-семинар. 1929 жылғы Қызылордада өткен ғылыми

238
239
Қазақ орфографиясына қатысты бұл алғашқы ғылыми кон-
ференцияда мынадай негізгі мәселелер сөз болып, ұсыныстар 
айтылды. 
Емле принципі туралы:
- емле фонетикалық принципке негізделеді. Фонетикалық 
принцип былай түсіндіріледі: “наш фонетический принцип 
– не принцип фонетической академической транскрипции. 
мы понимаем под словам фонетическиим принципом пере-
дачу без искажения смысла слова, звуков нашей речи”. Яғни 
фонетикалық принцип сөз мағынасын айыратын фонеманы ғана 
таңбалайды дегенге саяды. Және морфологиялық принцип те 
фонематикалық негізде түсіндірілді. “но и там, где мы применя-
ем морфологический принцип, под этот принцип подводим фо-
нетическое объяснение, ибо по нашим наблюдением нет такого 
пункта в нашем правописании и не должно быть такого место в 
нашем языке, которой возможно было бы объяснить фонетичес-
ки” (т.Шонанұлы).
- қазақ тілінде диалект болмағандықтан морфологиялық 
принциптің қажеті жоқ (т.Шонанұлы, К.Юдахин, е.Омаров); 
түбірді фонетикалық, қосымшаны морфологиялық принциппен 
жазуды тіл табиғаты қалайды, бірақ морфологиялық жазуды 15-
20 жылдан кейін енгізу (е.Омаров);
- шет сөзін түпнұсқа принципімен жазып, өз тіліміздің 
дыбыстық құндағында (н.уәлиұлының термині) оқу 
(е.Омаров); 
- құрлы, қой, қана сөздерін морфологиялық принциппен жазу 
(е.Омаров), (К.Кемеңгеров);
- -шы жұрнақтарын (барсайшы) түбірмен бірге жазу (К. 
Кемеңгеров);
- ғана, ғой, ма, көрі шылауларын фонетикалық принциппен 
жазу (е.Омаров);
- барлық түркі тілдерінде палатал үндесім жетекші, сондықтан 
емлеге осы үндесімді негіз ету (т.Шонанұлы) деген пікірлер 
болды.
ал ерін үндестігі туралы мынадай қарама-қарсы пікірлер 
айтылды (стенограммадағы сөйлеу стилі өзгертілген жоқ):
- ерін үндесімі бұдан 50-60 жыл бұрын күшті болса 
(в.в.радлов), бүгінде құрып барады (т.Шонанұлы, Әлібаев) 
// ерін үндесімі мүлде құрығаны ғылыми түрде дәлелденген 
жоқ, сондықтан ойласу керек (Юдахин); // еріндіктерді бірін-
ші буыннан артық жазбау // eрін үндесімінің күші қазақ тілін-
де іі буынға дейін сақталуы тиіс және солай жазылуы қажет 
(К.Кемеңгерұлы).
- ерін үндестігін сақтау тиімсіз, бірақ шет сөздерді игерген-
де екінші буынға да жазу (е.Омаров) // кірме сөздердің соңғы 
буынындағы еріндікті алдыңғы буынға шығарып жазу (висмут-
вұспит) (т.Шонанұлы).

жүктеу/скачать 1.82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: