қолдануга тырысып жасалган іс-әрекеттер -

512
 
Бұзақылык жасаған адам коғамдық тэртіпті, адамгершілік салтты өрескел бұзатын, көбінесе 
себепсіз немесе болар-болмас себепті пайдаланып, коғамды мейлінше сыйламаушылыктан 
көрінетін, коғамдық тэртіпке ашык қарсыласуымен, өзін айналасындағыларға карсы коюымен, 
оларға немкұрайды карым-катынасымен әдейі жасалған әрекеттері арқылы корініс табады. 
Бұзақылық - тұрмыс салты мен коғамдык тэртіптің бірден-бір жауы. 
Қылмыстык құқық бұзушылыктың тікелей объектісі - қоғамдык тэртіп, ал косымша объектісі - 
адамның денсаулығы, ар-намысы немесе меншігі болып табылады. 
Осы кылмыстык кұкық бұзушылықтың жэбірленушісі кез келген адам болуы мүмкін. 
Қылмыстык кодекстің 293-бабының 2-тармағының «2» тармакшасында бұзакылыктан жэбір 
коретіндердің тізімі: өкімет өкілі, қоғамдык тэртіпті бұзуға тыйым салушы өзге де адамдар деп тура 
көрсетілген. Өкімет әкіліне коғамдык тэртіпті бұзушылықты тыюға құзыретті барлык лауазым 
адамдары жатады. 
Қоғамдық тәртіпті бұзуға тыйым салушы өзге адамдар деп - өкімет өкіліне неме- се ұйымдық 
тэртіпті қорғау жөніндегі міндетті атқаруға жатпайтын басқа адамдардың азаматтық борышын өтеп 
қоғамдык тәртіпті сақтауға катысушыларды айтамыз. 
Қоғамдык тәртіп дегеніміз қоғамдык тыныштықтың, азаматтардың, қоғамдык орындардағы 
лайыкты мінез-құлқының, ұйымдардың, мекемелердің, кәсіпорындардың, қогамдық немесе жеке 
көлік құралдарының бір қалыпты жұмысының, азаматтардың жеке басына кол сұғылмаушылыкты 
камтамасыз ететін қоғамдык қатынастардың жиынтыгы болып табылады. 
Бұзақылық іс-әрекет ботеннің мүлкін жоюмен немесе бүлдірумен байланысты болса, онда 
бөтеннің мүлкі оның заты болып табылады. 
Объективтік жағынан бұзақылык қоғамды анық құрметтемеуін білдіретін, азаматтарға қарсы 
күш қолданумен не оны колданамын деп қоркытумен, сол сияқты бөтеннің мүлкін жоюмен немесе 
бүлдірумен не ерекше арсыздықпен ерекшеленетін эдепсіз іс-әрекет жа- саумен ұштаскан коғамдық 
тәртіпті тым өрескел бұзушылық эрекеттер арқылы сипатта- лады. 
Қылмыстык кодекстің 293-бабында көрсетілген әрекеттерді істеу барысында азаматтардың 
мазасы кетіп, қорқыныш, үрей, өздерінің қауіпсіздігіне сенімсіздік пай- да болады, олардың 
біркалыпты еңбек ету, тынығу салттары бұзылады, мемлекеттік немесе баскадай мекемелердің, 
ұйымдардың, кэсіпорындардың жұмысына кедер- гілер келтіріледі, бөтеннің мүлкі жойылады 
немесе бүлінеді. Бұзақылық үшін заңда корсетілгендей қоғамдық тэртіпті тым өрескел бұзушылық 
орын алуы керек. Осы белгі аркылы қылмыстык кұкык бұзушылық жолмен жасалынатын 
бұзақылық ұсак бұзакылықтан ерекшеленеді. 
Кінэлінің күш қолданумен немесе оны қолданамын деп қорқытумен, сол сияқты бөтеннің 
мүлкін жоюмен немесе бүлдірумен не ерекше арсыздықпен ерекшеленген эдепсіз іс-эрекеттер 
жасауымен ұштаскан әрекеттері коғамдық тэртіпті тым өрескел бұзған бұзакылык ден саналады. 
Күш қолдануға денсаулыктың қыска мерзімді бұзылуына немесе еңбек ету қабілетінің болмашы 
гана жоғалуына ұласқан денеге жеңіл жарақат салу жатады. Денеге орта және ауыр жарақат 
келтірілген жагдайда кінәлінін эрекеті кылмыстардың жиынтығы бойын- ша (293-баптың 1-
тармағы, 106 немесе 107-баптар) сараланады. 
Қорқытуға жәбірленушінің сана-сезімі мен еркіне әсер ететін түрде күш қолданамын деген 
әрекеттер жатады. 
Қорқытудың мазмүны сан алуан, ол сабаймын, олтіремін, өртеймін деген айбат жа- саулар 
арқылы көрініс табуы мүмкін. 
Бүзақылықта бөтеннің мүлкін жою немесе бүлдіру арқылы материалдық залал келтірілуі 
мүмкін. Залалдың мөлшерін анықтау нақты фактілерге байланысты бола- ды. Ботеннің мүлкін 
қасақана жою немесе бүлдіру едәуір мөлшердегі зиян келтірумен үштасса, онда кінәлінің эрекеті 
қылмыстардың жиынтығы бойынша (ҚК-тің 202 жэне 293-баптары) сараланады. 

