Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397
жүктеу/скачать 7.12 Mb. Pdf көрінісі
|
| Түйін сөздер: Көпжылдық шөптер, еркекшөп, эспарцет, жоңышқа, жайылымдар, мал
азықтық құндылығы. Key words:, perennial herbs, wheatgrass, sainfoin, alfalfa, pastures, feeding value. Кіріспе. Жайылымдық жҥйелер жануарларға және қоршаған ортаға пайдалы, сонымен қатар фермерлерді арзан жем-шӛппен қамтамасыз ету қарастырылуда [1,2,]. Дегенмен, бҧл жҥйелер динамикалық биологиялық және климаттық ортада жайылымдарды басқарудың арнайы дағдыларын талап етеді [3,4,5]. Жайылымдарда тез ӛсетін шӛптердің айтарлықтай ҥлесі болған кезде, оларды қайта егу қажет болмауы мҥмкін, ӛйткені шӛп массасының ӛнімділігін салыстырмалы тҥрде ҥстіңгі ӛңдеу арқылы арттыруға болады [6,7]. Кӛптеген ғалымдар мал жайылымына топырақтың физикалық сапасына қалай әсер ететіні туралы жазған, бірақ топырақтың табиғи қалпына келуі [8] және жайылымды жақсартуды басқарудың топырақтың физикалық функцияларына әсерін бағалау бойынша аз жҧмыс жҥргізілді. Мал жайылымының негізгі салдары – жануарлардың таптауынан топырақтың тығыздалуы [9,10], бҧл топырақтың кеуектілігінің, ӛткізгіштік кӛрсеткіштерінің ӛзгеруіне [11,12,13] және нәтижесінде топырақ эрозиясының кҥшеюіне әкеледі. Қазақстанның батысында негізінен аздап толқынды рельефті жазықтар және кӛлдер, сортаң жерлер мен шалғындар кӛп орналасқан әртҥрлі кӛлемдегі ойпаттар жеткілікті. Мҧнда ағып жатқан шағын дала ӛзендерінде әдетте тайыз ойылған аңғарлар болады, олардың кӛпшілігі кӛлдерге қҧяды[14,15]. Облыстың шығысында 70% шағын тӛмпелер алып жатыр, оларда жазық жерлер әртҥрлі биіктіктегі және аудандардағы тӛбе массивтерімен алмасады. Жазықта да, қыраттарда да даланың пертрофильді нҧсқасы дамыды. Мҧнда ақселеу, бетеге, еркекшӛп, ақ жусан тәрізді ӛсімдіктер басым; сазды топырақтарда; еркекшӛп, шағыр, қҧмды және қҧмды топырақтар; қара жусан, кӛкпек, бетеге – сортаң жерлерде. Шӛптер аз, кӛбінесе тҥймедақ, дала зығыры, қызыл бояу ӛсімдігі, жоңышқа, зопник кездеседі. Ҥлкен аумақтарды әдетте мал азықтық алқаптардың жекелеген тҥрлері алып жатқан жоқ, далалар кӛбінесе жайылымдардың әртҥрлі типтері кезектесіп тҧратын кҥрделі сипатта болады [16,17]. |