топтастыру, халықаралық терроризммен күресті күшейту, діни экстремизм, есірткі трафиктермш күресті тиімді жүзеге асыру мақсатында жасалған келісімдер шеңберінде шет елдердің кедш органдарымен тығыз байланыстарды жүзеге асыру;

3. Қазақстан беделі мш ролін бекіту мақсатында жемқорлық және басқа да қүқық бүзушылықтармш, кедш органдары қызметкерлерінің адал, тұрақты жүргізу;

4. Құрылған кеден органдарының қызмет ету мш тұрмыстық жағдайын қамтамасыз ететін, жоғарғы халықаралық стандарттарға сәйкес қызметтік -өндірістік және түрғын үй түрмыстық кешендер мш тармақталған күрделі кедш инфрақұрылымын сала отырып жетілдіру және дамыту;

5. Кеден бекеттерінің жеке құрамын қызметтік өткерудш айырмай білім беру үрдістерін өткізу мақсатында электронды пошта көмегімен біліктілікті арттыру және компьютерлі сауатсыздылықты әр бір ауысатын құрамға кедш

такырыбында ситуациялық жағдайлар жіберу арқылы жою. Бұл ретте окытудың қазіргі заманғы қашықта оқыту әдістерін, тршинг, кооперативті оқыту жүйелерін пайдалану;

6. Жалпы экономиканың және жеке жергілікті өндірістің бәсекелестік қабілетін қамтамасыз ету мақсатында, үрдісті түрде ҚР-ның кедшдік бақылау агенттігін және Республика Үкіметін жергілкті жерде болып жатқан сыртәы экономикалық жағдайлардағы өзгерістерінің қарқыны туралы ақпараттармен қамтамасыз ете отырып, тарифтік және бейтарифтік шараларды тиімді пайдалануды жалғастыра беру.

Кедш органдарына жүктелгш функциялардың кешенін іске асыру үшін бәрінш бүрын кедшдік ресімдеу мш кедшдік бақылауды жүзеге асыру қажет. Кедшдік рәсімдеу мен бақылау кедшдік ресімдерді оңайлату, оларды әлемдік стандарттарға жақындату. ҚР-ның халықаралық шарттарын толық сақтау (тауарлар мш көлік құралдарын тікелей өткізу пункттерінде ресімдеу) жолымш ҚР-ның кедендік шекарасы арқылы өтетін тауарлар мш көлік құралдарын кедендік ресімді жеделдету бағытында дамитын болады.

Кедш қызметі қалыпты жұмыс істеу үшін бейімделмеген және халықаралық деңгейге сәйкес келмейтін тасымалдау кеден бекеттерінің шамасы 52%құрап отыр, солардың деңгейін жақсартып, оларды ары қарай дамыту үшін арнайы бағдарлама жасау керек. Ол бағдарламада ең бірінші, бақылап-өткізу пункттеріне қажетті қазіргі заманға сай құрал жабдықтармен қамтамасыз ету керектігі қаралу қажет және сол жоспарды жүзеге асыру үшін нақты қаражат сомасы есептелініп, сонымш қатар жұмыстың аяқталуы мерзімі белгілшуі керек. Бұл жобаның іске асуы ең алдымен тауарлар үш көлік кұралдарын тасымалдауға байланысты кешендік бақылауды тез әрі сапалы жүргізуіне септігін тигізеді, сондай-ақ заңды және жеке түлғалардың кедендік ресімдеуін