Жас ғалымдар, магистранттар, студенттер мен мектеп оқушыларының «хxi сәтбаев оқулары»



Pdf көрінісі
бет193/224
Дата28.12.2022
өлшемі4.43 Mb.
#468019
1   ...   189   190   191   192   193   194   195   196   ...   224
XXI Сәтбаев оқулары - ХХІ Сатпаевские чтения 7 том (Студенты)-2021-06-02 15 29 35pm

өлгелі тұр екен // Бірақ қайда кете қалушы еді // Бірталай күн 
өткен еді // Бұлар өзен жағасына тақап қалып еді.
Міне, жалаң түйдекті тіркес деп аталатын бірліктің құрамы 
жоғарыда келтірілген сөз таптары мен көмекші мағыналы сөздің 
тұтаса келіп, бір синтаксистік қызметте тұруы болып табылады. 
Күрделі түйдекті тіркес деп сараланған топ та жіті қарауға 
итермелейді. Бұлардың да көркем шығарма сөйлемдерінде кездесуі 
аз емес. Мұндайда сөздік тұлғалар болып саналатын ішкі бөліктерге 
өзгеріс енеді. Енді олар бір-бір сөздік тұлға емес, кемі екі, кей 
уақытта үш сыңарлы сөздік тұлғадан болып жатады. Мысалы: Үн 
түзеген бір әнші болушы еді. Кім көрінгеннің қосшысы. Әр кез әр 
мырзаның қосалқысы. Ән қадірін түсіріп, бір атым насыбайдай 
арзан етіп еді. Осы сөйлемдердегі күрделі түйдекті тіркес деп 
алғанымыз – әнші болушы еді мен арзан етіп еді тіркесімдері. 
Себебі бұлар әнші болды, арзан етті болып та түйдекті тіркес 
бола алады. Ал оларға тағы да е көмекші етістігінің үстемеленуі 
басқаша қарауды қалайды. Демек, кемі екі көмекшілік мағынадағы 
етістік сөздердің қатарласа келуі бұларды күрделі түйдекті тіркес 


346
347
«XXI Сәтбаев оқулары»
«СТУДЕНТТЕР»
сериясы
деп тануға жетелейді. Және бұлар күрделілікті тудырушы белсенді 
амалдар. Төмендегі ерекшеленген тіркесімдерге назар аударыңыз: 
Айдос ішінен Бөкеншіге кеткен алғашқы сәлем бұл емес екен // 
«Жетіскендей көресің, қарқ боп жүрген Біржан қайсы екен?» 
дегендей, Абай Біржанға жаны ашып қарады // Аты қалған деген 
сол емес пе, осы мына отырған өңшең әнші болам деген жалынды 
жас екі айдан бері еріп жүріп, Біржан әнін үйренген екен // Сонымен 
ілес өз сөзіне дәлел болсын дегендей, Әмірге қарап:  Міне, мынау 
Әмірдің Біржаннан артық дейтін өнерлісі бар ма екен? – деді 
// Құдайберді өлерде, Абай оған «Балаларыңды әке орнына бағу 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   189   190   191   192   193   194   195   196   ...   224




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет