Кәсіпорын экономикасы : оқу құралы. Атырау,2019

Әдебиеттер:1/2/3/4/12 /13/14/16/17.
Тақырып 11. Кәсіпорын қызметінің экономикалық
тиімділігі
11.1 Өндірістің экономикалық тиімділігінің мәні
және түрлері
Экономикалық тиімділік - экономиканың күрделі санаты. Ол іс жүзіндегі
адам қызметінің барлық салаларын, әлеуметтік өндірістің барлық кезеңдерін
өткізеді, қабылданған шешімдердің сандық өлшемдерін құру үшін негіз
болып табылады, экономикалық қызметтің материалдық, құрылымдық,
функционалдық және жүйелік сипаттамаларын қалыптастыру үшін
пайдаланылады. Экономикалық белсенділік сияқты тұтастық, әмбебаптық,
қарқындылық, көп өлшемділік және оның әр түрлі аспектілерінің өзара
байланысы сияқты ең маңызды сипаттамалары тиімділік категориялары
арқылы олардың тиісті көрінісін табады деп айтуға болады.
Әрбір кәсіпорын әр түрлі бағыттағы мәселелер бойынша шешім
қабылдайды: өндірілген және сатылатын өнімдердің спектрін анықтау;
қандай нарық немесе оның сегменті осы өніммен бірге жүруі; тауарларды
өндіру және сату үшін қандай технологияларды пайдалану; ресурстардың
қандай құрылымы қажет және еңбек, материалдық және қаржылық
ресурстарды бөлу; компания белгілі бір кезең ішінде, әсіресе тауардың
сапасы мен техникалық сипаттамалары, өндірістің және маркетингтің
тиімділігі және т.б. бойынша қандай көрсеткіштерге қол жеткізуге тиісті
екендігі туралы.
Тиімділік қағидасын пайдалана отырып, критерийлер барлық
мақсаттарға (экономикалық, әлеуметтік, техникалық, экологиялық)
тұжырымдалуы мүмкін.
Іс жүзінде іскерлік мақсаттардың келесі негізгі жүйелері
пайдаланылады:
- жекелеген өнімдерге және бүкіл ауқымға, нарық табысының жоғарлауына,
кіріс шығындарын өтеу есебінен өтеуге, шығынды азайтуға, сату көлемін
ұлғайтуға және т.б. сатып алуды қамтамасыз ететін экономикалық мақсаттар.
Осы мақсаттарға қол жеткізуді бағалау үшін осы көрсеткіштер
кәсіпорынның экономикалық ұтымдылығын анықтайды. Мұндай
жағдайларда салыстырмалы көрсеткіштердің ең маңызды көрсеткіші -
нәтиженің жалпы ресурстарға немесе шығындарға қатынасы.
-компанияға өнім сапасын жақсартуға, жабдықтардың, техниканың және
технологияның техникалық деңгейін жоғарылатуға көмектесетін техникалық
мақсаттар;
169

- жұмыс уақытын қысқартуға, әлеуметтік қамсыздандыруды жақсартуға,
жұмысқа орналасу кепілдіктерін және т.б. қамтамасыз ететін әлеуметтік
мақсаттар;
-экологиялық мақсаттарды,яғни қоршаған ортаға зиян келтірмеу,
қалдықтарды азайту және қайта өңдеу, шуды жою және т.б.
Кәсіпорында
экономикалық және қаржылық қызметті тиімді жүзеге асыру
тек экономикалық, техникалық, әлеуметтік және экологиялық
ұтымдылықтың ғана емес, сондай-ақ оларды біріктірудің талаптарына сәйкес
келеді.
 
Бұл ережелер бізге үш түрлі тиімділік тұжырымдамасын ашуға мүмкіндік
береді.
1. Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің тиімділігі даму мақсаттарына
жетуді (қол жеткізілген сату немесе пайдалар түрінде нарықтық үлесті
арттыру және т.б.) және бәсекеге қабілетті нарықтың табысын көрсететін
алынған (осы қызмет барысында) нәтижелерімен анықталады, сатылым
көлемі мен тиімділігі түрінде ұсынылған және жалпы, қолданылған және
тұтынылған ресурстардың құнын ескере отырып, сатылатын өнімнің сапасы
мен бағасы туралы айтылған.
2. Ресурстардың жекелеген түрлерін пайдаланудың тиімділігі шығындардың
немесе экономикалық және қаржылық қызметтен түсетін пайда
ресурстардың тиісті көлемімен (белгілі бір түрлерімен немесе негізгі
құралдарды немесе айналым капиталын пайдаланумен байланысты еңбек
шығындарының белгілі бір түрлерімен) қатынасымен сипатталады.
Осылайша, кәсіпорын қызметінің қорытынды нәтижелері - өнімнің көлемі
немесе сатылатын өнім көлемі және пайда түріндегі нәтиже.
Қолданбалы ресурстар - құндылық түрінде өлшенетін және құны (негізгі
құралдар мен айналымдағы қаражат) кіретін нақты капитал, тұтыну
ресурстары өндіріс және сату шығындар түрінде және материалдық-еңбек
ресурстарының ағымдағы шығындары болып табылады.
3. Тауарларды өндірудің тиімділігі тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін
қызметтердің) бірлігіне шығындарды қысқарту кезінде тауарлардың осы
көлемін өндіруге және қызметтерді көрсетуге арналған ресурстардың ең аз
мөлшерін пайдалану болып табылады.
Экономикалық тиімділік көбею санатына жатады. Өнімдердің көбею
кезеңдерінде қозғалысы нәтижесінде түпкілікті нәтижелерге жету үшін
ресурстарды тиімді пайдалану туралы экономикалық қатынастарды білдіреді.
Әрбір кәсіпорындарда , салаларда да өндірістік-шаруашылықты тиімді
басқарудың тиімді деңгейлері анықталады. Осы көрсеткіштердің өткен
кезеңдегі құндылығымен салыстырғанда, талдау кезеңіндегі тиімділікті
өзгерту бағытында өзгеруі кәсіпорынның осы бағытта тиімді жұмыс істеуін
көрсетеді.

жүктеу/скачать 1.45 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: