Жетписбаев батыр адамович



Pdf көрінісі
бет24/128
Дата13.10.2022
өлшемі1.57 Mb.
#462596
түріОқулық
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   128
ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚ ҒЫЛЫМЫ

5-тарау. Қылмыс құрамы
§ 1. Қылмыс құрамының түсiнiгi мен оның түрлерi
Ж а л п ы қ о ғ а м д а ж а с а л а т ы н қ о ғ а м ғ а қ а у i п т i ə р е к е т т е р д i ң i ш i н д е б е л г i л i б i р
қ ы л м ы с т ы ж е к е б ө л i п қ а р а у ү ш i н қ ы л м ы с т ы қ қ ұ қ ы қ ғ ы л ы м ы н д а қ ы л м ы с т ы ң
қ ұ р а м ы д е г е н е р е к ш е ұ ғ ы м п а й д а л а н ы л а д ы . Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы ұ ғ ы м ы л а т ы н н ы ң
c o r p u s d e l i c t қ ы л м ы с т ы қ қ ұ қ ы қ т ы ң о р т а ғ а с ы р л ы қ ғ ы л ы м ы н д а п а й д а б о л ғ а н ж ə н е
о л т е к п р о ц е с у а л д ы қ м а ғ ы н а д а қ о л д а н ы л д ы . C o r p u s d e l i c t  ұ ғ ы м ы қ ы л м ы с т ы ң i с
ж ү з i н д е ж а с а л ғ а н д ы ғ ы н к у ə л а н д ы р а т ы н о б ь е к т и в т i к б е л г i л е р д i ң ж и ы н т ы ғ ы н
қ а м т ы д ы ж ə н е қ ы л м ы с т ы қ i с т i қ о з ғ а у д ы ң ж е т к i л i к т i н е г i з i р е т i н д е қ а р а с т ы р ы л д ы .
Қ ы л м ы с т ы қ қ ұ қ ы қ т а р и х ы н а к ө з с а л с а қ , қ ы л м ы с қ ұ р а м ы ұ ғ ы м ы 1 8 - ғ а с ы р д ы ң с о ң ы
м е н 1 9 - ғ а с ы р д ы ң б а с ы н д а қ ы л м ы с т ы қ к о д е к с т е р д i ң қ ұ р ы л у ы м е н б а й л а н ы с т ы
м а т е р и а л д ы қ қ ы л м ы с т ы қ қ ұ қ ы қ қ а ө т т i .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы ж ө н i н д е г i т и я н а қ т ы т е о р и я л ы қ з е р т т е у л е р д i 1 8 - 1 9 ғ а с ы р л а р д а ғ ы
р е в о л ю ц и я ғ а д е й i н г i о р ы с т ы ң к л а с с и к а л ы қ м е к т е б i ұ с ы н д ы , а т а л ғ а н ұ ғ ы м н ы ң о р ы с
ж е р i н е е н у i н е н е м i с т i ң қ ы л м ы с т ы қ қ ұ қ ы ғ ы е л е у л i ə с е р е т т i , ө й т к е н i , с о л к е з д е г i
к ө п т е г е н о р ы с ғ а л ы м д а р ы н е м i с у н и в е р с и т е т т е р i м е н м а г и с т р а т у р а л а р ы н д а а т а қ т ы
н е м i с т i ң ғ а л ы м д а р ы Б е л и н г ж ə н е Б и н д и н г т i ң м е к т е п т е р i н е н б i л i м а л д ы .
Н е м i с т i ң н о р м а т и в и с т i к Қ ы л м ы с т ы қ к о д е к с i қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н “ з а ң қ ұ р а м ы ”
р е т i н д е Қ К Е р е к ш е б ө л i м i н i ң д и с п о з и ц и я с ы м е н т е ң д е с т i р д i . Н е м i с о қ у л ы қ т а р ы
м е н Қ К - к е к о м м е н т а р и и л е р i н д е қ ы л м ы с қ ұ р а м ы , т и i с i н ш е Қ ы л м ы с т ы қ З а ң т у р а л ы
т а р а у д а қ а р а с т ы р ы л а д ы .
Б е л г i л i Қ ы л м ы с т ы қ К о д е к с т е р д i ң i ш i н д е Г е р м а н Ф е д е р а т и в т i к Р е с п у б л и к а с ы н ы ң
Қ ы л м ы с т ы қ К о д е к с i ғ а н а қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң ұ ғ ы м ы т у р а л ы н о р м а н ы к ө р с е т е д i .
1 9 9 2 ж ы л ғ ы Ф р а н ц и я , 1 9 9 5 ж ы л ғ ы И с п а н и я , 1 9 7 5 ж ы л ғ ы А в с т р и я , 1 9 3 7 ж ы л ғ ы
Ш в е й ц а р и я
Қ ы л м ы с т ы қ
к о д е к с т е р i “ қ ы л м ы с
қ ұ р а м ы “ д е г е н
т е р м и н д i
қ о л д а н б а й д ы . Б ұ л а н г л о с а к с о н д ы қ қ ы л м ы с т ы қ қ ұ қ ы қ ж ү й е с i н е д е т ə н е м е с .
К е ң е с
қ ы л м ы с т ы қ
қ ұ қ ы қ
т е о р и я с ы н д а
қ ы л м ы с
қ ұ р а м ы
т у р а л ы
i л i м
А . Н . Т р а й н и н н i ң “ О б щ е е у ч е н и е о с о с т а в е п р е с т у п л е н и я ” а т т ы м о н о г р а ф и я с ы н д а
б i р ш а м а т ы ң ғ ы л ы қ т ы з е р т т е л д i . Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы ж ө н i н д е г i м ə с е л е к ү н i б ү г i н г е
д е й i н п i к р т а л а с т ы қ қ ө з қ а р а с т а р т у д ы р у д а . Ə с i р е с е , о л қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң
т ү с i н i г i н е қ а т ы с т ы .
Б i р а в т о р л а р ( п р о ф е с с о р Н . Д . Д у р м а н о в ) қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н “ з а ң д ы қ м о д е л ь ”
н е м е с е “ ғ ы л ы м и а б с т р а к ц и я ” р е т i н д е т ү с i н д i р с е , а л е к i н ш i л е р i ( п р о ф е с с о р
Н . Ф . К у з н е ц о в а ) қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н қ ы л м ы с т ы ң б i р ж ү й е г е к е л т i р i л г е н қ ұ р ы л ы м ы
е т i п к ө р с е т е д i . И г н а т о в А . И . м е н К о с т а р е в а Т . А . е ң б е к т е р i н д е д е “ Қ ы л м ы с
қ ұ р а м ы - қ ы л м ы с т ы ң з а ң д а ғ ы т ү с i н i г i , я ғ н и ə р е к е т т i қ ы л м ы с р е т i н д е т а н у ү ш i н
қ а ж е т т i з а ң д ы қ м о д е л ь , а б с т р а к ц и я ” д е п к ө р с е т к е н . Г о н т а р ь И . Я . ө з i н i ң
м о н о г р а ф и я с ы н д а о с ы ғ а н ұ қ с а с н о р м а т и в и с т i к а н ы қ т а м а н ы ұ с ы н а д ы , о н ы ң
п i к i р i н ш е : “ қ ы л м ы с қ ұ р а м ы - қ о ғ а м ғ а қ а у i п т i ə р е к е т б е л г i л е р i н i ң қ ы л м ы с т ы қ з а ң д а
с у р е т т е л у i ” .
О с ы а т а л ғ а н п i к i р л е р н е г i з i н д е қ ы л м ы с т ы қ қ ұ қ ы қ о қ у л ы қ т а р ы н д а ж ə н е з а ң
ə д е б и е т т е р i н д е қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н а б i р н е ш е а н ы қ т а м а л а р б е р i л г е н :
1 .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы – б ұ л а д а м ə р е к е т i н д е қ ы л м ы с т ы қ з а ң м е н к ө з д е л г е н
қ ы л м ы с т ы ң б а р л ы қ б е л г i л е р i н i ң б о л у ы .
2 .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы – б ұ л қ ы л м ы с т ы қ з а ң м е н қ а р а с т ы р ы л ғ а н қ ы л м ы с т ы ң
о б ь е к т и в т i к ж ə н е с у б ь е к т и в т i к б е л г i л е р i н i ң ж и ы н т ы ғ ы .
3 .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы - қ ы л м ы с т ы ң з а ң д ы қ м о д е л i .
4 .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы – б е л г i л i б i р қ о ғ а м ғ а қ а у i п т i ə р е к е т т i қ ы л м ы с р е т i н д е
с и п а т т а й т ы н ə р е к е т т i ң о б ь е к т и в т i к ж ə н е с у б ь е к т и в т i к б е л г i л е р i н i ң м i н д е т т i
ж и ы н т ы ғ ы .
