Ж. Б. Аширбекова
Метрология туралы жалпы түсінік
жүктеу/скачать 1.58 Mb. Pdf көрінісі
|
| Метрология туралы жалпы түсінік. Метрология (грек-
ше meron – ӛлшем және logos – сӛз, ілім) – ӛлшеу туралы, ӛл- шеудің ұғымы бірлігі мен қажетті дәлдікке жету тәсілдері ту- ралы ғылым. Метрологияның негізгі мәселелеріне: ӛлшеудің жалпы теориясы, физикалық шамалардың және оның жүйелері- нің бірліктерін ұйымдастыру, ӛлшеудің әдістері мен құралдары, ӛлшеудің дәлдігін анықтау әдістері (ӛлшеудің қателіктер тео- риясы), ӛлшем бірлігін және ӛлшем құралдарының метрология- лық жарамдылығын қамтамасыз ету, эталондар мен ӛлшеу құралдарының үлгілерін жасау, эталондарды бірлік ӛлшемдерін тарату әдістері жатады. Метрология ғылымын ӛзара үш бӛлімге бӛледі: 1. Теориялық метрология дегеніміз – ӛлшеу, ӛлшеу әдіс- тері және ӛлшем бірліктерін ӛңдеу, жаңартумен айналысатын метрологияның бір бӛлімі. 2. Қолданбалы метрология – әр саладағы теориялық зерт- теулердің, нәтижелердің практикада қолданылуын қарастыра- тын бӛлім. 3. Заңдық метрология – мемлекетте қолданылуға арналған мемлекеттік ӛлшем бірліктерін, ӛлшеу әдістерін және ӛлшем МЕТРОЛОГИЯ Теориялық метрология Қолданбалы метрология Заңдық метрология 150 құралдарын пайдалануға мемлекет тарапынан қойылатын та- лаптарды қабылдап, бекітетін бӛлім. Метрологияның негізі – ӛлшеу. Ӛлшеу дегеніміз арнаулы техникалық құралдың кӛмегі арқылы тәжірибелік жолмен физи- калық шаманың мәнін анықтау. Мысалы, қарапайым жағдайда сызғышты қою арқылы оның бӛліктерімен басқа заттың ӛлше- мін алу. Ӛлшеу жүргізу үшін ӛлшенетін физикалық шама, ӛлшеу әдісі, ӛлшем құралы және ӛлшеуге қажетті шарттар болуы ке- рек. Ӛлшеудің мақсаты қолдануға қолайлы формада физикалық шаманың мәнін алу. Шаманың сандық мәнін алу әдісіне қарай барлық ӛлшеулер 4 түрге бӛлінеді: 1) тура ӛлшеу – физикалық шаманың мәнін ӛлшеуіштің ӛзінен табатын ӛлшеу. Мысалы, заттың ұзындығын сызғыш не микрометр кӛмегімен ӛлшеу; 2) жанама ӛлшеу – шама мәнін сол шамаға функционал- ды байланысқан басқа физикалық шаманы тура ӛлшеу нәтиже- сінде алу. Мысалы, қозғалыс жылдамдығын ӛлшеу (ол үшін жү- рілген жол мен уақытты тура ӛлшейміз); 3) жинақтық ӛлшемдер – бірнеше бірдей шамалардың бір мезгілде ӛлшенуі кезінде ӛлшенетін шама мәнін әртүрлі қосы- лыс ӛлшеулерде алынған теңдеулер жүйесін шешу арқылы алу; 4) қатар ӛлшеу – бір мезгілде жүргізілетін екі не одан да кӛп бірдей емес шамалар арасындағы тәуелділікті анықтау үшін жүргізілетін ӛлшеу; Ӛлшеу шартына қарай ӛлшеу 2-ге бӛлінеді. 1. Түйіспе ӛлшеу – аспаптың сезгіш элементі ӛлшеу объектісімен түйісуіне негізделген ӛлшеу. Мысалы, дене темпе- ратурасын термометрмен ӛлшеу. 2. Түйіспесіз ӛлшеу – ӛлшем құралының сезгіш элементі ӛлшеу объектісімен түйіспеуіне негізделген ӛлшеу. Мысалы, домна пешіндегі температураны пирометрмен ӛлшеу. Ӛлшеулер жалпыға бірдей ӛлшем бірліктерімен жүргізілуі тиіс. жүктеу/скачать 1.58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|