Жамбыл атындағы Мемлекеттік жасөспірімдер кітапханасы Қазақстан ақын – жазушылары ХХ ғасырда

1927-2011)

дың республикалық жабық конкурсына қатысып жүлде алды.

Мұхтар Құрманалин оқырман қауымға лирикалық, эпикалық шығармалары арқылы танымал. «Шалқар теңіз» (1968), «Аспан» (1971), «Көңілімде бір күй бар» (1972), «Мөлдір моншақтар» (1975), «Алыстағы найзағай» (1977), «Сәлем» (1981), «Домбыра сазы» (1983) ақынның оқырмандармен сырласатын жыр жинақтары.

Мәскеулік ақын Вл.Савельевтің аударуымен «Вечный огонь» деген жыр жинағы орыс тілінде басылды.

Ақынның 1987 жылы «Көңіл күнделігі» таңдамалысы жарық көрді.

Ақын мектептегі, облыстық газеттегі қызметтеріне қоса Қазақстан Жазушылар одағының Ақтөбе облысындағы кеңесшісі болып ұзақ уақыт қызмет атқарды.

Ерлік жырларын елмен бірге кешіп өскен ақынның шығармаларында соғыс тақырыбы өксік жасты көзінде ұстап, жүрегімен ерлікке үндеген. Тарихы да, тағылымы да мол Ырғыз, Қарабұтақ өңірі ақынның кіндік кесіп, талантын ұстаған болашақ үлкен өмірге қанат қаққан мекені. Сол мекеннің жусаны, сылдырап аққан өзені, ауыл өмірі, бәрі де қаламгер көңіліне ыстық. Сондықтан қандай өлең жазбасын Мұхтар Құрманалин туған жерге деген ыстық сезімін өлеңмен шебер өрнектей алады.

Мұхтар Құрманалиннің өлеңдеріндегі азаматтық үн, ел тынысы, туған жерге деген махаббат ақын жырларының арқауы, негізгі өзегі. Өз дәуірінің шежірешісі ретінде ақын өткен мен бүгіннің байланысы туралы толғайды, балаларға арналған жырларында дүниетанымның түрлі құбылыстарын түсінуге болады.

М.Құрманалин «Қазақстан Республикасы халық ағарту ісінің үздігі», Қазақстан Республикасының Құрмет Грамотасымен және «Еңбектегі ерлігі үшін» медалімен марапатталған.
Шығармалары:
Құрманалин М. Әткеншек : Балаларға арналған өлеңдер.- Алматы: ҚМКӘБ,1963.

Құрманалин М. Жұлдызды сауыншы.- Алматы:Қайнар,1967.

Құрманалин М. Шалқар теңіз: Өлеңдер мен поэма.- Алматы: Жазушы, 1968.

Құрманалин М. Аспан: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1971.

Құрманалин М. Көңілімде бір күй бар: Өлеңдер мен поэмалар.- Алматы: Жазушы, 1972.

Құрманалин М. Мөлдір моншақтар: Өлеңдер мен балладалар.- Алматы: Жазушы, 1975.

Құрманалин М. Алыстағы найзағай : Өлеңдер мен поэма.- Алматы: Жазушы, 1977.

Құрманалин М. Сәлем: Өлеңдер мен поэма.- Алматы: Жазушы, 1981.

Құрманалин М. Домбыра сазы: Жыр кітабы.- Алматы: Жазушы, 1983.

Құрманалин М. Ашық сабақ: Өлеңдер.- Алматы: Жалын, 1984.

Құрманалин М. Көңіл күнделігі: Өлеңдер мен поэма.- Алматы: Жазушы, 1987.

Құрманалин М. Қағаз қайық: Өлеңдер.- Алматы: Жалын, 1990.

фиялық анықтамалық.- Алматы,1987.

Құрманалин Мұхтар //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтама-

лық.- Алматы,2004.

(1942)
Құтлуқов Абдуғопур 1940 жылы 1 қыркүйекте Қытай Халық Республикасының Құлжа қаласында туған. 1962 жылы Үрімші қаласындағы педагогикалық институттың филология факультетін бітірген. 1962 жылдан 1969 жылға дейін Алматы облысы Шелек ауданының Байсейіт селосында орта мектепте ұйғыр әдебиеті мен тілінен сабақ беріп ұстаздық еткен.

Абдуғопур Құтлуқов біраз жыл «Иени Һаят» республикалық ұйғыр газетінде қызмет істеді. Оның алғашқы өлеңдері осы газет бетінде жарық көрген. Тырнақалды өлеңдер кітабы «Гүл мен жан» 1969 жылы «Жазушы» баспасынан басылып шықты. Бұдан кейін «Зайтуна» (1971), «Асия» (1973), «Ержүректер» (1977), «Чимангүль» (1979) жыр кітаптары шықты.

Ақынның топтама жырлары орыс, қазақ, қарақалпақ, өзбек тілдеріне аударылған.

Құтлуқов А. Зайтуна: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1971.

Құтлуқов А. Асия: Өлеңдер.- Алматы: жазушы, 1973.

Құтлуқов А. Ержүректер: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1977.

Құтлуқов А. Чимангүль: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1979.
Өмірі мен шығармашылығы туралы:
Құтлуқов А. //Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиографиялық анықтамалық.- Алматы,1987.

Құтлуқов А. //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтамалық.- Алматы,2004.

(1929- 1995)

Балғабек Қыдырбекұлы 1929 жылы 15 сәуірде Алматы облысы, Жамбыл ауданының Таран селосында туған. Қазақ мемлекеттік университетін 1950 жылы бітірген. 1950-1987 жылдары «Социалистік Қазақстан» (қазіргі «Егемен Қазақстан») газетінің редакциясында әдеби қызметкер, фельетонист, бөлім меңгерушісі, редактордың орынбасары, редакторы, сондай - ақ Журналистер одағы басқармасының төрағасы болып қызметтер атқарған. ҚР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып сайланған.

Балғабек Қыдырбекұлы ірілі - ұсақты 18 кітап шығарды. 1958 жылы «Ешкімге айтпа» деген алғашқы кітабынан бастап «Шайтанның шатағы», «Ақпа құлақ» (1978), «Мысық тұтқыны» (1979), «Қара сандық» (1969), «Ұрының еншісі» (1972), «Ақымақтың миы» (1993) деген сықақ, этнографиялық әңгімелерінің жинақтары, «Жетім бала» поэмасы (1977), «Алатау» романы оқырмандар қауымынан жоғары баға алды. Оның бірқатар сықақ әңгімелері орыс тіліне аударылып «Черный сундук», «Сквозняк» деген атпен жеке – жеке кітап болып жарық көрді..

Қазақтың біртуар ұлы Ораз Жандосовтың өміріне арналған кітабы 1967 жылы «Қазақстан» баспасынан басылып шықты.

Қазақтың кеңестік дәуірдегі өмірін кең бейнелеп танытуда Балғабек Қыдырбекұлының екі кітаптан тұратын «Алатау» романының өзіндік орны бар. Онда әсіресе, халықтың азаттық, тәуелсіздік жолындағы ой - арманы, күресі жақсы суреттеледі..

Қазақ халқының бастан кешірген кеңестік асыра сілтеулер, елдің аштыққа ұшырауы мен белсенділіктің түп - төркінін ашуда жазушы ойлы пікірін айтты. Романда Алатауды жайлаған елдің тарихы мен тұрмыс - салтына байланысты көп деректер бар.

Балғабек Қыдырбекұлы ел жұртының өткені мен бүгіні жайлы үлкен тақырыпты игеруінің өзі «Алатау» романы айқындайды.

Жазушы Еңбек Қызыл Ту , халықтар Достығы орденімен марапаттал-

ған.
Шығармалары:
Қыдырбекұлы Б. Ешкімге айтпа: Фельетондар жинағы.- Алматы: ҚМКӘБ, 1958.

Қыдырбекұлы Б. Шайтанның шатағы: сықақ әңгімелер.- Алматы: Жазушы 1966.

Қыдырбекұлы Б. Ораз Жандосов: Очерк.- Алматы: Жазушы, 1967.

Қыдырбекұлы Б. Шойынқұлақ: Фельетондар жинағы.- Алматы: Жазушы, 1968.

Қыдырбекұлы Б. Қара сандық: Сықақ әңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1969.

Қыдырбекұлы Б. Маздаған шырақ: Очерктер жинағы.- Алматы: Қазақстан, 1971.

Қыдырбекұлы Б. Ұрының еншісі: Сықақ әңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1972.

Қыдырбекұлы Б. Жетім бала: Екі бөлімді дастан.- Алматы: Жазушы, 1977.

