I тарау. Құқықтағы мерзімдер ұғымы. 1 Талап қоюмен іс-жүргізудің түсінігі

Сонымен, занда іс жүргізу мерзіндерін белгілеудін салалық максаты—қандайда болсын іс-әрекеттің дер кезінде орындалуын қамтамасыз ету. Мысалы, ҚІЖК-тің ІІІ-бабында прокурордың, тергеушінің, анықтау органынын жасалған немесе әзірленіп жатқан кез келген қылмыс туралы арызды немесе хабарды қабылдауға және солар бойынша шешімдер қабылдауға міндетті екені көзделген. Заң осы бөлігінде қылмыс туралы әрбір хабарды және арызды тиісті органның (өкілетті адамның) қарауын қамтамасыз ету мақсатын көздейді. Одан соң 184-бапта арыздар мен хабарлар қаралуға жәңе шешімдер қабылдануға тиісті шекті мерзім белгіленген. Бұл жердегі мақсат — қылмыстылар туралы арыздар мен хабарлардың дер кезінде қаралуын қамтамасыз ету.

Іс жүргізу мерзімдерінің негізгі маңызы мынада:

— олар: а) процеске катысушылардың заңды құқықтары мен мүдделерінің сақталуын; ә) сот ісінің тез жүргізілуін; б) пәрменді прокурорлық қадағалауды жүзеге асыру шарттарын қамтамасыз ететін іс жүргізушілік ерекше кепілдіктер береді;

- қылмыстық процесте жүйелеу функциясын орындауға бағытталған құкықтық құрал болып табылады;

сот ісінің жүргізілуіне белгілі бір қарқын беретін ұйымдық

Іс жүргізу мерзімдерінің белгілері сот ісін жүргізудегі белгілі бір уақыттың бәрінің бірдей іс жүргізушілік манызы бола бермейтініне байланысты маңызды. Іс жүргізу мерзімдерін өзге мерзімдерден оқшаулайтан негізгі белгілерге мыналар жатады:

- іс жүргізу мерзімдерін белгілі бір құкықтық жағдайларда
(мәселен, кассациялық шағым беруге немесе кассациялық наразылық білдіруге бөлінген он тәуліктік мерзімнің өтіп кетуі
соттың үкімді жүзеге асыруына себеп болады; сезіктіге бұлтартпау шаралары қолданылған сәттен бастап он тәулік өткенге дейін айыпталушыға айып тағылмауы тергеушінің бұлтартпау шараларының күшін дереу жоюына әкеліп соғады) "дербес заң фактісі немесе күрделі заң кұрамы элементтерінің бірі ретінде"' тану мүмкіндігі. Іс жүргізу мерзімін зандық факт ретінде тануға себеп болатан құқықтық жағдай — іс жүргізу қатынастарына қатысушылардың заңмен белгіленген құқыктары мен міндеттерінің пайда болуы немесе доғарылуы түріндегі құкықтық салдарлардың басталуы;

- заңмен белгіленген мерзімдерді сақтау міндеттілігі (ол

мерзімдерді есептеу мен қалпына келтірудің ерекше тәртібі;

тергеліп жатқан қылмыстық істің категориясына байланысты мерзімдерді заңмен саралау.

Іс жүргізу мерзімдері негіздерге байланысты түрлерге бөлінеді. Түрлі авторлар түрлі сараптама береді, бірақ бірқатар сараптама негіздері бір-бірімен үйлеседі. Осы жағдайға сүйене отырып, іс жүргізу мерзімдерінің мына түрлерге бөлінуін мүмкін деп санаймыз:

1. 
   Томин В.Т., Якупов Р. X., Дунин В. А. Процессуальные документы, сроки и судсбные издержкн в уголовном судопроизводстве. Омск, 1973. С. 19.
   
2. 
   Якупов Р. X. Уголовно-процессуальные сроки в досудебных статиях. Горький, 1979. С. 6-7.
   
3. 
   Юрвдический энциклопедический словарь. М, 1984. С. 351.
   
4. 
   Гуляев Л. П. Процессуальные сроки в стадии возбуждения уголовно-дела и предварительного расследования. М., 1976. С, 10.
   
5. 
   Выдрин М. М. Уголовно-процессуальные гарантии в суде. Краснодар, 1980.С. 20.
   
6. 
   'Косанов О. Л., НатаровВ. В. Некоторые вопросы регулятивный функции сроков в уголовном судопроизводстве //Вопросы борьбы с преступностъю. М., 1984. С. 68.
   
7. 
   Якупов Р.Х. Уголовно-процессуальные сроки в досудебных стадиях. Горький, 1979. С. 11.
   
8. 
   Якупов Р. X. Сол шығарма. 16—23-6.
   
9. 
   Гуляев А. П. Процесуальные сроки : стадиях возбуждения уголовно-го дела и предварительного расследовиния. М., 1976. С 5- ІК,
   
10. 
    Строгович М. С. Курс советско уголовного процесса. М., 1968. Т. 1., С. 201.
    
11. 
    Чельдав М. А. Советский уголовный процес. М., . С'. 80.15—597
    
12. 
    Қазақстан мемлекеті мен құқығының негіздері.Атамұра. АЛМАТЫ.
    
13. 
    Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы.Жеті Жарғы.Алматы.2001.
    
14. 
    Мемлекет және құқық негіздері. Жеті Жарғы.Алматы.2001.
    
15. 
    Қазақстан Республикасы мен құқықығының негіздері Алматы.2003.