Ұтымды психологиялық ахуалды мектеп шаңырағына ұялату үшін ұстаздар

Ұтымды психологиялық ахуалды мектеп шаңырағына ұялату үшін ұстаздар:

• 
  «педагогикалық деонтология» курсынан недәуiр дәрiстену;
  
• 
  оқу-тәрбиелік әрекетке психологиялық талдау, таразылау, таңдау жасау үшін қажет болатын жалпы мағлұматтар мен дағдыларды игеру;
  
• 
  әбігершіліксіз, жан қысылусыз, қорқынышсыз, сыйлы, байыпты, жанға жайлы іскерлікті жағдайда оқыту;
  

• 
  психологиялық көрегендікті дамыту;
  
• 
  әрбір қадамы, әрбір сөзі, қолданған тәсілі оның еркіне тәуелсіз белгілі бір психологиялық мәнге толы және оқушылардың жүрегінде, жан дүниесінде соған сәйкес психологиялық резонанс тудыратының ескеру;
  
• 
  оқушы қылығының динамикасын болжай біліп, жағымды жаққа өзгерте отырып, жағымсыз себептер мен әрекеттерден сақтап қалуға жағдай жасау шеберлігін меңгеру;
  
• 
  кәсіптік көңiл-күйiнiң көрiнiсiне жауапты болу;
  

• 
  сабақта жалпыға бірдей өзара сыйластық, көңіл қанағаттанарлық жағдай жасау;
  
• 
  оқушылардың психологиялық жағдайларын қажетті күйге келтіру;
  
• 
  білімді белсенді қабылдауға бағытталған белгілі сезімділік қатынас туғызуды міндеттеніп, сол бағытта өзін-өзі жетілдіру қажет.
  

Сонымен жанѓа жайлы жаѓдай – дамытушы ќарым-ќатынастыњ алѓышарты.

Баға қою арқылы бала жанына үрей туғызудан гөрi тез толғанып, қайта талпынуға ұмтылдыру керек. Әдiл қойылған баға оқушы мен мұғалiм арасында адамгершiлiк қарым-қатынас орнықтырады.

Оқушы жанына зиян келтірмей қарым-қатынас жасау, оңтайлы әсер ету үшін мұғалім осындай мәліметтерді естен шығармауы қажет.

Сонымен педагогикалық деонтология талаптары бойынша оқушының денсаулығына, жан саулығына зиян келтірмей әсер етіп, табиғатына үйлесімді жан-жақты дамуына жәрдемдесу үшін мұғалім білімді белсенді қабылдауға бағытталған белгілі сезімділік қатынас туғызуды міндеттеніп, сол бағытта өзін-өзі жетілдіруі қажет. Мұның бәрі оның деонтологиялық даярлығына саяды.

Сондықтан психологиялық тұрғыдан қамсыздандырылған мектептің, балабақшаның оқу-тәрбие үдерісіне педагогикалық деонтология ұстанымдарын ендіру - білім беру саласындағы ең елеулі бағыт. Осыған орай педагогикалық ғылымның қарқынды дамуына, әлеуметтік ортаның білім беру қызметіне сұраныс талаптарының жоғарылауына байланысты білім беру саласындағы заңдылықтарға негізделетін, ресми нұсқаулар мен басқа да нормативті құжаттарға сәйкестендірілген Денсаулық кодексі мен педагогикалық кодекстің қажет екені – заман талабы.

Осы мәселелерді шешу мақсатында «Сабақта психологиялық комфорт қалыптастыру» атты арнайы курс ұсынылады, ол екінші курс студенттеріне сабақта психологиялық комфорт қалыптастырудың әртүрлі әдістерімен танысу мақсатында педагогикалық тәжірибеге шығар алдында жүргізілгені жөн.

Әрбір сабаққа бөлінген сағат саны арнайы курстың тақырыптық жоспарында көрсетілген (5 - кесте).

1- тақырып: Оқушылардың денсаулығы мен жан саулығының сабақтағы психологиялық ахуалға тәуелділігі

Бүгінгі күндегі оқушылардың денсаулық күйі. Денсаулықтың психопедагогикасы. Оқушылардың психикалық дамуы мен мектептегі білім беру процесінің ара қатынасы. Ұстаздың оқушылар денсаулығы мен жан саулығына әсері.

2 – тақырып: Сабақтағы психологиялық комфорт ұғымы, мән-мағынасы

Психологиялық ахуал, психологиялық комфорт және психологиялық түйіспе түсініктерінің мағынасы, олардың бір-бірімен байланысы. Сабақтағы дискомфорттың себептері мен салдарлары.

3 – тақырып: Сабақты психологиялық қамтамасыз етудің әдістемесі.

Пәндердi оқыту барысында оқушы сезiмiн әсерлi бағыттау әдiстемесi, оның түсiнiгі, iске асыратын әдiс-тәсiлдер жиынтығы. Сабақтарда релаксация сәттерін ұйымдастырудың амалдары. Сабақтарда әзiл-оспақ материалды үйлесiмдi қолдану. Тіл ұстарта оқыту әдiстемесi. Білімділіке дағдыландырудың дәстүрден тыс әдiс-тәсiлдерi. Оқуға ынталандыратын амалдар жүйесі.

Арнайы курстарды жүргізумен қатар, педагогикалық деонтологияға сәйкес тәрбиелік амалдарды барлық пәндерді оқыту үдерісіне ендіру қажет. Болашақ ұстаздардың деонтологиялық даярлығының жетілуіне қажетті белгілі бір іскерлік пен қабілеттерді қалыптастыру мақсатында мектепке дейінгі білім орындарының үздік тәрбиешілері және жоғары дәрежелі мектеп мұғалімдерінің ашық сабақтарына барып, талдап машықтандырудың мәні өте зор. Педагогикалық практика кезінде студенттерге кәсіби парыздылығына қатысты арнайы тапсырмалар жинағын беру оларды деонтологиялық талаптардың қолданыс аясын айқындауға жетелейді. Мысалы, сабақтардың әртүрлі кезеңдерінде (жаңа тақырып талдау, пысықтау, өзіндік жұмыс жасау, бақылау т.б.) педагогикалық деонтология ұстанымдарына сәйкестендірудің мысалдарын жинақтау; практика соңында сабақта психологиялық комфорт жасау және ондағы педагогикалық деонтологияның мәні туралы өзіндік есеп, баяндама, реферат, мақала жазу т.с.с..

Сонымен қатар студенттердің деонтологиялық даярлығын қалыптастыру үдерісіне сәйкес кәсіби ойлауын дамыту мақсатында педагогикалық деонтология мәселелері бойынша жүйелі ғылыми-зерттеулер ұйымдастыру, ғылыми-зерттеу қызметіне, студенттердің өзіндік жұмыстарына арнайы тақырыптамалар ұсыну, біртіндеп болашақ ұстаздарды мемлекет және халық алдында ант қабылдауға дайындау.

Қорыта келе, болашақ маманның деонтологиялық даярлығын қалыптастыруға жоғарыда ұсынылатын әдістеме сендіру, жұқтыру және еліктету арқылы іске асатын тәрбиелік әсер ету жолдарына негізделеді.

• 
  басқаны сендіру үшін өзі соған сенімді болуы қажет;
  
• 
  сендіру ақпаратының мазмұны әртүрлі ой-түйіндерді оятатындай толыққанды болу керек;
  
• 
  сендірушінің тілі бай, түсінікті, заманауи, өркендетуші, өркениетті, әсерлі, сәйкесті пантомимикалы болуы керек.
  

• 
  жоғары және орта педагогикалық маман дайындайтын оқу орындарына талапкерлерді жүйке жүйесінің, адамгершілікті қасиеттерінің, ынта-ықыласының осы кәсіпке бейімділігіне қарай қабылдау;
  
• 
  Мұғалімдік, тәрбиешілік қызметке қабылдау тәртібінде талапкердің деонтологиялық сипатын ескеру;
  
• 
  Педагогикалық деонтология қағидаларын мектеп мұғалімінің іс-тәжірибесінен орын алу мәселелерін шешу;
  
• 
  Жоғары және орта педагогикалық маман дайындайтын оқу орындарының сәйкес кафедраларында педагогикалық деонтология іліміне басты мәселе ретінде көңіл бөлініп, барлық оқу пәндерінің теориялық, зертханалық, тәжірибелік курстарын тиісті дәрежеге жеткізу;
  
• 
  Педагогикалық деонтологияға арналған дәрістер жинағын қалыптастыру, басып шығару, кең қолдануға тарату;
  
• 
  Педагогикалық деонтология мәселелерін жүйелі ғылыми зерттелуін ұйымдастыру педагогикалық маман дайындайтын жоғары оқу орындарының ғылыми кеңестерінің күн тәртібінен орнықты орынға ие болатын мәселесіне айналдыру;
  
• 
  Педагогикалық деонтология және оны оқу орындарының тәжірибесіне ендіру мәселесі бойынша ғылыми-теориялық, ғылыми-әдістемелік (халықаралық, республикалық, аумақтық, университеттік, облыстық, қалалық, т.б.) конференциялар, семинарлар өткізуді жоспарлап, жүзеге асыру.
  

Мұнда деонтологиялық тәрбиенің барлық оқу-тәрбие жұмыстарында көрініс табуы талап етіледі, мысалы, студенттерді практикалық сабақта, педагогикалық практика кездерінде деонтологиялық мәселелерді шешуге тарту, жаттықтыру; барлық пәндерді оқыту барысында кәсіптік этика, деонтологияѓа көңіл бөлу; профессор-оқытушылар ұжымында, олардың студенттермен қарым-қатынастарында зертханаларда, кафедраларда этика-деонтологияға сәйкес үлгiлi ахуал тудыру; студенттердің бастауыш ұжымын бір мақсатқа, бірыңғай ұжымдық пікірге жұмылдыруын, ұйымшыл және тату болуын, қоғамға пайдалы жұмысқа белсене қатысуын қадағалау негізінде деонтологиялық тәрбие беру; студенттердің өз міндеттерін біліп, оларды мүлтіксіз орындауын талап ету; т.б.

Студенттің деонтологиялық даярлығын қалыптастыру кәсіби білім беру жүйесінің саналы тұтынушысын тәрбиелеуді көздейді, іске асырады.

Болашақ маманның деонтологиялық даярлығын қалыптастыру үшін, біріншіден, жоғары оқу орнының барлық тәрбиелік жағдайы және профессор-оқытушы құрамының сипаты аталмыш сапаға сәйкес болуы тиіс; екіншіден, әрбір пәнді оқыту тәртібі төмендегідей мақсаттарға негізделуі қажет:

• 
  теориялық материалды мазмұндауда ғылым мен білімдендірудің диалектикасының себеп-салдарлық байланыстарын аша отырып, алынған білімнің даму өрісін, әрекет өнімдерін жетілдіруге қажетті жаңашыл көзқарастарды игеруге жағдай жасау;
  
• 
  студенттің кәсіптік құзыреттілігін арттырумен қатар тәрбиелік әлеуетін шыңдау және деонтологиялық санасын қалыптастыру;
  
• 
  теориялық білім ғылыми ізденіс және ұтымды кәсіптік әрекетке жетелейтін ақпарат ретінде ұсынылуы керек, яғни оқытылатын ғылым саласы кәсіби міндет мазмұны мен талаптарын толық қамтуы шарт;
  
• 
  білім беру мазмұнының деонтологиялық құрастырушы бөлігін күшейту;
  
• 
  маманның деонтологиялық даярлығын қалыптастыру үшін білімдендіру үдерісін технологиялық тұрғыдан қамсыздандыру;
  
• 
  деонтологиялық сана тәрбиесіне сәйкес келетін білім беру ортасын құру.
  

1. 
   «Қалыптастыру», «Болашақ ұстаздың деонтологиялық даярлығын қалыптастыру» ұғымдарын ашып беріңіз.
   
2. 
   Болашақ ұстаздың деонтологиялық дярлығын қалыптастыруды қандай әдістермен жүргізуге болады? Әрқайсысына сипаттама беріңіз.
   
3. 
   Педагогикалық мамандық студенттерінің деонтологиялық даярлығын қалыптастыру қандай ұстанымдарға негізделеді?
   
4. 
   Педагогикалық мамандық студенттерінің деонтологиялық даярлығын қалыптастырудың теориялық негіздерін түсіндіріңіз.
   
5. 
   Болашақ ұстаздың деонтологиялық даярлығын қалыптастыру әдістеріне сипаттама беріңіз.
   
6. 
   Деонтологиялық даярлықты қалыптастыру үдерісінің түрлеріне сипаттама беріңіз.
   
7. 
   Педагогикалық деонтологияның алғышарттары қандай? Әрқайсысына сипаттама беріңіз.
   
8. 
   Болашақ ұстаздың міндеттерін атаңыз.
   
9. 
   Болашақта қызмет ететін педагогикалық ұжым мүшелерінің деонтологиялық даярлығын қалыптастыру үшін қандай іс-шаралар жасау қажет?
   
10. 
    Оқыту мен тәрбиелеудің басты мақсаты тәрбиеленушінің жан саулығы мен адамдық бақыты деп айтуға болады ма? Неліктен?
    

1 Диагностикалық бөлімде көрсетілген тестілік әдістер арқылы өзіңіздің деонтологиялық даярлығыңыздың қалыптасу деңгейін анықтаңыз. Коррекциялық бағдарламаңызды жасаңыз.

Өздеріңе педагогикалық қызметте қажет болатын ережелерді жазып алыңдар.

Атап айтсақ:

- Баланың бар болмысын сіздің ойдағыдай адамгершілік, мәдениет үлгісіне келмесе де табиғатының ерекшелігі ретінде қабылдау;

- Балаларға жауабын білетін (немесе білемін деп ойлайтын) сұрақтарды қоймау. Шындықты олармен бірге іздеу. Кейбір кезде шешімі белгілі мәселелер жағдайын қолдануға болады, бірақ нәтижесінде балалармен бірге білмегендей шешімін табуға талпыну. Олармен бірге шығармашылық және ашқан жаңалық үшін қуанышты сезіну.

- Ештеңені жайдан-жай істемеу. Оқушылардың арасында сіз кез-келген уақытта мұғалімсіз. Қандай жағдай болса да, оның педагогикалық мәні бар. Тапсырмаларға жауап табу үшін сәйкесі жағдаят болдыру немесе пайда болғанды ұтымды қолдану керек. Білім алу жағдаятына қатысқан оқушы нәтижесінде жеке тұлғалық білімді және тәжірибені алып, өзінің жеке қорытындысын тудыра біледі. Сондықтан құр сөзбен түсіндіре бергеннен көрі мұндай әрекеттің мәні артық. Бірақ оқушыға ойлау нәтижелерін сезініп, топшылауға, бағалап, қорытынды шығаруға міндетті түрде көмектесу керек.

- Тапсырма орындауға оқушыға уақытты молынан беріп, асықтырмау. Балалардың екісінің бірі әртүрлі себептермен ересектердің уақыттық талаптарына ере алмайды және әрбір оныншы бала басқаларға қарағанда баяу болып келеді. Мұның психологиялық түсіндірмесі бар.

- Жамандықты жобаламау «Екі аласың, ендігі сыныпқа көшпейсің, «БҰТ тапсыра алмайсың», «Ата-аналарыңды шақырамын» т.с.с. Мұндай әрекеттердің кері әсерлерінен балаға арылу қиын болады. Ондай қарым-қатынас үлгісі балалардың бойында қорқыныш, тәртіпсіздік, аурушаңдық, үлгермеушілік тағы сондай келеңсіз жағдайлар тудыруы мүмкін.

- Жақсылыққа жору, сендіру. Қандай жағдай болса да - балалар жақсы. Сондықтан әр күнді (сабақты) қуанышпен бастап, татулықпен аяқта.

• 
  Сенімді болу. Сенімсіздік – қауіпті.
  
• 
  Ызыңдап сөйлей бермеу. Балаға кейбір уақыттарда өз еркіндігін қолдануға уақыт беру. Онсыз жаны тұншығады.
  

• 
  Хал-жағдайын, көңіл-күйін ескерусіз қалдырмау.
  
• 
  Мадақтауға, мақтауға сараң болмау.
  
• 
  «Сенің ойыңды талқылауға уақытымыз жоқ» деп оқушыға ешқашан айтпау.
  
• 
  Қажетсіз ескертулерден сақтану.
  

5 Зерттеген тақырыпқа компьютерлік презентация жасаңыздар.

9. 
   Әйгілі ғалымдардың, ұлы ойшылдардың және ұстаздардың «Деонтологиялық даярлығы бар ұстаз болғысы келген студенттерге кеңес» тақырыбына айтылған нақыл сөздерін келтіріңдер.
   

Ұстаздың еңбек жолы өте күрделі,

сондықтан оны алдын ала болжап,

боларын білудің қажеттілігі күмән

тудырмайды. Ең бастысы – ұрпақ

тәрбиелеп, оқыту үшін адамның

өзі қандай болу керектігін ұғыну

керек.