Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397
Ауыл шаруашылығы ғылымдары
жүктеу/скачать 7.12 Mb. Pdf көрінісі
|
| ______ ____________Ауыл шаруашылығы ғылымдары
94 Зерттеулерде Батыс Қазақстан жағдайындағы мақсарының фитомелиорациялық рӛлін бағалау ҥшін себу жҧмыстары мамыр айының 1 онкҥндігінде жҥргізілді. Гҥлдену кезеңінде мақсары ӛсімдіктерінің биіктігі 45-64 см қҧрады. Мақсарының жаппай гҥлдеуі шілде айының ортасына келді. Зерттеу кезінде мақсары ӛсімдіктері гҥлдену кезеңінде 117,7 ц/га-дан 135,60 ц/га-ға дейін жасыл масса тҥзді. Гҥлдеу кезеңінде топыраққа мақсарының сидерат массасы 18-20 см тереңдікке дейін дискілік тырмалармен жыртылып енгізілді (1 - сурет). Агрохимиялық талдау деректері кӛрсеткендей, тыңайту сәтінде мақсарының кӛк массасының қҧрамында зерттеу жылдарында орташа есеппен азот 1,76% және фосфор 3,30% болды. Кҧзге қарай мақсарының қара-қызғылт топыраққа деген фитомелиорациялық әсерін бағалау ҥшін топырақ сынамалары алынып, талдау жҥргізілді. Агрохимиялық талдау деректері кӛрсеткендей, мақсары топырақта қоректік минералды элементтердің кӛбеюіне ықпал етті. Айталық, кҥзде мақсары егілген учаскеде егіс алдындағы кӛктемде осы элементтердің қҧрамымен салыстырғанда нитратты азот пен жылжымалы фосфор қҧрамының жоғарылағаны байқалды. 2019-2021 жылдары орташа есеппен қара-қызғылт топырақтың 0-20 см қабатында мақсарының фитомелиорациялық ықпалының әсерінен кҥзде нитратты азот мӛлшері 5,06-дан 5,35 мг/100 г топыраққа немесе 5,95%- ға артты. Осыған ҧқсас ҥрдіс жылжымалы фосфордың қҧрамында да байқалады. Кӛктем-кҥз кезеңінде 0-20 см қара-қызғылт топырақ қабатында жылжымалы фосфордың мӛлшері 1,16-дан 1,22 мг/100 г-ға дейін немесе 5,17%-ға ӛсті (2-кесте). Кесте 2 – Мақсарының қара-қызғылт топырақтың агрохимиялық кӛрсеткіштерінің қҧрамына фитомелиорациялық әсері Топырақ қабаты, см Нитратты азот, мг/100г топырақ Жылжымалы фосфор, мг/100г топырақ кӛктем кҥз айырмашылық кӛктем кҥз айырмашылық 0-10 4,89 5,10 + 0,21 1,20 1,26 + 0,06 10-20 5,23 5,59 + 0,36 1,12 1,17 + 0,05 0-20 5,06 5,35 + 0,29 1,16 1,22 + 0,06 Фитомелиорант егістері топырақтың агрофизикалық кӛрсеткіштеріне оң әсер етеді. Зерттеулер басқа авторлардың тҧжырымдарын растайды [1, 3]. Егер 2019-2021 жылдары орташа есеппен кӛктемде 0-20 см тамыр қабатында топырақтың тығыздығы 1,30 г/см 3 деңгейінде болса, онда кҥзге қарай 0-10 және 10-20 см қабаттар бойынша топырақ тығыздығының тӛмендеу ҥрдісі байқалады. Вегетация кезеңінде 0-20 см қабатта топырақтың 0,010 г/см 3 қопситыны байқалды. Қара қоңыр, қоңыр және ашық қоңыр топырағының қҧрылымдық-агрегаттық қҧрамының динамикасын талдау ҧзақ жайылымды пайдалану әсерінен топырақ қҧрылымының біршама нашарлауын және бақылау кезеңінде байқалған қалпына келтірудің айқын тенденциясын кӛрсетеді. Мақсарының фитомелиорациялық әсері салдарынан тәжірибедегі учаскелердің қара-қызғылт топырағы агрономиялық қҧнды агрегаттардың қҧрамы мен қҧрылымдық коэффициенті бойынша жақсы кӛрсеткіштерге ие болды. Мәселен, орташа есеппен 3 жылда мақсары себілгеннен кейінгі кҥзгі кезеңде қара-қызғылт топырақтарда топырақ қҧрылымы 0-20 см қабатта 1,73 қҧрылымдық коэффициент кезінде 64,45% қҧрады (0,77%-ға ҧлғайтылды). Қабылданған ӛлшемшарттар бойынша топырақ қҧрылымы мен қҧрылымдануы жақсы деп бағаланады (3-кесте). |