Қыдырбекұлы Б. Ақпа құлақ: Сықақ әңгімелер, фельетондар, очерктер.- Алматы: Жазушы, 1978.

Қыдырбекұлы Б. Мысық тұтқыны: Сықақ әңгімелер. Фельетондар. Әзіл- оспақтар. Әңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1979.

Қыдырбекұлы Б. Алатау: Роман. І кітап.- Алматы: Жазушы, 1986.

Қыдырбекұлы Б. Алатау: Роман. ІІ кітап.- Алматы: Жазушы, 1991.

Қыдырбекұлы Б. Ақымақтың миы: Сықақ, әзіл- оспақ және этногра- фиялық әңгімелер.- Алматы: Жалын, 1993.

Қыдырбекұлы Б. Түгел сөздің түбі бір: (Оқу құралы).- Алматы: Қазақ университеті, 1993.

Қыдырбекұлы Б. Қым- қиғаш жылдар: Очерктер, публицистика, эссе, фельетондар.- Алматы: Санат,1998.
Өмірі мен шығармашылығы туралы:
Қыдырбекұлы Б. //Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиогра-

фиялық анықтамалық.- Алматы, 1987.

Қыдырбекұлы Б. //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтамалық.- Алматы, 2004.
Лекеров Асқар

(1912-1964)

Асқар Лекеров 1941 жылдан Ұлы Отан соғысының аяғына дейін майданда болған. Майданнан қайта оралған соң 1946 жылдан «Социалистік Қазақстан» газетінің редакциясында қызмет істейді, кейінгі жылдары «Әдебиет және искусство» журналы редакторының орынбасары болып істеді. 1954 жылдан өмірінің соңына дейін Асқар Лекеров Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет баспасында (қазіргі «Жазушы») редактор болып істеген.

Асқар Лекеров әдебиетке 1934 жылдан бастап араласты, кішігірім очерк, әңгімелер жазудан бастады. Оның шығармалары 1937 жылдан бастап мерзімді баспасөз беттерінде жарияланды.

Тұңғыш өлеңдер жинағы 1955 жылы «Достар» деген атпен шықты. Шығармаларының негізгі тақырыбы майдангерлердің қаһармандығы, қарапайым адамдардың адамгершілігі, жаңа өмір құру жолындағы ерен еңбектері. «Сөнбейтін жұлдыздар» (1957), «Ең қымбатты» (1959), «Гауһар» (1965), «Ой көзімен» (1965) атты повесть, әңгіме, очерктер жинақтары жарияланған. «Түз гүлі» (1968), «Өмір оты» (1969), «Таңдамалылары» (1975) жазушының дүниеден өткеннен кейін жарық көрген шығармалары азаматтық және көңіл - күй лирикалық жанрдағы мазмұнды туындылары болып қазақ поэзиясына қосылды.

Асқар Лекеров қытай жазушысы Дин - Линнің «Санған өзені үстіндегі күн нұры» кітабын және «Ауған ертегілерін» қазақ тіліне аударған.

Асқар Лекеров Ұлы Отан соғысы майданындағы ерліктері үшін Қызыл Жұлдыз, І, ІІ дәрежелі Отан соғысы ордендерімен, медальдарымен марапат-

талған.

А.Лекеров өзінің қысқа өмірінде үлкен мұра қалдырған қаламгер. Асқар Лекеров 1964 жылы дүниеден өтті.

Лекеров А. Сөнбейтін жұлдыздар.- Алматы: ҚМКӘБ, 1957.

Лекеров А. Гауһар: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1965.

Лекеров А. Түз гүлі: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1968.

Лекеров А. Өмір оты: Өлеңдер.- Алматы: Жазушы, 1969.

Лекеров А. Ауған ертегілері: Аударма.- Алматы: Жазушы, 1984.

Лекеров А. //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтамалық.- Алматы, 2004.

(1940)
Бұрқыратып өлең жазып, арқаланып айтысқа түсіп, ұлты орыс болғанымен үкілі домбыраны серік етіп, қазақи сөздің майын тамызып

жүрген тамаша ақын Надежда Андреевна Лушникова қазақ оқырмандарына кеңінен танымал.

Надежда Лушникова Алматы облысының бұрынғы Қаскелең ауданына (қазіргі Қарасай) қарасты Шамалған аулында 1940 жылы дүниеге келген. Надежда Лушникова 1961 жылы Қызылордадағы Мәншүк Маметова атындағы педучилищені, содан кейін 1969 жылы Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институттың филология факультетінің қазақ бөлімшесін бітірген.

Өлеңді жазып та, суырып та шығарады. 1963 жылы Қызылордада облыстық айтысқа қатысып, жүлдегер болды. Шымкенттік Қалдыбек Әлімқұловпен айтысы киноға түсірілді («Айтыс», режиссері Т.Дүйсебаев)

Жастайынан Жетісу жеріндегі ақын - жыраулардың шығармаларын құлағына құйып өскен Н.Лушникова Сүйінбайдың, Жамбылдың, Үмбетәлінің дәстүрін ұстап жыр өрнектеді, бірнеше мәрте айтысқа қатысты. 1964 жылы Шымкент қаласында өткен өлкелік айтыста жарқ етіп көрініп, тағы да жүлдегер атанды. Содан кейін де аудандық, облыстық және

республикалық әртүрлі айтыстарға қатысып, жұртшылықтың құрметіне бөленді. Ақ параққа тізілген жазба өлеңдері де көпшілік көңілінен шықты. Ақынның алғашқы өлеңдері 1958 жылы Қызылорда облыстық «Ленин жолы» газетінде жарияланған болатын. Содан кейін жарық көрген «Елім менің» (1962), «Көңіл хошы» (1970) жыр кітаптары Надежда Лушникованың жан -жақтылығын паш етті. «Көңіл хошы» жыр жинағы үшін оған Қазақстан Ленин комсомолының сыйлығы берілді. Біраз жыл ұстаздық еткен ақын Жамбыл ауданындағы Үмбетәлі Кәрібаев әдеби - мемориалды мұражайында директор болып, осы өңірдегі көне аспаптар мен халық мұраларының да жинаушысы болды.

Бүгінде жасы жетпістен асқан Надежда Лушникова Жетісу жерінен шыққан жас буын ақындарға қамқорлық жасап, ақындар тобына бағыт - бағдар беріп жүр.

Лушникова Н. Елім менің.- Алматы, 1962.

Лушникова Н Көңіл хошы.- Алматы: Жазушы, 1970.

Лушникова Н Сағынарсыңдар мені де: Өлең жырлар.- Астана: Елорда, 2002.

Лушникова Н. //Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиогра-

фиялық анықтамалық.- Алматы, 1987.

Лушникова Н. //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтамалық.- Алматы, 2004.

Лушникова Н. Қазақтың жырымен жылындым: (Үмбетәлі мұражайы-

ның шырақшысы, ақын Н. Лушникова) //Егемен Қазақстан. – 2011. – 25 наурыз.

Лушникова Н. Халқымыздың бір қызы дара туған: (Ақынмен әңгіме-

лескен А. Кірқабақов) //Денсаулық. – 2011. - № 2

Жұмаділова Ш. Өлеңмен өрілген өмір: (Ақын Надежда Лушникова)

//Жетісу. – 2010. – 20 ақпан.
Лушникова Н. «Өлең – жыр таңдайына ұя салған»: (Халық ақыны Үмбетәлі Кәрібаев музейінің директоры, ақын Н. Лушниковамен сыр – сұхбат) Жұлдыз. – 2010. - № 5

Байжан К. Қазақтың сары келіні: (Ақын Надежда Лушникова туралы )

//Егемен Қазақстан. – 2007. – 24 қаңтар.

Мағауин Мұхтар

(1940)
Қазақстанның Халық жазушысы Мұхтар Мағауин Шығыс Қазақстан облысының Шұбартау ауданында 1940 жылы туған.

Қазақ мемлекеттік университетінің филология факультетін 1962 жылы, ал қазақ әдебиеті кафедрасының аспирантурасын 1965 тәмамдаған, бүгінде ол әдебиет зерттеуші, филология ғылымдарының кандидаты.

Мұхтар Мағауин 1965- 1967 жылдары «Қазақ әдебиеті» газетінде, 1967-1970 жылдары «Жазушы» баспасында, сонымен қатар, «Жалын» альманағында бас редактордың орынбасары, Қазақ Ұлттық Ғылым академиясының әдебиет және өнер институтында аға ғылыми қызметкер болып істеді. 1976-1983 жылдар аралығында ҚазПИ- де доцент, аға қызметкер болып істеді, кейін «Жазушы» баспасында бас редактор болды. М.Мағауин 1988 жылдан бастап, бірнеше жыл «Жұлдыз» журналының бас редакторы болды.

Мұхтар Мағауиннің тұңғыш әңгімесі «Кешқұрым» 1964 жылы «Жұлдыз» журналында жарияланды. Соғыстан кейінгі бейбіт ауыл өмірі мен қала тіршілігі, қазіргі интеллигенция, студент жастар өмірі мен халықтар достығы тақырыптарына арналған.

«Ақшақар» (1969), «Бір атаның балалары» (1973), «Қиядағы қыстау» (1977), «Көк кептер» (1979), «Көк мұнар» (1971), «Көк балақ» (1978), повестер мен әңгімелер жинақтары, «Аласапыран» роман - дилогиясы жарық көрді.

Мұхтар Мағауин – ең алдымен прозашы, үлкен романист. Әдебиетке араласқан 40 жылға жуық уақыт ішінде жазушы қаламынан ғылыми еңбектерін есепке алмағанда ондаған әңгіме, «Көк мұнар», «Көк балақ», «Аласапыран», «Сары қазақ» «Шахан шері» романдары мен «Мен» атты мемуар туды.

Мұхтардың кең құлашты романист ретінде танытқан, көркемдік ізденістерінің шыңы болып саналатын «Аласапыран» дилогиясы. Көтерген тақырыбы бұрын із түспеген, сонылығы жағынан болсын, жазушы шеберлігінің кемелдігі болсын бұл роман - қазақ әдебиетіне қосылған үлкен үлес болды.

1964 жылы Мұхтар Мағауинге «Аласапыран» тарихи роман - дилогиясы үшін Қазақстанның Абай атындағы мемлекеттік сыйлығы берілді. Сонау Алтын Орда, Ноғайлы дәуірінен бергі қазақ хандығының тарихын терең зерттеген жазушының суреткелік шеберлігі «Аласапыранда» жақсы үйлесім тапқан. Сібірдегі Көшім хандығы, мұнаралы Мәскеудегі орыс патшалығы ретімен тізіліп өтіп жатады.

Мұхтар Мағауиннің жаңа туындысы «Мен» деп аталатын ғұмырбаяндық шығармасында жазушы өз шығармашылық өмірі туралы сыр шертеді.

Мұхтардың жыраулар мұрасын зерттеудегі еңбектері қазақ әдебиеті тарихына қосқан сүбелі үлес болды. «Қобыз сарыны» монографиясында хандық дәуірінде өмір сүрген ақын, жыраулардың шығармашылығын зерттеп жүйеледі. Оның Шәкәрім сынды тұлғалардың шығармасы түгіл, атын атау мүмкін болмай тұрғанда өлеңдерін орысшаға аудартып «Қазақ поэзиясының антологиясы» деген атпен 1978 жылы Ленинградта бастырып шығарғанын ерлік деуге болады.

Жазушының таңдаулы әңгімелері мен повестері орыс тіліне аударылып, «Тазының өлімі» (1978), «Жыланды жаз» (1984), «Лирикалық шегініс» (1986) деген атпен республикалық және орталық баспалардан жарық көрді. Бірқатар шығармалары шетел және туысқан халықтар тілдеріне аударылды.

Мұхтар Мағауин Н.Погодиннің «Кремль куранттары» пьесасын, С. Моэмнің әңгімелер жинағын, ағылшын жазушысы Г.Хаггардтың «Сүлеймен патшаның кепіші» атты романын қазақ тіліне аударды.

Жазушы бүгінде шығармашылығы кемелденген шағында.

«... Сонымен алдымызда жаңа ХХІ ғасыр тұр. Ол бізге жаңалық болғанымен, арыдан келе жатқан қазақ халқы мен қазақ әдебиеті үшін көп бекеттің біріндей ғана. Көш керуен әлі тоқтаған жоқ. Соның алдыңғы легінде көш бұйдасын соза тартып Мұхтар Мағауин кетіп барады»,- деп жазды Қазақстанның халық жазушысы Қабдеш Жұмаділов.

Жазуды қасиет тұтқан, сөзді сиқырдай көрген, ойды - даналық, ақылды білім санаған, қазақ даналығы, қазақ кейпі мен қазақ сөзі жатыр.

Мағауин М. Таңдамалы шығармалар: Екі томдық.- Алматы: Жазушы,1990.

Мағауин М. Бір атаның балалары: Повестер мен әңгімелер.- Алматы: Жазушы, 1974.

Мағауин М. Қияндағы қыстау: Әңгімелер мен повестер.- Алматы: Жалын,1977.

Мағауин М. Көк кептер: Повестер мен әңгімелер.- Алматы: Жалын, 1979.

Мағауин М. Ұлтсыздану ұраны: Зарлы толғау. -Алматы: Алаш, 2004.

Мағауин М. Алдаспан: Көне қазақ поэзиясының антологиясы. ХҮ- ХҮІІІ ғасырлар.- Алматы: Атамұра, 2006.

Мағауин М. Қобыз сарыны. ХҮ-ХҮІІІ ғасырларда жасаған қазақ ақын, жыраулары: Монография.- Алматы: Атамұра, 2006.

Мағауин М. Жармақ: Роман.- Прага: ArtFocus,2007.

Мағауин М. Қыпшақ аруы: хикаяттар.- Алматы: атамұра., 2007.

Мағауин М. Аласапыран: Тарихи дилогия.- Алматы: Жазушы,2009.

Мағауин М. Ғасырлар бедері: Әдеби зерттеулер.- Алматы: Жазушы, 1991.

Мағауин М. Қазақ хандығы дәуіріндегі әдебиет (ХҮ- ХҮІІІ ғасырлар): 3 кітап.- Алматы: Ана тілі,1992.

Мағауин М. Шахан шері және басқа шығармалар, 1983- 1993 жыл.- Алматы: Жазушы, 1993.

Мағауин М. Өмір жыры: Өнер адамдары туралы әңгімелер мен хикаяттар.- Алматы: Өнер,1994.

Мағауин М. Қазақ тарихының әліппесі: Деректі толғам.- Алматы: Қазақстан, 1995.

Мағауин М. Ұлттың күре тамыры: Көсемсөз, ой- толғаулар. 1992- 1999 жж. –Алматы: Қағанат, 1999.
Өмірі мен шығармашылығы туралы:
Мұхтар Мағауин //Советтік Қазақстан жазушылары: Биобиблиогра-

фиялық анықтамалық.- Алматы, 1987.

Мағауин Мұхтар //Қазақстан жазушылары. ХХ ғасыр: Анықтамалық.- Алматы, 2004.

Мұхтар Мағауин //Қазақ әдебиетінің тарихы: 10 томдық.9 том.- Алматы, 2005.

Елшібек Ж. Алаштың алмас қылышы: (Қазақстанның Халық жазушысы Мұхтар Мағауин- 70 жаста) //Айқын.- 2010.- 5 ақпан.

Жанпейіс Н. Заманалар жүгін көтерген туынды: ( М.Мағауиннің 2002 жылы «Қағанат» баспасынан жарық көрген 13 томдық шығармалар жинағы хақында) // Қазақ әдебиеті.- 2010.- 14 мамыр.

Қабылов Ә. Мұхтар Мағауин прозасындағы ирония //Ұлағат.- 2011.-№1.

Қасқабасов С. Мұхтар Мағауиннің «Жармақ» романы //Қазақ әдебиеті.- 2010.- 15 қаңтар.

Мәуленов А. Қазіргі қазақ романының постмодерндік нышандары:

(М.Мағауиннің «Жармақ» романы негізінде) //Жұлдыз.- 2011.- №3.
Майлин Бейімбет

(1894-1939)

Бейімбет Майлин Қостанай облысының Таран ауданында 1894 жылы туған. Алғаш ауыл молдасынан сауатын ашып, кейін Уфадағы медреседе оқып білім алды. Әдеби қызметін «Еңбекші қазақ» газетінен (1922-23) бастап, Қостанайдағы «Ауыл» газетінде, «Ауыл тілі» газетінде редактор болды. 1932- 37 жылдар аралығында «Социалистік Қазақстан» газетінде бөлім меңгерушісі, редактордың орынбасары, «Қазақ әдебиеті» газетінде бас редактор қызметін атқарды.

Алғаш жазған өлеңдері 1912 жылдан бастап газет, журнал бетінде жарияланды. «Шұғаның белгісі» повесі, «Болған іс» әңгімесі (1915) «Айқап» журналында, «Қазақ» газетінде жарияланды. Осы кезеңнен бастап Бейімбет Майлин өлеңдерімен қатар прозалық шығармаларды да өндірте жазды. Мерзімді басылымдар бетінде публицистикалық мақала, очерк, фельетон т.б. жанрларда қалам тартты.

Майлин өлеңдерінде дәуір шындығы үлкен шабытпен бейнеленген. «Мұқтаждық» (1913), «Мал» (1914), «Жазғы қалып» (1915), «Қанды тұман» (1916), «Қазаққа» (1917) т.б. өлеңдерінде қазақ өмірінің көкейкесті мәселелерін қозғайды, кедейлердің мұң - мұқтажын, үстемтап өкілдерінің озбырлығын, әйел теңсіздігін өлеңіне өріс етті. Кейінгі жылдары жаңа өмірді, еңбек адамдарының ерен істерін жырлады. Бұл топқа Майлиннің Мырқымбай жайындағы өлеңдері мен поэмалары («Мырқымбай», «Кедейдің кейістігі», «Қарасор», «Бер, Мырқымбай қолыңды», «Әй, Мырқымбай») жатады. Мырқымбай образы Майлин поэзиясында типтік дәрежеге көтерілген образ, ол еңбекші қазақ кедейдің сомдалған күрделі образы.

Майлин қазақ поэзиясының поэма саласында қарымды қалам тартып, өмір шындығының сан қатпар қырын суреттеді. «Байдың қызы» (1917), «Рәзия қыз» (1919), «Қашқан келіншек» (1921), «Маржан» (1923) поэмаларында қазақ әйелінің бас бостандығын жырлады.

Бейімбет Майлиннің «Шұғаның белгісі» повесі көтерген мәселесі, көркем шеберлігі жөнінен қазақ әдебиетіндегі айтулы туындылардың бірі. Повесте өмір шындығы өзінің барлық ақиқаттығымен көркем суреттелген.

Бейімбет Майлин - әңгіме жанрының шебер ұстазы. Оның шеберлікпен жазылған «Қанды кек» (1916), «Сексен сом» (1918), «Күлпаш» (1922), «Талақ» (1923), «Айранбайдың Мұқышы» (1930) т.б. сатиралық және көркем әңгімелері өмір шындығының қызықты шежіресі іспеттес.

Майлин қаламынан туған прозалық шығармалардың көлемдісі - «Азамат Азаматович» романы. Алғаш «Әдебиет майданы» (қазіргі «Жұлдыз») журналының 1930 – 31 жылдардағы санында жарияланып, 1934 жылы жеке кітап болып жарық көрді. Романда қазақ ауылының кеңес кезіндегі өмірі, қазақ интеллигенциясының алғашқы өкілдерінің тағдырының алуан қырлары суреттеледі.

Новелла, әңгіме, фельетон, очерк, повесть, роман жанрларының көрнекті үлгілерін туғызған Майлин прозасы - өзіне тән ерекшелігі бар, көркемдік тәсілі бар көрнекті проза. Оқиғалары мен фактілерінің нақтылығы, ақиқаттығы, өмірден алынатындығы, образдарының айқындығы, сөйлемдерінің келте, қысқа болғанымен оралымдылығы жазушыға тән ерекшелік.

Қазақ драматургиясына да Бейімбет Майлин үлкен үлес қосты. Ол ірілі- уақты 20 пьеса, либретто, сценарийдің авторы. Оның тұңғыш драмалық шығармасы - «Шаншар молда» пьесасы, 1916 жылы жазылып, ауыл сахнасында қойылды. Бұдан кейін «Әмеңгер» (1918), «Қаламқас» (1919), «Неке қияр» (1926), «Протокол» (1929), «Сәлде» (1927), «Талтаңбайдың тәртібі» (1930), «Шұға» (1933), «Жалбыр», «Аманкелді» т.б. 1936 жылы Майлин жазған (В.Иванов, Ғ.Мүсіреповпен бірге) сценарий бойынша «Аманкелді» кинофильмі түсірілді. Бейімбет Майлиннің либреттосы бойынша «Жалбыр» операсы қойылды (музыкасы Е.Брусиловскийдікі).

Өзінің өлшеусіз талантын әдебиетке арнаған Бейімбет Майлин Сталиндік репрессияның құрбаны болды, ол 1939 жылы дүниеден өтті, алайда 1958 жылы толық ақталды.

Жазушының туған жеріндегі облыстық драма театры, кейбір мектеп, бірқатар қаладағы көшелер Б.Майлин есімімен аталады. Қазақстан Жазушылар одағы Бейімбет Майлин атындағы әдеби сыйлық тағайындады.