Жоспар Кіріспе бет 1

Өндірістік мақсаттағы мүлік коэффициенті келесідей шекті мәнге ие болады:

Кө ≥ 0.5. Егер ол 0,5-тен төмен түсіп кетсе және кәсіпорынның өз қаржы жағдайы жеткіліксіз болса, онда өндірістік мақсаттағы мүлікті ұлғайту үшін ұзақ мерзімдік займдық қаражаттарды тарту жөн болады.

Өндірістік мақсаттағы мүлік коэффициенті 2005 жылы 0,29-ға тең болды, ол ұсынылған мәннен әлдеқайда төмен.

Баланс валютасындағы ағымдық активтердің үлесін анықтаған маңызды. Кәсіпорын активтерінің жұмылдыру коэффициенті ағымдық активтер құнының кәсіпорынның барлық мүлкінің құнына қатынасымен анықталады. Оның мәні неғұрлым көп болған сайын, кәсіпорында да тоқтаусыз жұмысты қамтамасыз етуге, кредиторлармен есеп айырысуға мүмкіншілігі соғұрлым көп болады.

Кәсіпорын мүлкінің жалпы құнындағы негізгі қордың нақты құнының үлес салмағының өзгеруі де маңызды орын алады, себебі бұл көрсеткіш оның кәсіпкерлік қызметінің жүзеге асу ауқымын анықтайтын негізгі бағыттардың бірі. Жалпы мүлік құнындағы негізгі қор құнының үлес салмағы коэффициенті баланс активіндегі барлық құнның 50%-нан кем болмауы керек. Бұл коэффициент қалдықты құн бойынша есептелген негізгі қордың баланс валютасына қатынасымен анықталады.

Аталмыш кәсіпорында ол 2005 жылдың басында 19,6 %-ды, ал жыл соңында 29,3 %-ды құрады.

Негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып тозу коэффициенті саналады. Бұл коэффициент тозу құнының олардың нақты кезеңдегі алғашқы құнына қатынасымен анықталады. Кейбір экономисттердің пікірінше, 50%-дан асатын тозу коэффициенті жағымсыз әсер деп танылады. Мұндай деңгейдегі коэффициентке ие болған кәсіпорын моральды және физикалық тозған құралдарға ие деп айтуға болады.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын сипаттайтын келесі бір көрсеткіш – ол қаржыландыру коэффициенті болып саналады. Бұл коэффициент өзіндік капиталдың тартылған капиталға қатынасымен есептеледі:

К_қ = Ө_к / Т_к

Мұндағы, Ө_к - өзіндік капитал;

К_қ – қаржыландыру коэффициенті;

Т_к - тартылған капитал.

Қаржыландыру коэффициентінің көлемі < 1 болған жағдай төлем қабілеттілігіне қауіп төндіреді және несие алуға да өз кедергісін тигізуі мүмкін. «Шваб шұжықтары» ЖШС-де бұл коэффициент 2005 жылдың соңында 1,65 тең болды.

Қазіргі әдебиеттерде кәсіпорынның қаржылық жағдайын оның тұрақтылық деңгейі бойынша келесі төрт түрге бөліп жүр:

1. 
   қаржылық жағдайының абсолютті тұрақтылығы;
   
2. 
   қаржылық жағдайының кәдуілгі тұрақтылығы;
   

4) дағдарыстық қаржылық жағдай.

Кәсіпорындағы еңбек ресурстарының тиімді пайдалануына көптеген факторлар ықпал етеді, солардың қатарына құралдардың жарамдылық және техникалық деңгейі, өнімдерді өндіруге қажетті материалдық-ресурстық құндылықтардың дұрыс жеткізілуі және басқа да факторлар бар.

Еңбек ресурстарын талдаудың негізгі мақсатына келесілер жатады:

• 
  кәсіпорынның, оның құрылымдық бөлімшелерінің еңбек ресурстарымен қамтылу деңгейі, олардың жіктелуі және біліктілік сипаттары;
  
• 
  кадрлар ағымдылығының жағдайын анықтау және зерттеу;
  
• 
  еңбек ресурстарын тиімді пайдалану резервтерін анықтау, соның нәтижесінде маңызды ұсыныстар жасау.
  

Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтылу дәрежесі ондағы персоналдың жоспарлы санының нақты көрсеткішімен сәйкестігі арқылы анықталды. 3 кесте мәліметтеріне сүйенсек «Шваб шұжықтары» ЖШС қызметкерлерінің ішінде негізгі үлес салмақты жұмысшылар алатынын байқаймыз. Егер 2004 жылы олардың үлесі – 70,6 % 2005 жылы – 70,1 % құрады.

Жас мөлшері бойынша еңбек ететін кәсіпорын қызметкерлерінің топтамасы мынаны көрсетті: ең көп үлес 30 бен 49 жас аралығындағы еңбеккерлерге тиесілі болып отыр, олардың саны 2005 жылы 3 адамға артып, 60 адамға теңелді.

Бұл жобаның есептемелеріне өндіріс көлемі мен сату түсімдерінің пессимистік көрсеткіштері алынған. Қолда бар құрал-жабдықтардың қуаты бір ауысымда (смена) 5 тонна өнім шығаруға, ал тәжірибеленген жүйе оны өткізуге мүмкіндік береді. Жаңа құрал-жабдықтар бір ауысымдағы өндіріс қуатын 7 тоннаға дейін жеткізіп, сатудан түсетін табысты айтарлықтай көтермелеуге әсер ететін өнімнің жаңа түрлерін шығаруға мүмкіндік ашады. Тек «сосискалар» өндірісі ғана 4 тоннаға дейінгі өсімді береді. Өнімді таратудың бағалары қазіргі бағаның төмендетілуіне негізделген, ол да жобаның тұрақтылығын күшейтеді. Сатудан түскен түсімдердің 5%-ы – сауда шегерімі болып табылады, яғни бұл да өнімді өткізу көлемінің өсуі кезіндегі табыстардың көбеюіне әкелетін факторлардың бірі болып отыр.

Қазіргі кезде кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының келесідей бағалау көрсеткіштерін, яғни олардың тиімділігі мен жеткіліктілігі тұрғысынан оңтайлы болып табылатын көрсеткіштерді таңдап жүр.

Кәсіпорынның дамуының негізгі көрсеткіштерінің серпінін төменде келтірілген кесте бойынша талдаудан өткізуге болады:

4-кесте. «Шваб шұжықтары» ЖШС-ң 2003-2005 ж.ж. дамуының негізгі көрсеткіштері

Баланстар мен өтемділік коэффициенттері құрылымының талдауы кәсіпорынның қаржылық тұрғыдан тұрақты екендігін көрсетті. Ол шаруашылық іс-әрекетті жүргізуге және шұғыл міндеттемелерді дер кезінде өтеуге арналған айналымдық қаражаттармен жеткілікті мөлшерде қамтылған.

Мекеменің қаржылық жағдайының құрылымы мен динамикасын зерттеу үшін бухгалтерлік есеп беру мәліметтерінің негізінде салыстырмалы талдамалық кестелер құрастырылады.

Тәжірибеде балансты талдау екі кезеңде жүзеге асырылады:

• 
  Балансты оқу – нәтижесінде есептік кезеңдегі баланс баптарының өзгерісін анықтайды. Мұнда негізгі және айналым капиталдарының ара-қатынасына назар аудару керек;
  
• 
  Баланс ішіндегі байланыстарды талдау – бұл зерттеу кәсіпорын ресурстарымен тиімді пайдалану талаптарына сай келу тұрғысынан негізгі баланстық топтарға баға береді.
  

Бір мерзімдік келісім-шарттар бойынша шошқа етін шошқа санының артықшылығына ие болып отырған Павлодар облысынан (Алтын-Дән ЖШС; Прилинг ЖШС; Ертіс АҚ ) сатып алынды.

1998 жылдан бастап қазіргі күнге дейінгі шұжық орамасының тұрақты жеткізушісі болып "Атлантис-Пак" компаниясы (Дон өзеніндегі қаласы.) саналады. Ұзақ мерзімдік келісімдерге сәйкес орамалар комбинаттың тапсырысы бойынша қажетті мөлшерде және түрлі диаметрде жеткізіледі. Әр түрлі түстегі орамаларға шұжық түрлері бойынша Шваб шұжықтары ЖШС-нің логотипі және өнім аты белгіленеді. Сондай-ақ, комбинат Қазақстандағы шұжық қоспаларының өндірушісі Шаллер компаниясымен де ұзақ мерзімдік және тікелей байланыстарға ие.

Шұжық өнімдері – тұрғындардың тұрақты сұранысына ие болатын еттен жасалған тағамдық өнім. Сұраныс көлемі басқа бірдей жағдайлар кезінде тікелей өнімнің сапасы мен бағасына байланысты болады. Семей шұжықтары өзінің сапасына байланысты тек қала, облыс, республика тұтынушыларына ғана емес, бұрынғы КСРО-ның басқа аймақтарына да белгілі болған.

Ет комбинаты сатып алуға дайындалып жүрген құрылғылар жоғары сапалы өнім өндіруге және өндіріс көлемін ұлғайтуға мүмкіндік береді. Қазіргі уақытта кәсіпорын келесі түрдегі өнімдерді шығарады:

• 
  Қайнатылып пісірілген шұжықтар – Столовая, Чайная, Молочная, Краснодарская, Отдельная, Докторская, Русская, Говяжья (бірінші және жоғарғы сұрып), Сардельки, Ветчина, Шпикачки, Аппетитная;
  
• 
  Қайнатылып-сүрленген – Сервелат, Любительская, Деликатесная;
  
• 
  Жартылай сүрленген – Таллинская, Краковская, Украинская, Охотничья;
  
• 
  Деликатестер – Буженина, Балық, Кеудешілер, Корейка, Филейка, Пастрома (шошқа және сиыр етінен), Карбонат, қысылған ет, шпик (тұздалған және венгриялық).
  
• 
  Қосымша өнімдер – май (шошқа және сиыр майы), сүрленген шошқа қабырғалары, сорпа жиындары.
  

"Швав шұжықтары" ЖШС-нің басшылығы өнім өткізу нарығын маркетингтік зерттеуге үлкен назар аударады. Өнімді өткізу және маркетинг бөлімшелерінің мамандары нарықтардың сұранысы мен ұсынысын зертеп, танысады, бәсекелестер тауарларының сапасы мен бағасын талдайды. Техникалық бөлім мен ет комбинатының технолог-мамандарымен бірлесе отырып үнемі үлгілердің салыстырмалы тексерулері, дәмдік дегустациялары жүргізіледі.

"Шваб шұжықтары" ЖШС-нің 2006 жылға дейінгі стратегиясын құру кезіндегі маркетингтік зерттеулердің негізгі тапсырмалары болып мыналар саналады:

• 
  Тұтынушылар сұранысының ішінде аса ұнайтын өнім түрін анықтау;
  
• 
  Ұлғайған көлемді нарықтың игере алу мүмкіндіктері;
  
• 
  Бәсекелестердің, әсіресе шетелдік бәсекелестер өнімінің әлсіз жақтарын анықтау, және нарықтан ығыстыру мүмкіндігі;
  
• 
  Шикізат пен материалдардың шеткіліктілігі.
  

• 
  өнімнің барлық түрі бойынша, деликатестерді қоса алғанда өндіріс көлемін ұлғайту;
  
• 
  өнімнің жаңа түрлерін (сосискалар мен шала сүрленген шұжықтар) меңгеру, ассортиментті кеңейту;
  
• 
  тауарды ұсақ бөліктермен вакуумды қаптамаға үйлестіру;
  
• 
  сапасын жоғарылату;
  
• 
  тауар бағасын төмендету.
  

Жоспарға негізделген экономика тұсында барлық өндірілген өнім мемлекеттік тапсырысқа сәйкес ұқсату мекемелері – ет, сүт зауаттарына, астық қабылдау пункттері мен іріленген қоймаларға тікелей жөнетілетін. Ал, ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында өнімді ұқсату, сауда жұмыстарымен айналысу, өзіндік сауда тораптарын құру т.б. үшін қолайлы ұйымдастыру-экономикалық шаралар көзделмейтін. Мұндай көрініс тіпті аграрлық реформаны жүргізудің алғашқы кезеңінде де орын алды. Мәселен, өнімдерді белгілі өңдеуден өткізбей жатып тек сол күйінде айырбастап (бартер) жіберу, өндірушілер мен тұтынушылар арасындағы шарттыққатынастардың маңызымен, тауарға деген сұраным мен ұсынымның алшақтауымен санаспау, т.б.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін дер кезінде сату (мәселен, егін шаруашылығы өнімдерінің көпшілігін жаңа піскен, балауса кезінде), сөйтіп оарды тұтынушыларға сапалы, экологиялық жағынан таза күйінде жеткізу күні бүгінге дейін шешімін таппай отырған мәселе. Сондықтан халыққа отандық өндірісіміздің есебінен сатылған тауарлардың көлемі жағынан өсуі тым мардымсыз. Әсіресе, мал мен құс шаруашылығы өнімдерін өткізудің жәйі қанағаттанарлық емес. Мәселен, 2003ж. барлық сатылған ет, малдың тірілей салмағымен есептегенде бүкіл еліміз бойынша 1140 мың теңгені құрады, бұл 2002ж. қарағанда 15,3%, ал 1996ж. салыстырғанда екі еседен аса кем. Мұның бірінші себебі етке сатылған мал санының күрт азаюы. Мәселен, 2003ж. тек 4,9 млн қой сатылды, яғни 2002 ж. салыстырғанда 3,6 есе аз. Екінші себебі етке өткізілген малдың қондылығы мен орташа салмағының төмендігі, атап айтқанда, өткізілген ірі қараның әрқайсысының орташа салмағы 280-300кг, қой 35-39кг, жылқы 275-315кг аралығынан аспады.

Қазіргі кезде ауыл азаматтарының бүкіл табысының 17-19 пайызы (ҚР Статистикалық агенттігінің мәліметтері бойынша) олардың меншігіндегі өнімді (тірілей малды, сүтті, көкеністі, картопты, мүлікті, жемшөпті, т.б.) сатудан түскен. Алайда аграрлық кәсіпте мұндай мөлшерде өндірілген тамақ өнімдері мен шикізатты өткізуде, әсіресе, жеке қосалқы шаруашылық иелері көптеген қиындықтарға кездеседі. Оның ең басты себептері: өндірілген өнімнің көлемінің кішігірімділігі, яғни көтерме саудаға жарамсыздығы, сауда орындарының қашықтығы, көпшілік өнімнің (сүттің, көкеністің, еттің, т.б.) тез бұзылатындығы, жабдықталған мұздатқыштар, тасу, тұтыну құрал-саймандары бар қоймалардың жеткіліксіздігі, көлік қатынастарының нашарлығы, жол ақысының қымбаттығы.

Ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізуде еркін сауда жүйесі өз өміршеңдігін көрсетуде. Оның негізгі арналарын: елді қоныстарда орналасқан кәсіпкерлік орталықтарына,қоғамдық тамақ өнеркәсібі субъектілеріне келісім-шарттар бойынша тапсырыстау, базарларға шығарып сату, айырбастау, т.б. барынша толық пайдалану ауыл тауарлары өтімділігіне пайдалы әсерін тигізеді. Еркін сауда жүйесі тек ауылдық тауар өндірушілер үшін ғана емес, сонымен қатар, ауылдық жерлерде шағын бизнестің түр-түрімен айналысатын кәсіпкерлер үшін де тиімді. Олар мұнда тұтынушыларға тек өздері өндірген тауарлар мен қызмет түрлерін ұсынып қана қоймай, қажетті шикізаттарды арзан қақпен, сапасына қарай іріктеп таңдап ала алады.

Бүгінгі таңда еліміздің барлық аймақтарында, облыс, аудан орталықтарында, ірі-ірі поселкелер мен темір жол станцияларында базарлар ұйымдастырылған. Бұлардың негізгі мақсаты ел тұрғындарына сауда-саттық бағытында қажетті қызмет көрсету, халықтың азық-түліктің сапалы да арзан түрлері жөніндегі талғамын қанағаттандыру, бәсекелесті дамыту, жергілікті бюджетті толықтыру.

Соңғы 2-3 жыл аясында республика ішкі нарығында отандық тауар өндірушілердің үлес салмағы біртіндеп артып келеді. Бірақ қазіргі мәселе өндірілетін өнім мөлшерін өсірумен қатар оның өтімділігін неғұрлым жоғарыдеңгейге көтеру болып табылады. Бұл үшін:

– өңдеу кәсіпорындарының жұмысын жақсарту, оларды айналым қаржысымен, бәсекеге қабілетті құрал-жабдықтармен, мамандармен қамтамасыз ету керек;