және жануарлар дүниесін зерттейтін зооллогия (zoon — жануар). Зоология озі кезегінде бip

Шошқада бүл без қызғылт түсті, сірілі-кілегейлі сілекей бөледі

жүктеу/скачать 3.9 Mb. бет 54/91 Дата 30.11.2022 өлшемі 3.9 Mb. #466156

Шошқада бүл без қызғылт түсті, сірілі-кілегейлі сілекей бөледі. Итте көпөзекті тіласты сілекей безі жеке бөліктерден түзіледі, кілегейлі сілекей бөледі. Бірөзекті тіласты безі— §1. 5иЫіп£иа1І5 топозіотаііса — өзінің езегі — сіисіиз киЫіпциаІіз таіог — арқылы тіласты сүйелшесіне келіп ашылады. Ол сірілі-кілегейлі сілекей бөледі. Ерекшеліктері. Жьищыда бүл без болмайды. Куйіс қайтаратын жануарларда бірөзекті тіласты сілекей безі кепезекті тіласты бездің алдыңгы жагында және одан төменірек орна- ласып, төменгі жақтың иек бүрышына дейін созылып жатады. Шоіиқада бүл без қызгылт-саргыш болып келеді. Итте бірөзекті тіласты сілекей безі қосқүрсақты бүлшықеттің үстіңгі жагында орналасады. Тістердің қүрылысы Тістер (зубы)— сіепіез (гр. осіопіох)—азықты үстауга, тістеп үзіп алуга, шайнап үсақтауға арналған өте берік ас қорыту ағзасы. Кейбір жануарлар тістерінің көмегімен қорғанады, ал жыртқыштар өз қорегіне шабуыл жасайды. Олар жоғаргы және төменгі жақтардың тіс үяларында (альвеолаларыңда) қатарынан орналасып, астыңгы және үстіңгі тіс догаларын (аркадаларын)—агсиз сіспіаіся зирегіог еі іпҒогіог — түзеді. Жануарлар тістері атқаратьш қызметіне, қүрылысы- на және орналасу орнына қарай кескіш (күрек), сойдақ (ит), ал- дыңгы азу (премоляр), азу (моляр) тістер болып төрт түрге бөлінеді. Курек тістер— сіепіез іпсікіѵі (I)— еріннің ішкі бетіне жанасып, тіс доғасының әр жартысында үш-үштен орналасады. Олардың ас- тыңғы тістері — оң және сол үстагыш, ортада орналасқандары — оң және сол ортаңғы, ал екі шетіндегілері — оң және сол шеткі күрек тістер деп аталады. Сойдақ тістср— сіепіез сапіпі (С)— үстіңгі және астыңғы тіс доғасының әр жартысында бір-бірден күрек тістерден кейін орналаса- ды. Премолярлар — сіепіез ргетоіагез (Р)— тіс доғасының әр жарты- сында 3 не 4-тен сойдақ тістерден кейін орын тебеді. Премолярларда- ен кейін азу тістер (молярлар)—ёепіез тоіагез (М)—орналасады. Олардың саны тіс доғасының әр жартысында 3-тен (2 не 4-тен) бола- ды. Жануарлардың жасына қарай кейбір тістер түсіп отырады. Осыған байланысты олар сүт тістері — сіепіез сіесісіиі Шсі)— және түрақты тістер — йепісз регтапепіез (Др) — болып бөлінеді. Жас төддерде ал- дымен күреқ сойдақ және премоляр сүт тістері шығады да, олар түскен соң, орнына түрақты күреқ сойдақ және премоляр тістер шығады. Ал, моляр тістері тек түрақты тістер ретінде ғана кейінірек шығады. Жануарлар тістерінің жалпы санын тіс формуласымен көрсетуге болады. Ол бөлшск ретінде жазылады. Бөлшек сызығының үстінде жогарғы жақ доғасындағы тістердің жарты саны, ал сызықтың астын- да төменгі жақ догасындағы тістердің жарты саны көрсетіледі. Әр 134 түрлі жануарларға тән тістің жалпы санын табу үшін белшектің алы- мы мен бөліміндегі тістер санын екіге көбейту керек. Сүт тістерінің формуласы төмендегідей белгіленеді. 7 с р I — күрек тіс, Огі - і с.р. С — сойдақ тіс, Р — премоляр, Ал, түрақты тіс формуласы былай жазылады: / — күрек тіс, °Р = 7ТТТГ с — с°ВДа* тіс- і.^.г.м. Р —премоляр, М — моляр, Тіс формуласының ксстесі Жануарлар түрлсрі Сұт тістсрі Түрақты тістср Ит 3.1.4.0 8-2 16 „„ Ы~ 3.1.4.0 "8-2- 16" 32 3.1.4.2 10 2 20 Р 3.1.4.3 11-2 22 ІІІошқа 3.13.0 7-2 14 Ы~ 3.13. 0 " 7-2" 14" 28 3.1.4.3 11-2 22 Р 3.1.4.3 11-2 22 Ірі қара және ұсақ малдар 0.0.3.0 3-2 6 Ы~ 4.0.3.0 "7-2 -14" 20 0.0.3.3 6-2 12 ир ~ 4.0.3.3 - 10-2 " 20 - Л Жылқы (айғыр) 3.1.3.0 7-2 14 Ы~ 3.1.3.0" 7-2" 14_ 28 „ 3.1.3.3 10 2 16 .. °р- 3.1.3.3 ^10 2 -16" 40 Бие М = 24 жүктеу/скачать 3.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу: