Ж. Б. Аширбекова
жүктеу/скачать 1.58 Mb. Pdf көрінісі
|
| § 4. МЕТРОЛОГИЯ
Метрология (грек сӛздерінен «метрон» - ӛлшем, «логос» - ғылым, ілім) – ұзындық, кӛлем, аудан және салмақ сияқты түрлі ӛлшемдерді, оларды тарихи дамуда және ӛзара байланыста зерт- тейтін қосымша тарихи ғылым. Метрологияның міндеті ӛл- шемдердің атауларын, қалыптасу тарихын және түрлі ӛлшем жүйелерінің тарихын зерттеу, түрлі халықтарда бұрын болған ӛлшем бірліктерді заманауи ӛлшем бірліктерге сәйкестендіру болып табылады. Басқа жағынан метрологияның міндеті нақты ӛлшем бір- ліктерді және олардың нақты үлгілерін – эталондарын құру бо- лып табылады, бірақ оның шешімі тарихшылардың құзырлы- ғына кірмейді. Тарихи қайнар кӛздерді талдаудағы метрологияның маңы- зы ӛте зор, әсіресе әлеуметтік-экономикалық тарих бойынша. Метрологияның кӛмегімен қайнар кӛздің құрылу уақыты мен орнын (әрине, егер онда, ӛлшемдер орын алған жағдайда), құ- жаттың фальсификациясын анықтауға болады (ондағы кӛрсе- тілген ӛлшемдердің, оның құрылу орны мен уақытына дәл кел- меген жағдайда), сонымен бірге қайнар кӛзді сынаудың басқа да мәселелерін шешуге болады. Метрологияның кез-келген басқа ғылыми пән сияқты ӛзінің қайнар кӛздері және оларды зерттеудің әдістері бар. Мет- рологияның әдістері алуан-түрлі – ӛлшемдер туралы түрлі мә- ліметтер сақталған немесе оларды сӛз қылған жазба ескерткіш- тері, сонымен бірге заттық ескерткіштер: монеталар, гирьлар, сызғыштар, белгілі-бір «стандартты» ӛлшемдері бар сәулет ғи- мараттары, иконалар, стандартты сиымдылығы бар ыдыстар және т.б. Нақты білім жүйесі ретінде метрология ежелде қалып- тасқан, ӛйткені ӛлшемсіз үй салу, еңбек құралдары мен қарулар- ды дайындау, киім тігу мүмкін емес еді. Тайпалар арасындағы айырбастаудың қалыптасуы мен дамуынан ӛлшеу қажеттілігі күрт ұлғайды. Осыған байланысты, түрлі халықтарда болған кӛз мӛлшерлі, жиі шартты ӛлшемдер бір-бірімен белгілі-бір рацио- 138 налды қатынасқа келтіріледі, түрлі ӛлшемдердің эквиваленттері жасақталады. Ежелгі ӛлшемдердің негізінде адам денесінің бӛлшектері алынатын: саусақ, шынтақ (локоть), табан (стопа), бұған түрлі халықтардағы кӛптеген ӛлшем бірліктердің атаулары дәлел. Ұзындық ӛлшемі болып қадамдар, белгілі-бір уақытта жүрілген жолдың ұзындығы; аудан ӛлшемі жиі уақыт бірлігіндегі жерді ӛңдеуге кеткен еңбекпен немесе осы ауданды егу үшін қажетті белгілі-бір егін кӛлемімен анықталатын; ұнтақ және қатты зат- тардың ӛлшемі – адам ӛзімен бірге алып кете алатынның саны – уыс, уысша, құшақ және т.б. Түрлі халықтар мен елдердің арасындағы үнемі дамып отырған байланыстардың, әсіресе сауда қатынастарының нәти- жесінде, кейбір ӛлшемдер және олардың жүйелері ӛте кең тарал- ды. Мысалы, Орта теңіз елдерінің ӛлшем жүйелері вавилондық жүйенің үлкен әсерінен қалыптасты. Орыс ӛлшемдерінің және ӛлшеу жүйелерінің тарихы біз- дің елдің тарихи жолының негізгі кезеңдерін кӛрсетті. Осы- лайша, феодалдық ыдырау кезеңіне түрлі жергілікті ӛлшемдер- дің алуан-түрлілігі сәйкес келеді; бірыңғай мемлекеттің құрылу кезеңінде жергілікті ӛлшем бірліктердің біртіндеген унифика- циясы орын алады, бүкіл мемлекет үшін жалпы, содан кейін міндетті ӛлшемдер бекітіледі. жүктеу/скачать 1.58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|