Жер ќатынастарын мемлекеттік ќўќыќтыќ реттеу механизмі
Ресейдiң құрамында болған кездегi жер қатынастары
жүктеу/скачать 1.43 Mb.
|
| 3. Ресейдiң құрамында болған кездегi жер қатынастары
Екінші кезең. Қазақстан Ресей империясына кірген кезден басталады. Бұл кезең 1749 жылдан басталады. 20 жыл бойы Ресей империясы қазақ жерінде отаршылық саясатын жүргізіп отырып, Ұлы және Орта жүздің жерлерін әскери күшпен басып алады.Өз билігін жүргізу үшін қазақ жерінде Ресей өз өкіметін құрады. Олар генерал губерниялар деп аталады. Жалпы алты генерал губерниялар болды. 1861 ж. орыс шаруаларның крепостное право деген құқығы жойылды. 1886 жылы 2-маусымда “Т‰ркістан µлкесін басќару туралы ереже”, 1891 жылы 25-наурызда “Аќмола, Семей, Жетісу, Орал облыстарын басќару туралы ереже” ќабылданды. Батыс-Сібір генерал-губернаторлыѓы Дала генерал-губернаторлыѓы деп µзгеріп, оѓан Сырдария облысынан басќа бес облыстыњ барлыѓы т‰гелдей кірді. Сырдария облысы Т‰ркістан генерал-губернаторлыѓына ќарады. Жетісу облысы 1897 жылы ќайтадан Т‰ркістан генерал-губернаторлыѓыныњ ќ±рамына кірді. Б±л ережелер єкімшіліктік территориялыќ мєселелерге ѓана емес, сонымен ќатар, єдет-ѓ±рып ќ±ќыѓын да бірќатар µзгерістер енгізді. Ењ алдымен жерге ќатысты меншік ќ±ќыѓы µзгерді. Б±рын жер рулыќ-тайпалыќ ќауымныњ немесе ќоѓамныњ меншігі болып есептелсе, 1868 жылѓы “уаќытша ереже” бойынша ќазаќ жерлерініњ барлыѓы мемлекет меншігі ретінде бекітілді. Ќазаќ жерлері тартып алынып, олар казак єскерлеріне, бекіністер салуѓа, келімсек орыс шаруалары-ќарашекпенділерге, шет ел капиталистеріне, шіркеулерге беріле бастады. Осы ереже бойынша ќазаќтыњ µз жерлері ќазаќтардыњ ќоѓамдыќ пайдалануына беріледі деп кµрсетілді. Ќазаќтар кµшіп ќонѓанда адаттыќ принциптерін басшылыќќа алды. “Ереже” бойынша ќыстаулар, онда ‰й-жай, ќора-ќопсы болса, ќазаќтардыњ жеке меншігінде бола алады деп кµрсетілді (1868 жылѓы Ереженіњ §217). Жеке меншікке к‰згі жайылымдар, шабындыќтар, суѓарымдар беріле бастады. Меншік иелері болып ќазаќ байлары, би, болыстар саналды. Сонымен ќатар 1867-1868 жылдардаѓы Ережелер бойынша жерді жалѓа беру м‰мкіндіктері пайда болды. Осыѓан байланысты ауылдыќ, болыстыќ ќауымдар орыс µкілдері болып табылатын µнеркєсіпшілерге, кµпестерге µздеріне тиесілі жерлерін 30-жылѓа дейін жалѓа бере алды. Сонымен ќатар, ќазаќтардыњ µз араларында да ќыстауларды, жайылымдарды жалѓа беру туралы келісімдер жасалып жатты. Тµлем аќы ретінде мал пайдаланылды. Ережеде жалѓа беруші ќауым болып саналѓанымен іс ж‰зінде жалѓа беру жєне оныњ аќысын пайдалану болыстар мен старшындар, билер ќолында болды. Сібір казак єскерлеріне 5 млн. десятина жер берілді. Ендігі жерде єскерилер б±л жерді ќазаќтардыњ µзіне жалѓа бере бастады. Олардыњ жалѓа беру аќысы жылдан жылѓа кµтеріліп отырды. XІX ѓасырдыњ соњында Сібір казактарыныњ жерін 436 мыњ адам немесе 6736 шаруашылыќтар пайдаланды. Олар орыс єскерлерініњ жерді жоѓары баѓамен жалѓа беру жаѓдайында µмір с‰рді. Орыс шаруаларын жақсы жерлермен қамтамасыз ету үшін Ресей Үкіметі көшіп қону саясатын жүзеге асырды. Қазақстанның Ресейге қосылуы жер қатынастарының сипатына және оны құқықтық реттелуіне өз әсерін тигізбей қойған жоқ. Біріншіден, барлық жер қоры хан-сұлтандық шыңғыс ұрпақтарынан Ресей империясының меншігіне өтті. 1868 жылғы «Уақытша ережелердің» 210-бабында айтылғандай: «Қырғыз көшпенділері алып отырған жерлер мемлекеттік деп танылады және қырғыздардың қауымдық пайдалануына беріледі». Екіншіден, патшалық қазақтар үшін жер пайдаланудың қауымдық нысанын сақтады, ал жер қатынастарын реттеу бұрынғысынша, қазақтың әдет-ғұрыптық нормалары негізінде жүзеге асырылады. Үшіншіден, қазақтардың әдеттегі құқығында жеке отбасылардың күзеу және қыстауларға, шабындықтарға жеке меншігін таныған нормалар пайда болды. Төртіншіден, жер қатынастарын құқықтық реттеу әдеттегі құқығымен қатар жалпы империялық ресейлік заңдармен реттелді. жүктеу/скачать 1.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|