Ҹәмәл мүһарибсәнин нәтиҹәләри

Ҹәмәл мүһарибсәнин нәтиҹәләри

Ҹәмәл мүһарибәсиндә отуз миндән чох мүсәлман өлдүрүлдү.

“Јә`губи”

Тарихчиләр бу һагда јазырлар:

Бу дөјүшдә һәр ики тәрәфин охлары гуртарана гәдәр дөјүш олду. Бу мүһарибәдә о гәдәр инсан өлдү ки, әҝрә өлүләрин үзәриндә ат чапылсајды атын ајағлары фәгәт ҹәсәдләрә дәјәрди. Бу дөјүшдә иштирак етмиш бир киши дејир:

Мүһарибәдән сонра Бәсрәдә нә вахт “Дарулвәлид” јәни гадынларын палтар јудуғу јердән кечирдим. Онларын чубугларынын сәси мүһарибәи мәним јадыма салырды. Чүнки мүһарибәдә гылынҹлар вә низәләр гадынларын чубуглары кими бәдәнләрә снаҹылырды.

Тәбәри мүһарибәдә өләнләрин сајыны алты мин гејд етмишшдир. Амма Ибни Әсәм Ајишәнин ордусунда доггуз мин Әли ™ ордусундан исә мин једди јүз нәфәр олдуғуну билдирир.

Ибни Әбдди Рәбиһ Әгдулфәрид китабында јазыр:

Ҹәмәл мүһарибәсиндә Ајишәнин ордусундан ијирмимин Әли ™-ын ордусундан исә беш јүз нәфәр өлдүрүлдү. Јә`губи исә өлүләрин сајыны отуз миндән чох олдуөуну геј едир.

Бәли Ҹәмәл мүһарибәсиндән һәддән артыг игтисади вә мадди ҹәһәтдән мүсәлманлар зәрәр чәкди. Нә гәдәр аналар ҹаван дағы ҝөрдү. Нә гәдрә гадынлар дул галды. Нә гәдәр ушаглар јетим вә башсыз галды.

Бүтүн бу зәрбәләр вә зәрәрләр фәгәт бир ҝүн Ҹәмәл мүһарибәси Ислам аләминә дәјди. Амма дөјүшдән сонра бу мүһарибәнин хошаҝәлмәз нәтиҹәләри тәдриҹән үзә чыхмаға башлады. Инди дә мүһарибәнин сонракы нәтиҹәләрин тарих сәһифәләриндән чыхарыб, сизин ихтијарыныза гојуруг:

Сонракы нәтиҹәләр

!_Бу мүһарибәнин аҹы мејвәләриндән бири дә Сиффејн мүһарибәсинин јаранмасы иди. Чүнки Сиффејн мүһарибәси демәк олар ки, Ҹәмәл дөјүшүнүн тамамлајыҹысы вә онун ағыр нәтиҹәләриндән бири иди. Бу ики мүһарибә мөһкәм бир иплә (онун әввәли Бәсрә кәнарында, ахырынҹы исә Сиффејн иди) бир-биринә бағланмыш. Ипин әввәли дә Ајишәнин әлиндә иди.

Чүнки Тејм гәбиләсиндән олан Ајишәнин (Османла һеч бир гоһумлуғу олмасына бахмајараг) гијамы Бәни Үмәјјәдән олан Мүавијәнин (Османла гоһумлуғу олан) гијамына јол ачды. Османла гоһумлуғу олмајан Ајишәнин онун интигамы ады илә гијам етди. Онунла гоһум олан Мүавијә даһа јахшы бу аддан өз гијамы үчүн истифадә едә биләрди.

2-Ајишәнин Османын интигамы ады илә етдији гијамы сәбәб олду ки, Мүавијә хилафәти Бәни Үмәјјәнин арасында падшаһлыға чевирсин.

3-Бу дөјүшүн хоша ҝәлмәз нәтиҹәләриндән бири дә Нәһриван мүһарибәсинин јаранмасы иди. Бу мүһарибәләр (Ҹәмәл вә Сиффејн) бә`зи бәдбин вә ҝеризәкалы инсанларын руһунда пис тәсир гојду. Беләки онлар өз әмәлләриндә шәкк-шүбһәјә дүшдүләр вә бир-биринә дүшмән ҝөзү илә бахдылар. Мүсәлманларын әксәријјәтини кафир билиб, онларын ганыны һалал етдиләр. Мүсәлманлар әмнијјәтини поздулар.

Фикир ајрылығынын јаранмасы

Мүһарибәдән сонра биз јенә дә Ајишәјә һөрмәт едәҹәјик.

“Әли ™”

Мүһарибә һәр бир милләтин арасында фикир ајрылығына сәбәб олур. Ҹәмәл, сиффејн вә Нәһриван мүһарибәси ды бу ганундан истисна олунмады. Бу мүһарибәләр һәр бири өз нөвбәсиндә месәлманларын фикриндә пис тәсирләр гојду. Онлар анасында әгидә ајрылығы мејдана ҝәтирди. Бу мүһарибәләрин сонра ҹамаат Әгидә ҹәһәтдән бир нечә гурупа бөлүндү:

бә`зиләри Әли ™-ын тәрәфдарлары олду ки, Әләвиләри¹ тәшкил етдиләр.

бә`зиләри исә Османын тәрафдары олуб, Османлы партијасы јаратдылар. Башга бир дәстә исә һәр икиси кафир билдиләр. бә`зиләри исә өзләрини кәнара чәкиб, өзләрини битәрәф партијасы адландырдылар.

Буна ҝөрә дә мүсәлманлар арасында баш верән дахили мүһарибәләрдән сонра мүхтәлиф мәзһәбләр вә әгидәләр мејдана ҝәлди. Мүһарибәләрин нәтиҹәсиндә јаранан бу ихтилафлар бөјүк мүһарибәләр јаранмасына сәбәб олурду. Ихтилафлар бөјүк мүһарибәләрә чеврилмәсә дә кичик мүһарибәләр вә әгидәви бәһсләр шәклиндә өз һәјатына давам едирди. Бүтүн бунлар Ҹәмәл мүһарибәсинин нәтиҹәсиндә мејдана ҝәлди.²

Јаранмыш мүхтәлиф әгидәләр

Хәвариҹ Тәлһә вә Зүбејр вә Ајишәнин Әли ™-ла мүһарибә етдикләри үчүн кафир билдирдиләр. Чүнки бу дөјүшдә һагг Әли ™-ла иди. Амма Әли ™ да Сиффејн мүһарибәсиндә Әбу Муса вә Әмр Асын һәкәмијјәтин гәбул-етдији үчүн кафир олду.

Хәвариҹин бир дәстәси исә Ҹәмәлдә Әли ™-ы һагг билиндиләр. Амма мүһарибәдән сонра бәсрәлиләрин мал-дөвләтини гәнимәт ҝөтүрмәдији вә гадын вә ушаглары әсир етмәдији үчүн ону ҝүнаһкар билиб, Һәзрәти ләнәтләдиләр.³

Мөтәзиләнин бә`зиси һәр ики груғу кафир билдиләр вә онлары ҹәһәннәм әһли вә гатил һесаб едирдиләр.⁴

Мөтәзиләнин башга бир гурупу исә ики дәстәдән бирини (Ајишәвә Әли ™ һансынын олдуғуну мүәјјән етмәдән) фасиг вә ҹәһәннәм әһли билир, һамыны исә ҝүнаһкар вә хәтакар һесаб едирдиләр. Амма ҹәһәннәмлик олан гурупа Аллаһ тәјин едир. Бу гурупун әгидәсинә әсасән бу ики ордунун әсҝәрләринин шаһидлији гәбул-дејил.

Мө`тәзиләдән олан башга бир дәстә исә Ајишәнин бүтүн әсҝәрләрини һәтта Тәлһә вә Зүбејр дә ҝүнаһкар вә ҹәһәннәмлик һесаб едир. Фәгәт төвбә етмишләр бунлардан истисна олунур. Чүнки Ајишә мүһарибәдән сонра Әли ™-ын јанына ҝәлиб, ҝүнаһларына етираф етди вә Һәзрәтдән ону бағышламасыны истәди. Әли ™-да ону бағышлады. ¹

Ҹаһиз дејир: Ҹамаатын бә`зисинин Әли вә Ајишәнин һагда әгидәси бу иди ки, онларын һәр икиси ниҹат әһли, онлара табе оланлар исә ҹәһәннәм әһлидирләр.

Әшаирә әксәријјәти Ајишәнин ордусун Әли ™-ла мүһарибә етдији үчүн ҝүнаһкар билир. Амма онлары кафир һесаб етмирләр. Онларын бу хәтасы онларла дүшмәнчилик етмәјә сәбәб олмаз.

Һәр бир инсан иҹтиһад вә истинбат етдији заман белә хәталар дүчар олур.²

Әшаирәнин бә`зи исә Әли вә Ајишәнин ҝүнаһкар һесаб етмир. Чүмки әшаирә онларын һәр икисинин иҹтиһад едиб, мүһарибә етдикләрини, амма иҹтиһадларында хәтаја јол вердикләрини дејирләр.

Амма бизим бу барәдә әгидәмиз Әли ™-ын Ајишә һагда бујурдуғу бу ҝөзәл кәламдыр: Биз вә бүтүн мүсәлманлар мүһарибәдән сонра јенә дә Ајишәјә һөрмәт едәҹәјик. Онун әмәлләрини Аллаһа тапшырырам.³

жүктеу/скачать 0.65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: