Жамбыл атындағы Мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасы Қазақстан ақын – жазушылары ХХ ғасырда

Қаупынбайұлы Т. //Қазақстан жазушылары.ХХ ғасыр: Анықтамалық. – Алматы: Ана тілі, 2004.

Айтбайұлы Т. Таңдау: (Жазушы Төлен Қаупынбайұлының шығарма-

шылығы туралы) // Әдебиет айдыны.- 2008.- 1 мамыр.

(1942-2006)

Ақын Жеңіс Қашқыновтың шығармашылық жолына шолу жасасақ, бал дәурен балалықты, жалынды жастықты, туған әсем табиғатын, ел ардақ тұтқан адамдарды, өткен тарих шежірелерінен хабардар боламыз.

Тоқырауыным келемін,

Сағындым, талды өзегім.

Сағыныш оты басылып,

Сүй құшып мені, өзенім!

Кезуден сені талмаймын,

Құсың боп ұшып шарлаймын.

Жағаңда туған ұлыңмын,

Бұлбұлың болып сайрайын,- деп

туған елін жырлаған ақын Жеңіс Қашқынов 1942 жылы 4 наурызда Жезқазған облысының «Қуаныш» деген селосында туған.

1964 жылы қазіргі әл-Фараби атындағы Ұлттық университетінің филология факультетін бітіреді.

Алғашқы еңбек жолын республикалық «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газеті редакциясында бастаған, 1965-1983 жылдары қазақ радиосында әдебиет редакциясын басқарды. Кейін Мемлекеттік Баспа комитетінде, біраз жыл «Мектеп» баспасында істеді.

Алғашқы өлеңдері 1959 жылы «Пионер» журналы мен «Қазақстан пионері» газетінде жарияланды.

Ақын туған жерінің жыршысы екенін әр кітабындағы жырларынан көрінеді, сол сияқты халқымыздың соғыс жылдарында ерлігі біраз поэма, балладаларына арқау болған. «Ескерткіш», «Жеңгем әні», «Ерлік әні», «Қыран мен жылан» т.б. шығармалары осыған дәлел. Жеңіс Қашқыновтың «Қызыл сұңқар» поэмасы Сәкен Сейфуллинге арналған.

Ақынның ел өмірінен, күнделікті тұрмыс тақырыптары – семья, достық жайындағы жырларынан өзіндік өрнек тапқан өлеңдерін табуға болады.

Табиғатты жырлағанда да ақын оны адам тағдырымен, әрекетімен байланыстыра жырлайды. Оның әрбір жырында нақтылы сюжет, нақтылы адам бар, яғни тағдыр бар. Оның дастандары, балладалары оқиғалы ұзақ өлеңдер. Солардың ішінде «Жеңгем әні», «Арлан туралы», «Қыран тағдыры». «Жеңгем әні» - соғыс кезіндегі қазақ ауылының ауыр тағдыры жеке бір көрініс арқылы елес береді. «Күйеуіңнен хат келді, соның сүйіншісіне ән салып бер»- деп өтініш жасағанға әйел байғұс ән салады, хат екені рас екен, бірақ хат әкелуші ашып оқымаған ғой. Ол- «қара қағаз» болып шығады.

Ақын - өз уақытының перзенті. Өмірде көзбен көріп, көңілге түйген ойларын өлең тілімен қарапайым жеткізеді. «Он тоғызыншы биіктен» поэмасы осыған куә.

2001 жылы ақынның өлеңдер мен дастандары енген «Алыптар мен арыстар» жыр жинағы жарық көрді. Бұл жинақта қазақ халқының тәуелсіздігі жолында күресіп өткен алыптар мен арыстар бейнесі сомдалған. Абылай хан мен Кенесары, Бұқар жырау тұлғалары бүгінгі ұрпаққа үлгі - өнеге ретінде ұсынылады.

Он алты жыр кітаптарын шығарған автор өлеңдері орыс, украин, өзбек, молдаван, қырғыз, ұйғыр тілдеріне аударылған. Оның көптеген өлеңдеріне әндер шығарылған.

Жеңіс Қашқыновтың өлеңіне жазылған «Астана жыры» жаңа Астана гимніне айналды. Бұл әнді Париж бен Мәскеуде «На-На» ансамблі қазақ тілінде шырқады.

Жеңіс бірқатар бауырлас елдер ақындары жырларын ана тілімізге аударған.

Жеңіс Қашқынов 1965 жылдан СССР Журналистер одағының, 1973 жылдан СССР Жазушылар одағының мүшесі, Қазақстан Журналистер одағы сыйлығының иегері. Қарағанды облысы Ақтоғай ауданының Құрметті азаматы.
Шығармалары:
Қашқынов Ж. Тұлпар: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1969.

Қашқынов Ж. Достар: Өлеңдер,ертегілер, аңыздар.- Алматы: Жазушы, 1971.

Қашқынов Ж. Қазыбек Нұржанов: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1972.

Қашқынов Ж. Соқпақтар: Өлеңдер, толғаулар,балладалар.- Алматы: Жазушы, 1973.

Қашқынов Ж. Ағаны жұрт мақтайды: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1975.

Қашқынов Ж. Найзатас: Поэмалар мен өлеңдер. –Алматы: Жазушы, 1977.

Қашқынов Ж. Ашылған сыр: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: Жалын, 1978.

Қашқынов Ж. Заңғар: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: Жазушы, 1979.

Қашқынов Ж. Диқан мерейі: Поэмалар мен өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1983.

Қашқынов Ж. Он тоғызыншы биіктік: Поэмалар мен өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1988.

Қашқынов Ж. Қоңыраулы сағат: Өлеңдер, ертегілер, аңыздар, поэмалар.- Алматы: Жалын, 1989.

Қашқынов Ж. Ақжолтай Ағыбай батыр: Очерк. Балдырғандар үшін.- Алматы: Балауса, 1996.

Қашқынов Ж. Атыңнан айналайын атамекен: Толғаулар, деректі әңгімелер, сапарнама, ой өрнектері.- Алматы: Әуен, 2001.
Өмірі мен шығармашылығы туралы:
Қашқынов Жеңіс //Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиогра-

фиялық анықтамалық.- Алматы: Жазушы, 1987.

Қашқынов Жеңіс //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтамалық.- Алматы: Ана тілі, 2004.
Қожахметова Мағира

(1946)
Сонау жетпісінші жылдары шағын әңгімелерімен газет- журнал беттерінде көріне бастаған Мағира Қожахметова- бүгінде кітаптары оқырман назарын аударған танымал жазушы.

Жазушы шығармалары философиялық толғауларымен, ой парасат-

тылығымен, тәрбиелік мәнімен, көркем тілімен ерекше. Оның шығармала-

рының дені әсемдік әлемі, адам жанының тазалығын іздеу.

Мағира Қожахметованың өнер қайраткерлері жайлы деректі әңгімелер топтастырылған «Әлем- әуен» жинағын оқыған кезде өнер құдіретін, жан дүниеңді тазартатын әсем әуенді сезінесің. «Жылы шырай», «Күннің алтын сынығы» жинақтарында адамның жан дүниесі адалдықты тілейтіні,табиғат пен адамдықтың үндестігі бейнеленеді.

«Жылы шырай» повесіндегі «Күй - кісен» кейіпкері көлде туған мылқау Ая сұлу да, зерек болып өскенімен өмір соқпағына кезігіп, өзін- өзі қорғай алмай, қас - қабақтың жылылығының аздығын, азғынның алдауына түсуін, кейіпкердің қасіретті психологиясын автор өте нанымды суреттейді. Адам өзі өмір сүрген ортаның кісенденуінде екенін түсінесің, тіршілікке айналадағы адам жылуы қажет екенін М.Қожахметова өмірдің өзінен алып жазушылық шеберлікпен суреттейді.

«Жантәсілім» романында талқаны шығып егін астында қалған ата- бабасының бейітін таба алмай жүрген қазақтар әңгімеленеді.

Қазақтың тілі мен дінінен айырған тың көтеру дабылының әкеп соққан нәтижесі туралы тақырып қозғауы Мағира Қожахметованың батымдығын аңғаруға болады.

М.Қожахметова басқаларға кіріптар кезіміздің өзінде - ақ қазақтарды толғандырып жүрген тақырыпты көтеріп, өзінің жазушылық бет - бейнесін көрсеткен әйел жазушылардың бірі.

Мағира Қожахметова 1946 жылы Көкшетаудың Зеренді ауданындағы Қошқарбай ауылында дүниеге келген. Көкшетаудың кітапхана техникумына оқуға түсіп, оны жақсы тәмамдап шығысымен Қазақтың Мемлекеттік университетінің журналистика факультетіне түсіп, 1969 жылы бітіреді. Оқуын бітірісімен «Лениншіл жас» (қазіргі «Жас Алаш») газетінде, кейін «Қазақстан әйелдері», «Денсаулық» журналдарында қызмет істейді. Осы жылдары М.Қожахметова көптеген ғылыми - танымдық мақалалары, шығармашылық портреттері, эстетикалық эсселерімен оқырмандарға танылуымен қатар «Күннің алтын сынығы», «Әлем- әуен», «Жылы шырай», «Жантәсілім» сынды әңгіме, повестері, романдарымен өзіндік көркем бояу- нақышы бар дарынды прозашы ретінде де қалыптасты.

Халқымыздың аяулы ақыны Мәриям Хакімжанованың архивінен естеліктер, өлең, мақалаларын тауып алып, «Бар қазаққа ана едің» атты кітабын құрастырып жарыққа шығарды.

Жазушының 1997 жылы «Ана тілі» баспасынан жарық көрген «Адам құпия» кітабы айтарлықтай күрделі дүние, жұртшылықтың ой - қиялына келе бермейтін, тылсым сырларды ашатын рухани - ғылыми толғаныстардан тұрады. Осылайша жазушы таным әлеміне терең бойлай білді.

Жан- жағына өзінің шапағатын төгер жақсы қасиет тек дүние танымы

кең жандарға ғана тән екендігін ескерсек, М.Қожахметованың шығармашылығының өрісі де өрнекті шындықтан өріс тапқандай, өз оқырманын ойға шақырады, қатпарлы сырдың тұңғиығына жетелейді.

Мағира Қожахметованың 1980- 1990 жылдар аралығында жазылып, баспалар тартпаларында талай жыл бойы жатқан «Жантәсілім» романының бірінші кітабы жарық көрді. Бұл бізді өшіре жаздаған ғасырға алғысын мысқылдап айтып, ардақтыларымызды жалмаған аждаһа жылдарға алғаш қарғыс жаудырған қасіретті туынды болатын.

Бүгінде Мағира Қожахметова қазақтың бар баласын бауырына басып, олардың болашағы туралы тынымсызданып жүріп ауқымды істер тындырып жүр. 1996 жылдары «Ай», «Ақ желкен» атты балаларға арналған журналдарында қызметтер атқарды. 2002 жылдан бастап балаларға арналған «Балбұлақ» журналын шығарып келеді.

Шығармалары:
Қожахметова М. Күннің алтын сынығы: Әңгімелер.- Алматы: Жалын, 1980.

Қожахметова М. Әлем- әуен: Увертюра. Портреттер. Эсселер.- Алматы: Өнер, 1983.

Қожахметова М. Жылы шырай: Повесть, әңгімелер.-Алматы: Жазушы, 1988.

Қожахметова М. Адам- құпия: (Жан, тән, рух туралы түсінік).- Алматы: Ана тілі,1997.

Қожахметова М. Жантәсілім: Роман.-Алматы: Ана тілі, 2002.

Қожахметова М. Жападан- жалғыз: Повесть және әңгімелер.- Алматы:Ана тілі, 2006.

Барманбекова Г. Жан шуағы: (М.Қожахметованың адами болмысы) // Жалын.- 2012.-№3.

Барманбекова Г. Жаратылыстағы ең күрделі жұмбақ- адамның өзі болар... немесе Мағираның рухани эволюциясы// Аружан.- 2012.-№3.

Кенжеғалиқызы Қ. «Заманның жүгі жотасында...»: Жазушы Мағира Қожахметова шығармашылығы жайында оқырманның ой толғауы // Жас Алаш.- 2011.- 13 қазан.

Қожахметова М. Қазақ әйелінің орны- өнерде: (Жазушы- журналист Мағира Қожахметовамен сырласу / Әңгімелескен Т.Алдабергенқызы) // Түркістан.- 2007.- 7 наурыз.
Қойшыбаев Бейбіт

(1945)
Жасөспірімдер прозасына жетпісінші жылдардың ортасында арманшыл да албырт кейіпкерлерінің дүниетанымдық болмысын өзіндік өрнекпен айшықтап, сыршыл әңгімелерімен әдебиетке келген жазушылардың бірі Бейбіт Қойшыбаев.

Әркез жарық көрген «Ай нұры», «Алтын діңгек», «Комсомол ордендері», «Киелі мұра», «Қара алтын қайдан шығады?», «Жас қалам» атты әңгіме повестерден тұратын кітаптары мен «Дүние - кілт» романын оқыған қауым жылы қабылдады.

Содан бері оның қаламынан бірталай шығармалар туды, жас замандастары өмірінен жазылған әңгімелері мен повестерін, «Киелі мұра», «Дүние - кілт», «Жазықсыз жапа шеккендер» шығармаларымен қатар «Бақытжан Қаратаев», «1905 жыл» сияқты тарихи романды ұсынды.

Дегенмен жазушы Қойшыбаевтың әдебиеттегі қаламгерлік қолтаңбасын айқындаған тарихи тұлғалар тағдыры жөнінде осы соңғы он- онбес жыл көлемінде жазылған публицистикалық шығармалары. Тарихи тұлғалар тарихына бүгінгі тәуелсіз шындығымыздың тұрғысынан бүкпесіз айтып өзінің көзқарасын көрсете білу мәнерімен ол публицистикалық тамаша эсселердің тұтастай бір шоғырын жазды.

Халқының мұңын мұңдап, ел болашағының іргесін қаласқан қазақтың бір туар азаматтары, тарихи тұлғалар: Әлихан Бөкейханов, Ахмет Байтұрсынов, Мұстафа Шоқай, Сұлтанбек Қожанов, Темірбек Жүргенов, Нәзір Төреқұлов, Халел Досмұхамедов т.б. туралы мерзімді баспасөз беттерінде жарық көрген Б.Қойшыбаевтың очерк - портреттері жұртшылықтың көңілінен шықты. «Мен ресми оқулықтардың шолтиған беттерін толтыруды армандадым»,- деп жазды жазушы «1905 жыл» романының бірінші бетінде оқырманға арналған сөзінде.

Сонымен бірге Б.Қойшыбаев тарихтан өткен халықтың халықтығын танытқан, қазақ халқы тарихынан хандардың алатын орны туралы танымдық дүниелерімен жас оқырмандардың ой - санасын өрбітуге бірден бір атсалысты.

Бейбіт Қойшыбаев 1945 жылы Жамбыл облысы, Сарысу ауданының Байқадам селосында туған. 1968 жылы Қазақ мекмлекеттік ауыл шаруашылығы институтын бітіргеннен кейін Байқадам селолық кәсіптік - техникалық училищесінде, республикалық «Казсельхозтехника, бірлестігінде істеген. «Қазақстан пионері» газетінің редакциясында, 1980- 83 жылдары «Білім және еңбек» журналында бас редактор болды. «Социалистік Қазақстан» газеті редакциясында да қызмет істеді. Біраз жыл Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесі Президиумы аппаратында жауапты қызметте болды.

1986 жығы оқиғаға Бейбіт Қойшыбаев ұлт намысы үшін жастардың іс- әрекетіне әділ баға беріп, әкімшіл - әміршіл жүйенің үстемдік саясатына батыл пікір айтып, «ұлтшылдығы» үшін партиялық жолмен жазаланды, қызметтен босатылды. Ол шындық пен әділеттің алдында өз биігінде қалды.

Бейбіт Қойшыбаев әдеби - шығармашылық еңбек жасаумен бірге түрлі қоғамдық қызметтер атқарып, күнделікті өмірімізге белсене араласып, азаматтық танытып жүрген сезімі сергек қаламгер. Осы тұрғыдан жазушының азаматтық тұлғасы да жастарға үлгі боларлық.

Қойшыбаев Б. Алтын діңгек: Повестер мен әңгімелер.- Алматы: Жалын, 1978.

Қойшыбаев Б.Комсомол ордендері: Балаларға арналған деректі әңгімелер.- Алматы: Жалын, 1980.

Қойшыбаев Б. Киелі мұра: Повесть.- Алматы: Жалын, 1983.

Қойшыбаев Б. Қара алтын қайдан шығады?: Суретті кітапша.- Алматы: Жалын, 1984.

Қойшыбаев Б. Дүние- кілт: Роман.- Алматы: Жазушы, 1987.

Қойшыбаев Б. Жас қалам: Әңгімелер.-Алматы: Қазақстан, 1990.

Қойшыбаев Б. Жазықсыз жапа шеккендер.- Алматы: Қазақстан, 1990.

Қойшыбаев Б. Біз табыстар қиырлар: Әңгімелер мен повестер.- Алматы: Жалын, 1990.

Қойшыбаев Б. Бақытжан Қаратаев.- Алматы: Ана тілі, 1993.

Қойшыбай- ұрпағы Б. Мың тоғыз жүз бесінші жыл: Роман – хроника.- Алматы: Шабыт,1993.

Қойшыбай- ұрпағы Б. Саттар Ерубаев. – Алматы: Ғылым, 1993.

Қойшыбай- ұрпағы Б. Рух: мақалалар мен очерктер.- Алматы, 1993.

Қойшыбай- ұрпағы Б. Ар- қуат: публицистикалық хроника.- Алматы, 2000.

Қойшыбаев Б.Ұлт театры шаңырағын көтеруші.- Алматы: Арыс, 2000.

Қойшыбааев Б. Сен ғана: Роман.- Алматы: Жазушы, 2002.

Қойшыбаев Б. Мақсат –тарих арқылы тәрбиелеу: (Жазушы өзінің шығармашылық жолы туралы әңгімелейді./ Әңгімелескен Б.Хабдина) // Жас қазақ үні.- 2010.- 16 шілде.

(1858-1931)

Шәкәрім Құдайбердіұлы 1858 жылы Семей облысы, Абай ауданының Қарауыл аулында туған. Ата- анасынан ерте айрылған Шәкәрім немере ағасы қазақтың ұлы ақыны Абайдың қолында тәрбиеленеді.

Өлеңмен жастайынан әуестенген ақын өмір бойы өз шығармашылығында Абай салған жолды ұстанумен өтті. Сондықтан да ол Абайдың шәкірті, рухани мұрагері болып саналады.

Шәкәрім өз бетімен заманына сай жеткілікті білім алды. Шығыс және Батыс әдебиетін оқып, араб, парсы, түрік және орыс тілдерін еркін меңгерді. Алғашқы шығармаларында жастарды Абайдан үйренуге шақырады. («Жастық шақ туралы», «Кәрілік», «Кел, жастар, біз біртүрлі жол табайық»), адам ниетінің түзулігін, адалдықты жырға қосты, оқу - білімге шақырып, адал сезім, таза сүйіспеншілікті жырлады («Жастарға», «Анық асық әулие», «Шын сырым»).

Шәкәрімнің 1878 жылдан бастап 1904 жылға дейін жазған өлеңдері «Қазақ айнасы» деген атпен 1912 жылы жеке кітап болып, Семейде басылып шыққан.

Шәкәрім өзі өскен ортадан ру таласы, күншілдік, тақ таласы сияқты жағымсыз құбылыстарға сын көзімен қарады. Бұл мәселелерді «Қалқаман- Мамыр» (1888), «Еңлік - Кебек» (1891), «Айсұлу - Нартайлақ» поэмаларында, «Әділ - Мария» романында көрсете білді, ақиқатты ашық айтудан тайсалмады..

«Ләйлі- Мәжнүн» (1907) поэмасында ақын көпшілікке белгілі шығыстық сюжетті негіз етіп алып, адал махаббат жырын шертті, оқиғаны реалистік сипатта баяндады.

1917 жылғы Қазан төңкерісін үлкен үмітпен қарсы алып, оған өзінің өлеңдерін арнады, бірақ кейін бұл тақырыпқа терең бармайды. Шәкәрімнің халық арасында беделі жоғары болғанына қарамастан, «Кеңес өкіметінің жауы» деген айып тағылып түрмеге жабылды. Көп ұзамай абақтыдан босап шыққанымен, 1931 жылы дұшпандардың қолынан қаза табады.

Шәкәрім Құдайбердіұлы «Үш анық» аталатын философиялық, «Мұсылмандық шарты» деген трактаттар авторы, көптеген орыс және шығыс әдебиетінің озық үлгілі аудармалары Шәкәрім қаламынан туған. А.С.Пушкиннің «Дубровский» және «Боран» повестерін өлеңге түсіріп, Л.Н.Толстойдың, Физули мен Хафиздің туындыларын қазақша тәржімеледі. Ұлы Абайдың реалистік дәстүрін жалғастырушы ойшыл ақын Шәкәрім шығармашылығы өзінің кең мазмұнымен, сыншыл да шыншыл әуенімен ерекшеленді. Шәкәрімнің «Дубровскийі» қазақ әдебиетіндегі табысты туындысы болды. Шәкәрімнің қаламгерлік қызметі тек ақындықпен, аудармашылықпен шектелмейді. Оның суреткер ретіндегі мұрасының бір тармағы - проза болса, автор мүлде басқа тұрғыдан көрінетін бір арна - тарих пен философия. Ғалам болмысы, замана тұрпаты, адам табиғаты, мұсылмандық шарты, ар, иман, ұждан сынды үш анық, хандар шежіресі, ел тарихы туралы көп толғанып Шәкәрім өмірдің мәні жайында да көп жазды. Ақын әлеуметтік өмірдің әр алуан сұрқын байқай білді және оларға қатынасын айқын білдіріп отырған. Әсіресе, қазақ қоғамына, оның қауымдық, ұлттық ерекшеліктеріне, оқу - білімнің аздығына, ауызбірліктің жоқтығына байланысты жәйттарды батыл көтерген. Оның шығармашылығындағы бағалы, көркем шығармалары мен орынды идея пікірлері, ой - толғамдары да осы мақсатқа бағынған.

Шәкәрімнің әдеби мұрасы саналуан: философия, этнография, әдет - ғұрып және дін тақырыбы. Шәкәрім ғұлама ғалым әрі композитор ретінде де танылды. Оның «Жиырма үш жасымда», «Насихат», «Ажалсыз әскер», «Сұраған жанға сәлем айт» әндері ел арасында кең тараған әндер болды. Сол кезде Шәкәрімнің әндерін жатқа білмейтін адамдар Тобықты елінде кемде - кем болған.

Ал Шәкәрім «Бұл ән бұрынғы әннен өзгерек» деген әні А.В.Затаевичтің «Қазақ халқының 500 әні мен күйі» атты жинағына енген.

Шәкәрім Құдайбердіұлы - ұлы тұлға, үлкен жазушы, аудармашы. Оның мұралары күн өткен сайын жаңа қырынан көрініп, оқушысына рухани күш берері сөзсіз. Оның поэмалары ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы жазба әдебиетіне қосылған үлкен мұра.

Шәкәрім қазақ әдебиетін жаңа белеске көтерген, қазақ халқының көркемдік ойының үздік ұлгілерін туғызған, қазақ өлеңін түрлендіре түскен, қазақ тілінің мол мүмкіндіктерін бұрынғыдан әрмен танытқан бірегей қаламгер. Сондықтан қазақ халқының рухани мәдениетінің тарихында оның алатын орны өзгеше.

Ел тәуелсіздігін алысымен, халқы оның жарқын есімімен қайта табысты.

1958 жылы Шәкәрім толық ақталды.
Шығармалары:
Құдайбердиев Ш. Шығармалары: Өлеңдер мен дастандар, қара сөздер.- Алматы: Жазушы, 1988.

Құдайбердіұлы Ш. Жолсыз жаза: Өлеңдер мен поэмалар.-Алматы: Жалын, 1988.

Құдайбердіұлы Ш. Өлеңдер мен поэмалары.- Алматы: Рауан, 1990.

Құдайбердіұлы Ш. Түрік– қырғыз һәм хандар шежіресі.- Алматы: Қазақстан, 1991.

Құдайбердіұлы Ш. Үш анық.- Алматы: Қазақстан: «Ғақлия» ғылыми- әдебиет орталығы, 1991.

Құдайбердіұлы Ш. Мұсылмандық шарты.- Алматы: Қазақстан, Мерей, Ақиық, 1993.

Құдайбердиев Ш.Аманат: Әндер.- Алматы: Өнер, 1989.
Өмірі мен шығармашылығы туралы:
Әбдезұлы Қ. Даналық философиясы ( немесе Шәкәрім данышпандығының танымдық жаңа тағылымдық болмысы) // Әбдезұлы Қ. Таным көкжиегі.- Алматы, 2009.

Құдайбердіұлы Шәкірім (1858-1934) //Абай: Энциклопедия.- Алматы, 1995.

Мағауин М. Ақиқат жолы: (Шәкәрім Құдайбердіұлы 1858-1931) //Дала даналары.- Алматы,2001.

Шәкәрім Құдайбердіұлы //Қазақ әдебиетінің тарихы: 10 томдық. 9 том.- Алматы, 2005.

***
Айтқазин Т. Ғұламаның әлеуметтік – философиялық ойлары //Абай.- 2011.- №2.

Әбдізғазиұлы Б. Шәкәрім поэзиясы және дәуір тынысы : (мақалалар)

// Абай.-2011.- №2.

Мағауин М. Шәкәрімге қатысты үш дерек //Жұлдыз.- №4.

Жұртбай Т. Шәкерім мұрасы қалай ақталды? // Түркістан.- 2012.- 15 наурыз.

Шәкәрім Құдайбердиев (1958-1931) //Аңыз адам.- 2011.- №16.

(1936)
Қазақ әдебиеті көгінде жұлдыздай жарқыраған талантты қыз - келіншектердің ортасында жазушы Шәрбану Құмарованың орны да, жөні де бөлек деп айтуға болады. Өйткені Шәрбәну қара сөзбен жырлауды мұрат тұтқан қазақ қыздарының көшбасшысы.

Шәрбану Құмарова 1936 жылы Алматы облысының Есік қаласында туған. 1961 жылы КазГУ- дің филология факультетін бітірген. Сол жылы «Социалистік Қазақстанның» (қазіргі «Егемен Қазақстан») әдебиет және мәдениет бөліміне әдеби қызметкер болып орналасқан. 1966-1969 жылдары Қазақ ССР Министрлер Советі жанындағы Кинематография комитетінде істеп, 1969-1971 жылдары «Мәдениет және тұрмыс» («Парасат») журналының жауапты хатшысы болған. Одан Мұхтар Әуезов атындағы Қазақ академиялық театрының әдеби бөлімін басқарған. Біраз жыл республикалық «Жазушы» баспасында аға редакторлық қызметті атқарды.

Шәрбану Құмарова - тілге, ойға бай көптеген кітаптар берген қаламгер. «Сәуірдің ақ таңы», «Қыз сыры», «Қазбауыр бұлттар», «Әйел шырағы», «Жердің тұзы» т.б. кітаптары қалың оқырманның сүйінші шығармасына айналды. Кезінде алғашқы туындылары жайында жазушыға әдебиетіміздің алыптары Мұхтар Әуезов, Сәбит Мұқанов жылы лебіздерін білдіріп, болашаққа үлкен үміт күтетіндерін нысаналап айтқаны нағыз көрегендік десек те болады.

Шәрбану Құмарова қазақ қыз - келіншектерінің ішінен бірінші прозашы болды. Алғашқы шығармасы «Сәуірдің ақ таңы» кітабына кезінде оқырман шынайы бағасын берді, кейінгі кітаптары да қолдан қолға өтіп жастардың іздеп жүріп оқитын басылымдарына айналды. Қай - қайсын алсақ та жазушы шығармалары кейіпкерлерінің бойынан бір - біріне ұқсамайтын, өзгеше тағдырлармен ұшырасасыз. Олардың әрқайсысының жан азабының, күйзелісінің кәдімгі жұмыр басты пендеге тән психологиялық сан алуан қайшылықтардың соншалықты шебер берілуінің куәсі боласыз.

Жазушының әр шығармасының негізгі өзегі - әйел тағдыры болып келеді. Ол әдебиетімізде қам - қарекетімен бұрын соңды ұшыраса бермейтін әйел мінезінің қырларын шеберлікпен аша түседі. «Егіз меңді Мадонна» әңгімесі - бұл әңгімесінде жазушы бүгінгі қиындықтардың, ауыртпалықтың басты салмағы ең алдымен әйелдің иғына түсіп отырғанын шынайы суреттеген, осылайша қоғамдағы қайшылықтарға жауап іздейді. Бір ғана әйелдің күнделікті қам - қарекеті арқылы оқырманына қоғам өміріндегі кінәратты нанымды жеткізе білген.

«Жердің тұзы» (1991) атты повесінде де жас қыз - келіншектердің тағдырлары әсерлі баяндалған. Жазушы кейіпкерлерінің қай - қайсы да өмір- өзеннен оп - оңай өте алмайды, бірде малтығады, бірде тұншығады, бірде қайраңда қалады.

2003 жылы «Ана тілі» баспасынан Шәрбану Құмарованың «Сезім патшалығы» романы жарық көрді. Қазіргі қоғамда болып жатқан өзгерістер, оның әсерінен отбасында, жас жұбайлар арасында жаңа құбылыстар пайда болып, жаңа қарым - қатынастар романның өзекті тақырыбы болып отыр.

Романда бүгінгі өмір қайшылықтары, ерлі зайыптылардың өмір кешуі, оқиғалардың қат - қабат желісімен оқырмандарын баурап алады.

Шәрбану Құмарова жазған драмалық шығармалар өз алдына бір төбе.

Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының лауреаты (1999). «Құрмет» орденінің иегері
Шығармалары:
Құмарова Ш. Қыз сыны: Әңгіимелер.-Алматы: ҚМКӘБ,1961.

Құмарова Ш. Терезелер: Әңгімелер.-Алматы: ҚМКӘБ,1964.

Құмарова Ш. Қос шынар: Повесть және әңгімелер.-Алматы: Жазушы,

1968.

Құмарова Ш. Қазбауыр бұлттар: Екі повесть.- Алматы: Жазушы, 1976.

Құмарова Ш. Қызыл қайың : Повестер.- Алматы: Жалын,1980.

Құмарова Ш. Әйел шырағы: Роман, повестер, әңгімелер.- Алматы: Жазушы,1985.

Құмарова Ш. Жердің : Повестер мен әңгімелер.- Алматы: Жазушы,

1991.

//Қазақ әдебиет.-2011.- 20 мамыр.

Құмарова Ш. «Мені жазушы еткен ортам...»- дейді Шәрбану Құмарова: (Жазушымен /сұхбаттасқандар З.Жұманова, Ж.Нармаханова)

// Қазақ әдебиеті.-2007.- 13 шілде.

МолдағалиевТ. Шәрбану: (Жазушы Ш.Құмарова туралы) //Егемен Қазақстан.-2007.- 19 қаңтар.