Issn 305-9397. Ғылым және білім. 2022. №1-1 (66) issn 2305-9397

______ ____________Ауыл шаруашылығы ғылымдары 
 
16 
Сурет 2 – ERDAS IMAGINEбағдарламасында ғарыштық тҥсірілімдердің мозаикасын жасау 
процесі 
Қызығушылық аймағын (Павлодар облысы) бір реттік және толық қамту ҥшін
22 тҥсірілім қажет. Вегетациялық индекстерді есептеу ҥшін кӛп спектрлі арналары бар 
ғарыштық тҥсірілімдердің мозаикасы жасалды. 2021 жылдың кӛктемгі және жазғы 
маусымдарында жайылымдарды шынайы бағалау ҥшін бҧлттылығы 10%-дан аспайтын 
тҥсірілімдер таңдалды. 
Жайылымдық жерлердің жай-кҥйін бағалау кезінде NDVI вегетациялық индексі 
пайдаланылды[22, 23], ол ӛсімдіктер биомассасының даму дәрежесін бағалау ҥшін 
қолданылады. NDVI индексін есептеу ERDAS IMAGINE бағдарламасында Indices қҧралы 
негізінде жҥргізілді (3-сурет). 
Сурет 3 – ERDAS IMAGINE бағдарламасында NDVI есептеу процесі 
ArcGIS Desktop бағдарламасында ArcToolbox қҧралдар жиынтығының кӛмегімен NDVI 
индексінің мәні бойынша жағдайды бағалаудың 6 класы бойынша (ӛте жақсы кҥй, жақсы кҥй, 

ISSN 2305-9397. Ғылым және білім. 2022. № 3-3 (68)____ _ 
17 
қанағаттанарлық кҥй, нашар кҥй, ӛте нашар кҥй және ӛсімдік жамылғысы жоқ) растрлық кескін 
классификациялды (4-сурет). 
Жайылымдық алқаптардың негізгі кӛрсеткіштерін (жағдайы, ӛнімділігі және тозу 
дәрежесі) бағалау бойынша ЖҚЗ деректерін дҧрыс интерпретациялау ҥшін, вегетациялық 
индекстер мәндерінің сандық және сапалық сипаттамасы ҥшін Павлодар облысының 
аумағында маршруттық тексеру әдісімен бақылау полигондарында (шамамен 120 полигон) 
жерҥсті деректерді жинау жҥргізілді. Бақылау полигондары ӛсімдік жамылғысының 
сипаттамасын егжей-тегжейлі кӛрсете отырып, біртекті ландшафтқа негізделген. Әдістемелік 
негіз ретінде геоботаникалық зерттеулердің дәстҥрлі әдістері (фитоценоздарды сипаттау, 
ландшафт-экологиялық профильдеу) қолданылды. Алынған деректер негізінде облыстың 
жайылымдарын мониторингтеу кезінде ЖҚЗ деректерін сипаттау және интерпретациялау ҥшін 
қолданылған эталондық учаскелердің жерсеріктік зерттеу деректері мен спектрлік 
сипаттамалары арасында белгілі бір тәуелділіктер анықталды. Осылайша, вегетациялық 
индекстің әр мәні ӛсімдік қауымдастықтарын далалық индекстеу арқылы негізделді. 
Сурет 4 – ArcGIS Desktop бағдарламасында растрды классификациялау процесі 
Жайылымдық ӛсімдіктердің тозу дәрежесін бағалау кезінде ӛсімдік жамылғысының 
кӛрсеткіштері (NDVI), жер бетінің ылғалдылығы, олардан шығатын туындылар, NDVI және 
ылғалдылық бойынша деградация, сондай-ақ ашық топырақтарға сезімтал қызыл канал 
ескерілетін тҥсірілімдер пайдаланылды. Жайылымдық ӛсімдіктердің ӛнімділігін бағалау 
кезінде NDVI индексі пайдаланылды. Бҧдан әрі жайылымдық ӛсімдіктердің ӛнімділік 
кӛрсеткіштері 
(ц/га) 
бойынша 
далалық 
деректерді 
тексере 
отырып, 
тҥсірілімдердіклассификациялау және дешифрлеу жҥргізілді. 
Жаздың ерте қҧрғақшылығы, жоғары температура 2021 жылғы жайылымдық 
ӛсімдіктердің сапасына айтарлықтай әсер еткенін айта кету керек. 
Осылайша, Павлодар облысында ЖҚЗ деректері бойынша 2021 жылғы кӛктемгі 
маусымда жайылым алқаптарының 68,2%-ы нашар жағдайда, 14,0%-ы ӛте нашар жағдайда 
болды. Жазғы маусымда кӛрсеткіштер шамалы ӛзгерді: жайылым алқаптарының 66,6%-ы 
нашар жағдайда, 12,7%-ы ӛте нашар жағдайда болды. ЖҚЗ деректері бойынша Павлодар 
облысының тозған жайылым алқаптарының ауданы кӛктемде – 931,3 мың га, жазда –
2 023,1 мың га қҧрады. ЖҚЗ деректері бойынша жайылым алқаптарының орташа ӛнімділік 
кӛрсеткіштері кӛктемгі маусымда – 7,4 ц/га, жазғы маусымда – 6,4 ц/га болды. 
Қызығушылық аймағындағы жайылымдық жерлердің жағдайын, ӛнімділігін және 
тозуын спутниктік бағалау нәтижелері бойынша зерттелетін аумақтың жайылымдарының 
негізгі кӛрсеткіштерінің карта-схемалары әзірленді (сурет5, 6). 

жүктеу/скачать 7.12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: