Жоба Тақырыбы: Қар. Қар жамылғысы, оның құрылымы, түрлері, қасиеттері. Қар классификациясы. Орындаған
Қар жамылғысының құрылымы мен физикалық қасиеттерін анықтайтын негізгі жағдайлар
жүктеу/скачать 1.23 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.3. Қар жамылғысының негізгі сипаттамалары
| 2.2.Қар жамылғысының құрылымы мен физикалық қасиеттерін анықтайтын негізгі жағдайлар
Қар жамылғысының физикалық-механикалық қасиеттерінің әртүрлілігі оның пайда болу жағдайына да, қар жамылғысында болып жатқан өзгерістерге де байланысты. Кеңістік пен уақыттағы қар жамылғысының өзгергіштігі оны зерттеуді өте қиындатады және оның азды-көпті жан-жақты жіктелуін дамытуда үлкен қиындықтар туғызады. Қар жамылғысының құрылымы мен физикалық-механикалық қасиеттері келесі негізгі жағдайларға байланысты: а) қар пайда болған кездегі метеорологиялық жағдайға байланысты түсетін мұз кристалдарының (снежинкалардың) сипаты мен формасы; б) пролапс кезінде снежинкалардың деформация дәрежесі; в) аяздың түсуіне байланысты қар жамылғысының өзгеруі және Аяз және булану; г) қар жамылғысының тығыздалуынан: 1) ауырлық күші 2) қардың еруі, содан кейін мұздату 3) қардың қайта кристалдануы және фирнизациясы 4) механикалық (жел мен боранның әсері) д) сұйық жауын-шашынның әсерінен қардың өзгеруі; е) қар жамылғысына механикалық қоспаларды (минералды бөлшектер және т. б) қосу; ж) қар басатын топырақ бетінің сипаты, оның қар астындағы жағдайы (мұздату және т.б.) және қар жамылғысының ішіндегі температура режимі. Әр түрлі аймақтардағы және қыстың әртүрлі кезеңдеріндегі негізгі жағдайлардың әртүрлі комбинациясы қар жамылғысының әртүрлі физикалық қасиеттерін анықтайды. Сонымен, тұрақты төмен температура мен жиі қарлы борандары бар солтүстік елдердің қар жамылғысы физикалық-механикалық қасиеттері бойынша Оңтүстік ендіктерден жиі еріп, суық ауа райының оралуымен ерекшеленеді. 2.3. Қар жамылғысының негізгі сипаттамалары Қар жамылғысының жағдайы оның биіктігімыен, тығыздығымен және пайда болу сипатымен сипатталады. Қар жамылғысының биіктігі түскен қардың мөлшері мен тығыздығына байланысты. КСРО— да қар жамылғысңының ең үлкен биіктігі Камчатка мен Сахалинде (100-200 см), сондай-ақ Оралдың батыс беткейлерінде (90-100 см) байқалады. КСРО-ның еуропалық бөлігінің орталығында және солтүстігінде ол орта есеппен 50-60 см құрайды. Қар жамылғысының тығыздығы-бұл қар сынамасы массасының (салмағының) оның көлеміне қатынасы. Ол 0,01-ден (жаңадан жауған қар) 0,60 г/см3-ге дейін өзгереді (еріген қар еріген). Қар жамылғысының пайда болу сипаты рельефке, беттің сипатына, желдің жылдамдығына байланысты. Осы факторлардың әртүрлі комбинациясы қар жамылғысының біркелкі емес пайда болуына ықпал етеді, кейбір жерлерде қар құрсауының пайда болуына және басқа жерлерде жерлердің ашылуына әкеледі. Қар жамылғысы үлкен альбедомен сипатталады (жаңадан жауған қардың 90-95%).қардың тығыздығына тура пропорционал болатын төмен жылу өткізгіштік. Орташа тығыздығы 0,2—0,3 г/см3 болған кезде қардың жылу өткізгіштік коэффициенті топыраққа қарағанда шамамен 10 есе аз. Жер бетінде тұрақты с.п. таралуы атмосфераның географиялық зоналылығы мен жалпы айналымымен байланысты, сонымен қатар өсімдіктердің рельефі мен сипатына байланысты. Қар жыл сайын 100-ден 126 млн. км2-ге дейін жерді қамтиды. Бұл аймақтың шамамен 2/3 бөлігі құрлыққа, 1/3 бөлігі теңіз мұзына түседі. Құрлықтағы ең көп жер солтүстік жарты шардың қыстың соңына қарай (96 млн.км2), ең азы — оңтүстік жарты шардың қыстың соңына қарай (44 млн. км2). С. П. жердің жалпы массасы орта есеппен 1•1013 т құрайды, жыл сайын пайда болған қардың шамамен 30% - ы мұздықтардың қоректену көзі болып табылады. Жыл сайын әр түрлі ұзақтығы бар тұрақты қар жамылғысы пайда болатын аумақтар солтүстікте орналасқан.жарты шар шамамен 40ºС. Е. солтүстігінде, оңтүстік жарты шарда — Антарктида және Оңтүстік Американың таулы аудандары. Ресейде тұрақты қар жамылғысы орта есеппен Новосибирск аралдарында тамыздың аяғында, солтүстік-шығыста — қазан айының басында, орта жолда — қарашаның басында және оңтүстікте — желтоқсанда пайда болады. Қар жамылғысының кеуектілігі бір-бірімен байланысатын тері тесігін құрайтын және қар жамылғысын барлық бағытта тесетін мұз кристалдары арасындағы көптеген саңылаулардың болуына байланысты.Қар жамылғысының кеуектілігі оның құрылымымен байланысты және ол тығыздалған сайын 98-ден 20% - ға дейін өзгереді. Қар ерудің басында (әдетте тығыздығы 280 — 300 кг/м3) ол 73-67% құрайды. Қар жамылғысының ауа өткізгіштігі ондағы тесіктердің болуымен түсіндіріледі және ауа өткізгіштік коэффициентімен сипатталады. Сұйық фаза болмаған кезде, ауа молекулаларының еркін қозғалуы үшін тері тесігі немесе капиллярлардың мөлшері жеткілікті болса, қар жамылғысы дем алады. Демек, ауа өткізгіштік коэффициенті қар жамылғысының құрылымына байланысты; ол тығыздалған сайын азаяды. Жаңбырдан немесе қардың жоғарғы қабатының еруінен түсетін гравитациялық су үшін қар жамылғысының су өткізгіштігі қар жамылғысындағы тесіктердің санына, мөлшері мен пішініне, мұз қабаттарының болуына және т.б., яғни қар жамылғысының құрылымына байланысты. Қар жамылғысының суды ұстап тұру қабілеті оның белгілі бір күйінде ұстай алатын судың көп мөлшерімен сипатталады. Бұл сипаттама су тасқынын есептеу үшін үлкен маңызға ие. Оны п.п. Кузьмин эмпирикалық түрде салмақ пен калориметриялық әдістерді қолдана отырып арнайы жасалған құрылғыларда зерттеді. Зерттеулер нәтижесінде қар жамылғысының суды ұстап тұру қабілеті оның құрылымы мен тығыздығына байланысты екендігі анықталды: судың үлкен ұстап тұру қабілеті төмен тығыздыққа сәйкес келеді. жүктеу/скачать 1.23 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|