Б i з д i ң ш е , о с ы а н ы қ т а м а л а р д ы ң с о ң ғ ы с ы қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң м а з м ұ н ы м е н
м а ғ ы н а с ы н т о л ы қ т а й қ а м т и т ы н с е к i л д i .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң ұ ғ ы м ы н т е о р и я д а қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң э л е м е н т т е р i д е п
а т а л а т ы н б е л г i л е р д i ң т ө р т т о б ы қ ұ р а й д ы . О л а р : қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң о б ъ е к т i с i ,
о б ъ е к т и в т i к ж а ғ ы , с у б ъ е к т i с i ж ə н е с у б ъ е к т и в т i к ж а ғ ы .
Қ ы л м ы с о б ъ е к т i с i - қ ы л м ы с т ы қ қ о л с ұ ғ у ш ы л ы қ н ə т и ж е с i н д е қ а у i п к е л т i р i л е т i н
н е м е с е қ а у i п к е л т i р i л у i м ү м к i н қ ы л м ы с т ы қ з а ң м е н қ о р ғ а л а т ы н қ о ғ а м д ы қ
қ а т ы н а с т а р , м ү д д е л е р н е м е с е и г i л i к т е р .
Қ ы л м ы с т ы ң о б ъ е к т и в т i к ж а ғ ы - қ ы л м ы с о б ъ е к т i с i н е қ а у i п т ө н д i р е т i н н е м е с е қ а у i п


т ө н д i р у i м ү м к i н қ о ғ а м ғ а қ а у i п т i i с - ə р е к е т ( ə р е к е т н е м е с е ə р е к е т с i з д i к ) .
Қ ы л м ы с т ы ң с у б ъ е к т i с i б о л ы п қ ы л м ы с ж а с а ғ а н ж ə н е ж а с а ғ а н қ ы л м ы с ы н а ж а у а п
б е р у г е қ а б i л е т т i ж е к е т ұ л ғ а т а н ы л а д ы . С у б ъ е к т i н i ң ж а у а п б е р у қ а б i л е т т i л i г i о н ы ң
а қ ы л - е с i н i ң
д ұ р ы с т ы ғ ы
м е н
қ ы л м ы с т ы қ
з а ң м е н
б е л г i л е н г е н
қ ы л м ы с т ы қ
ж а у а п т ы л ы қ ж а с ы н а т о л у ы м е н а н ы қ т а л а д ы .
Қ ы л м ы с т ы ң с у б ъ е к т и в т i к ж а ғ ы - қ ы л м ы с с у б ъ е к т i с i н i ң ө з i н i ң ж а с а ғ а н қ ы л м ы с т ы қ
ə р е к е т i н е п с и х и к а л ы қ қ а т ы н а с ы . О ғ а н қ а с а қ а н а л ы қ н е м е с е а б а й с ы з д ы қ т ү р i н д е г i
к i н ə с i , с о н д а й - а қ қ ы л м ы с т ы ң н и е т i м е н м а қ с а т ы ж а т а д ы .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы о с ы ж о ғ а р ы д а а т а л ғ а н қ ы л м ы с қ ұ р а м ы э л е м е н т т е р i н i ң м i н д е т т i
ж и ы н т ы ғ ы . С е б е б i , о с ы э л е м е н т т е р д i ң к е м i н д е б i р е у i н i ң б о л м а у ы қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н
қ ұ р а м а й д ы . Б а р л ы қ т ө р т э л е м е н т т е р б i р б i р i м е н т ы ғ ы з б а й л а н ы с т ы ж ə н е ө з а р а
ə р е к е т т е с i п ж а т а д ы . М ы с а л ы , қ ы л м ы с о б ъ е к т i с i о б ъ е к т и в т i к ж а қ п е н к е л т i р i л г е н
з а р д а п а р қ ы л ы б а й л а н ы с с а , а л о б ъ е к т и в т i к ж а қ i с қ и м ы л а к т i с i р е т i н д е қ ы л м ы с
с у б ъ е к т i с i м е н ə р е к е т т е с е д i , с е б е б i о б ъ е к т i г е к е л т i р i л е т i н з и я н д ы ə р е к е т н е м е с е
ə р е к е т с i з д i к т i н а қ с о л а д а м ж а с а п о т ы р . С у б ъ е к т и в т i к ж а қ қ ы л м ы с т ы ң о б ъ е к т и в т i к
ж а ғ ы м е н б а й л а н ы с т ы , ө й т к е н i н а қ т ы ə р е к е т к е ж ə н е о н ы ң з а р д а б ы н а д е г е н
п с и х и к а л ы қ қ а т ы н а с а л д ы н а л а б а ғ ы т т а л ғ а н i с қ и м ы л а р қ ы л ы ж ү з е г е а с ы р ы л а д ы .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң б ұ л э л е м е н т т е р i е ң а л д ы м е н қ ы л м ы с т ы қ з а ң д а , я ғ н и
Қ ы л м ы с т ы қ к о д е к с т i ң Е р е к ш е б ө л i м i н i ң б а п т а р ы н д а к ө р с е т i л е д i . А л а й д а , қ ы л м ы с
қ ұ р а м ы н ы ң э л е м е н т т е р i н е с i л т е м е л е р Қ ы л м ы с т ы қ к о д е к с т i ң Ж а л п ы б ө л i м i н i ң
н о р м а л а р ы н д а д а к е з д е с е д i . М ы с а л ы , Қ Р Қ К - н i ң 2 - б а б ы н ы ң 1 - б ө л i г i н д е қ ы л м ы с
о б ь е к т i с i н i ң ж и ы н т ы ғ ы , 1 4 , 1 5 , 1 6 - б а п т а р д а қ ы л м ы с с у б ъ е к т i с i н i ң б е л г i л е р i ,
1 9 , 2 0 , 2 1 , 2 2 - б а п т а р ы н д а с у б ъ е к т и в т i к ж а қ т ы ң н ы ш а н д а р ы к ө р с е т i л г е н .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң э л е м е н т т е р i м i н д е т т i  ж ə н е ф а к у л ь т а т и в т i  б о л ы п е к i г е
б ө л i н е д i . М i н д е т т i э л е м е н т т е р д i ң қ а т а р ы н а қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н б а р д е п т а н у ү ш i н
қ а ж е т т i к е з к е л г е н қ ы л м ы с қ а т ə н э л е м е н т т е р ж а т а д ы . О л а р : қ ы л м ы с о б ъ е к т i с i н д е -
қ ы л м ы с т ы қ з а ң м е н қ о р ғ а л а т ы н қ о ғ а м д ы қ қ а т ы н а с т а р ; О б ъ е к т и в т i к ж а қ т а – қ о ғ а м ғ а
қ а у i п т i i с - ə р е к е т ( ə р е к е т н е м е с е ə р е к е т с i з д i к ) , қ ы л м ы с з а р д а б ы ж ə н е ə р е к е т п е н
з а р д а п а р а с ы н д а ғ ы с е б е п т i б а й л а н ы с м а т е р и а л д ы қ қ ұ р а м д а ғ ы қ ы л м ы с т а р ү ш i н
м i н д е т т i б е л г i ; с у б ъ е к т i д е – ж а у а п т ы л ы қ ж а с ы н а т о л ғ а н , е с i д ұ р ы с ж е к е т ұ л ғ а ;
с у б ъ е к т и в т i к ж а қ т а - қ а с а қ а н а л ы қ н е м е с е а б а й с ы з д ы қ т ү р i н д е г i к i н ə .
Ф а к у л ь т а т и в т i б е л г i л е р д е п б i р қ ұ р а м д а р ү ш i н м i н д е т т i , а л к е й б i р қ ұ р а м д а р ү ш i н
м i н д е т т i е м е с б о л ы п т а б ы л а т ы н б е л г i л е р д i а й т а м ы з . О л а р : қ ы л м ы с о б ъ е к т i с i н д е -
қ ы л м ы с т ы ң з а т ы , ж ə б i р л е н у ш i ; қ ы л м ы с т ы ң о б ь е к т и в т i к ж а ғ ы н д а - қ ы л м ы с
з а р д а б ы , ə р е к е т п е н қ ы л м ы с з а р д а б ы а р а с ы н д а ғ ы с е б е п т i б а й л а н ы с ф о р м а л ь д ы
ж ə н е к е л т е қ ұ р а м д а ғ ы қ ы л м ы с т а р ү ш i н м i н д е т т i е м е с , с о н ы м е н б i р г е қ ы л м ы с т ы ң
ж а с а л у у а қ ы т ы , о р н ы , ж а ғ д а й ы , т ə с i л i , қ ұ р а л ы ж ə н е т . б . ж а ғ д а й л а р ; с у б ъ е к т i д е -
а р н а у л ы с у б ь е к т i н i ң б е л г i л е р i ; с у б ъ е к т и в т i к ж а қ т а - қ ы л м ы с т ы ң н и е т i , м а қ с а т ы
ж ə н е э м о ц и о н а л д ы қ ж а ғ д а й л а р ( а ф ф е к т ) . Ж о ғ а р ы д а а т а л ғ а н ф а к у л ь т а т и в т i
б е л г i л е р к е й д е қ ы л м ы с т ы қ - қ ұ қ ы қ т ы қ н о р м а н ы ң д и с п о з и ц и я с ы н д а к ө р с е т i л у i
м ү м к i н . М ұ н д а й ж а ғ д а й л а р д а о л а р қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң м i н д е т т i б е л г i л е р i н е
а й н а л а д ы .
М ы с а л ы ,
Қ Р
Қ К - н i ң 2 8 8 - б а б ы н д а
« З а ң с ы з
а ң ш ы л ы қ ң
қ ұ р а м ы
қ а р а с т ы р ы л ғ а н : з а ң с ы з а ң ш ы л ы қ қ ы л м ы с т ы қ ж а у а п т ы л ы қ қ а ə к е п с о қ т ы р а д ы , е г е р
о л ə р е к е т : 1 ) . I р i з и я н к е л т i р с е ; 2 ) . М е х а н и к а л ы қ к ө л i к қ ұ р а л ы н н е м е с е ə у е
к ө л i г i н , ж а р ы л ғ ы ш з а т т а р д ы , г а з д а р д ы қ о л д а н ы п ж ə н е қ ұ с т а р м е н а ң д а р д ы ж а п п а й
қ ы р ы п - ж о ю д ы ң ө з г е ə д i с т е р i н қ о л д а н ы п ; 3 ) . а у л а у ғ а т о л ы қ т и ы м с а л ы н ғ а н қ ұ с т а р
м е н а ң д а р ғ а қ а т ы с т ы ; 4 ) . Е р е к ш е қ о р ғ а л а т ы н т а б и ғ и а у м а қ т а р м е н т ө т е н ш е
э к о л о г и я л ы қ а х у а л а й м а қ т а р ы н д а ж а с а л с а . Б ұ л қ ы л м ы с т а қ ы л м ы с т ə с i л i ,
қ ы л м ы с т ы ң з а т ы , қ ы л м ы с т ы ң ж а с а л у о р н ы м i н д е т т i б е л г i р е т i н д е к ө р с е т i л i п о т ы р .
Қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң м i н д е т т i э л е м е н т т е р i н i ң қ ы з м е т i , б i р i н ш i д е н , о л а р д ы ң
қ а ж е т т i ж и ы н т ы ғ ы б е л г i л i б i р ə р е к е т т е қ ы л м ы с қ ұ р а м ы н ы ң б а р е к е н д i г i н
д ə л е л д е й д i .
Е к i н ш i д е н ,
о л а р
қ ы л м ы с т ы
с а р а л а у
к е з i н д е
қ а т ы с а д ы .
А л
ф а к у л ь т а т и в т i б е л г i л е р к i н ə л i г е ж а з а т а ғ а й ы н д а у ү ш i н ж а з а н ы ж е к е д а р а л а у
к е з i н д е е с к е р i л е д i . М ы с а л ы , Қ Р Қ К - н i ң 5 3 , 5 4 - б а п т а р ы н д а ж а у а п т ы л ы қ п е н ж а з а н ы
ж е ң i л д е т е т i н ж ə н е а у ы р л а т а т ы н ж а ғ д а й л а р д ы ң к ө п ш i л i г i о б ъ е к т и в т i к ж а қ т ы ң
б е л г i л е р i м е н б а й л а н ы с т ы қ ұ р ы л ғ а н .
Қ ы л м ы с
қ ұ р а м ы н ы ң
э л е м е н т т е р i
Э л е м е н т т е р д i ң м i н д е т т i
б е л г i л е р i
Э л е м е н т т е р д i ң
ф а к у л ь т а т и в т i б е л г i л е р i
Қ ы л м ы с т ы ң о б ъ е к т i с i
қ ы л м ы с т ы қ
з а ң м е н қ о с ы м ш а
о б ъ е к т i н i


С о н ы м е н , қ ы л м ы с қ ұ р а м ы д е г е н i м i з - ж а с а л ғ а н б е л г i л i б i р қ о ғ а м ғ а қ а у i п т i i с -


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   ...   128




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет