Жалпы педагогика жəне информатика кафедрасы Физика, математика, информатика, шет тілі: 2шт, тарих
жүктеу/скачать 0.87 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сезім жəне эмоция.
Сезім жəне эмоция туралы түсінік. Эмоция мен сезім ерекшелігі адамның қажеттіліктерімен, талабымен, ниетімен, еркімен жəне мінез ерекшеліктерімен анықталады. Сезім мен эмоция екі түрлі қызмет атқарады:1.реттегіштік. 2. сигналдық. Сезімнің реттегіштік қызметі көңіл-күйдің тұрақтылығы мен мінез-құлқымызға бағыт беріп, оны қолдап кездескен кедергілерді жеңуге көмектеседі. Эмоцияның реттегіш механизмі эмоциялық қозуды бəсеңдетеді. Мысал: сағыныш, торығу, қатты қуану, шаттану т.б. Міне бұлар сөз, күлкі немесе бұлшық ет қимылдары арқылы сыртқа шықпаса қауіпті болады.(жылау 15 мин.). Мəнді қимылдар эмоциялар мен сезімдердің сигналдық қызметін атқарады. Олар толғаныс, тебіреністі толықтырып айқындай түседі. Дауыстық жəне мимикалық сигналдар, сөз, ырғақтары, дауыс реакциялары иқарым-қатынаста адамдар арасында байланысты бейнелейді. Мысалы: күлімсіреу, зілді, жасады, мұңды күйде қарау т.б. Адам өзіне, басқа адамдарға, айналасындағы дүниеге қатемасын білдіретін, оны бейнелейтін психикалық процесті сезім деп атайды. Сезім адамның психикалық əрекетінің қандай жақтарына да белгілі түрде реңін береді. Эмоциялар мен сезімдер адамның əрекетімен, оның мінез құлқымен, жүріс-тұрысымен біте қайнасып жатады, таным процесі де сезіммен ұштасады. Эмоция мен сезім дегеніміз бұл адамның айналадағы өмір шындығына жəне өз басына деген өзіндік қарым-қатынасы. Сезімдер мен эмоциялардың бірнеше сапалық ерекшеліктері бар. Осындай саналық ерекшеліктерінің бірі қарама- қарсы, полярлық сапалық ерекшеліктер деп аталады. Мысалы: сүйсіну, сүйсінбеу, көңілдену, қажу т.б. Сезім мен эмоциялардың физиологиялық негіздері. Жоғары сезімдер. Жоғарғы сезімдер адамға ғана тəн. Осы топқа адамгершілік, эстетикалық, интелектік деп аталатын сезімдер кіреді. Қоғамдық өмірдің талабына сəйкес адам мінез құлқынан жиі көрінетін сезімдердің бірі адамгершілік сезімдері. Жоғарғы сезімдердің бір түрі-эстетикалық сезімдер. Эстетикалық сезім дегеніміз адамның шындықтағы қандай болмасын бір сұлулықты сезіну. Жоғарғы сезімдердің бұдан басқа бір түрі – интелетік сезімдер адамдардың таным прецестерімен ақыл ой əрекетімен тығыз байланыста жатады. Ерік. 1. Ерік туралы жалпы түсінік. Ерік-адамның өз мінез-құлқын саналы түрде меңгере алу қабілеті. Ерік деп саналы түрде алға тұтқан мақсатқа жету үшін жұмсалатын жан қуатының белсенділігін жəне адамның өзін меңгере алу қабілетін айтамыз. Ерік алға мақсат қоюдан басталады. Ал мақсат адамға айқын, ашық, саналы түрде түсінікті болуы қажет. Адамның ерікті əрекеті жүзеге асу үшін мынандай шарттар қажет: а) алға тұтқан мақсатты орындау қайткенде де соған жету; ə) жолда ұшырайтын кедергі, бөгеттерді жеңу; б) мақсатқа жкту жолында қайраткерлік, ерлік, табандылық көрсету, қиыншылықтан жол табу, тəсілқой болу т.б.; в) қиындықтарға қарсы тұрып, үрейленбеу, қорықпау. Ерік пайда болу үшін, ең алдымен, оны тудыратын себеп, түрткілер болу керек. Бұлар адамның мұқтаждылықтарынан туындайды. Кісінің күн көруі, тіршілік ету үшін оған өзінің табиғи жəне рухани мұқтаждылықтарын қанағаттандыру керек. Адамның алдына мақсат қоюдан басталады. Ал мақсат адам мұқтаждылықтарын өтеу үшін пайда болады. Еріктің амал кезеңдері. 1. Мақсат жəне оған жетуге ұмтылу (дайындық кезең) 2. Мақсатқа жету мүмкіншіліктерін түсіну (мақсат қою) 3. Ниет – тілектердің пайда болуы 4. Ниеттер шартысы жəне оның бірін қалау 5. Тоқтамға келу үшін мүмкіншіліктердің бəрін қалау 6. Тоқтамға келген шешімді қалау Адамның ерік – жігер сапалары. Ерік күші. Шыдамдылық.Табандылық.Дербестілік.Шешімге келгіштік Ерік туралы теориялар. Ерік – жігер туралы теориялардың бастылары мына төмендегілер:Интеллектуалдық немесе ассоциялық теориялар (Э.Мейман т.б). Бұл теорияны жақтаушыларды жəне дамытушылардың бірі Германияда негізін салған Э.Мейман. Бұлардың айтуы бойынша ерікті əрекеттердің барлығы ақыл – ой, интеллектімен байланысып, солардың нəтижесінен пайда болады, яғни ерік адамның мұқтаждығы мен қажеттілігі секілді рухани күшінен туындайды. Ерік туралы эмоциялық теорияны ұсынушы неміс психологы В.Вундт. Оның көзқарасы бойынша, ерік эмоциялық сезімдердің тек бір түрі ғана болып табылады. Ерік ең күшті сезімдердің, аффектердің ерекше варианты. Америка психологы Джемс ерік адамда пайда болған ойдың еріксіз қимылға айналуы дейді. Ерікті тəрбиелеу. Адам ерік саналарын қалыптастыру мен тəрбиелеу өз алдына нақты мақсат, іс - əрекеттерді орындау нəтижесінен басталады. Ерікті əрекеттер кезінде адам өз еркін меңгеріп, күш – қуатын қиын жұмыстарды дұрыс ұйымдастыруы жəне бастаған ісін аяғына дейін жауапкершілікпен орындауы қажет.Бастаған істі жүзеге асыра білу тиіс. - Содан адам өз еркін шыңдай алады жəне қалыпты деңгейде қалыптастырады. - Адамның ісі мен мінез –құлқын меңгеруі жəне азаматтық қасиеттері ерікті қимыл – қозғалыстарынан жəне істеген ісінен байқалады. - Адамның даралық қасиеттері барлық психикалық процестер ішінен еріктен анық көрінеді. Соған байланысты адам өмірдегі аса маңызды кезең - өзінің іс - əрекеттерін бақылап, ерік – жігерін дамыта білу кезеңі болып табылады .Бұл кезең адам мінез – құлқындағы ұнамды əрі жағымды саналарда қалыптасады. жүктеу/скачать 0.87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|