513
 
Ерекше арсыздыкиен жасалған бүзақылық деп - адамгершіліктің жалпы қабылданған 
қалыптарын көпе-көрінеу жоққа шығару; мысалы, үятсыздық, ауру адамды, өзін-өзі қорғай 
алмайтын жағдайдағы адамдарды, т.б. корлау арқылы көрінетін бұзақылық әрекет (Қазақстан 
Республикасы Жоғаргы Сот Пленумының 1995 жылгы 21 шілдедегі №5 «Бүзақылық істер жөніндегі 
сот тәжірибесі туралы» қаулысының 3-тармағы). 
Бүл қылмыстық құқық бүзушылык қүрамының объективтік жағының тағы бір қажетті белгісі 
істелген іс-эрекеттерде қоғамды анық, көрінеу құрметтемеуін білдіретін белгілер болуы керек. 
Қоғамды көрінеу, анық қүрметтемеу деп кінэлінің көпе-көрінеу, көпшілікті, қоғамдык тэртіпті 
құрметтемейтін, өзін қоғамға жэне оның мүдделеріне ашық қарсы қоятын мінез-құлықтарын 
айтамыз. Бүзақылыкта қоғамды анык қүрметтемеушілік көпшіліктің көзінше жүзеге асырылады. 
Демек қоғамдық тәртіпті өрескел бұзу және қоғамды анық құрметтемеушіліктің жиынтығы басқа да 
белгілермен бірге бұзақылықтың объективтік жағының кажетті белгілері болып табылады. 
Бүзақылық формальдық-материалдық қылмыстық құқық бұзушылық құрамына жа- тады. Ол 
қоғамдық тәртіпті өрескел бұзу және қоғамды анық, көрінеу құрметтемеушілік әрекеттерін істеген 
уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Егер бүзақылык әрекеттерімен бөтеннің мүлкі жойылса, 
бүлдірілсе онда қылмыстық кұқық бүзушылық материалдық құрамға жатады. Мүндай ретте іс-
әрекет пен одан туындаган зардаптың арасындагы себепті байланысты анықтау қажет. 
Бұзақылық коғамдық тәртіпті өрескел бүза отырып, эдетте, қоғамдык орындардан (көшеде, 
мекемелерде, көліктерде, қоғамдық тамақтандыру немесе көпшілік орында- рында) басқа, бейтаныс 
адамдарға, жас балаларга, келіп-кетушілерге қарсы жария түрде жасалады. 
Қылмыстық кодекстің 293-бабында көрсетілген қылмыстық қүқық бүзушылык субъ- ективтік 
жағынан тікелей касаканалықпен істеледі. Адам өз әрекеттері арқылы қоғамдык тэртіпті өрескел 
бұзып, қоғамды көрінеу қүрметтемегендігін біледі және осы әрекеттерді істеуді тілейді. 
Бұзакылыктағы 
қылмыстык 
күқық 
бұзушылыктың 
ниетіне 
қогамды 
көрінеу 
сыйламаушылыктан туындаган эгоистік көзкарастар, бостандықты теріс түсінушіліктен болган 
жагдаяттар жатады. Бүзақылық ниетке - қоғамды көрінеу құрметтемеушілікті білдіретін эр түрлі 
дөрекіліктер, өктемдіктер, қатыгездіктер, тентектік пен арсыздык. үятсыздык көріністері жатады. 
Бүзақылықтың мақсаты коғамдық тәртіпті өрескел бұза отырып, жәбірленушіге күш көрсету, 
коркыту, оның бойына қорқыныш туғызу, мүлкін жою, бүлдіру болып 
табылады.
Отбасында, пәтерде туған-туысқандарын, таныстарын балагаттау, үру, денесінс жарақат түсіру 
және жеке бастың араздыгынан, жәбірленушінің теріс кылыгынан болган осыған ұксас эрекегтер 
жеке адамға қарсы кылмыстық қүқық бүзушылык 
жасаганы 
үшін жауапкершілік көрсетілген 
Қылмыстык кодекстің баптарымен саралануы тиіс. Егер мұндай әрекеттер коғамдык тэртіпті 
өрескел бұзумен ұласса жэне қоғамды көрінеу кұрметтемеушілікті білдірсе, онда кінэлінің эрекеті 
бұзакылык ретінде сараланады. 
Қылмыстың субъектісі-жалпы, 16-ға(293-баптың 1-тармағы)жэне 14-ке(293-баптың 2, 3-
тармактары) толған есі дұрыс адам. 
Қылмыстык кодекстің 293-бабының 2-тармағында бұзакылықтың ауырлататын (кэнігі) түрі 
үшін жауаптылық белгіленген. Олар: 1) адамдар тобы, алдын ала сөз байласкан адамдар тобы 
немесе ұйымдаскан топ жасаған (ҚК-тің 31-бабын қараңыз); 
2) билік өкіліне не коғамдык тэртіпті корғау жөніндегі міндетті аткарушы немесе коғамдық 
тэртіпті бұзуға тыйым салушы өзге де адамға карсылык көрсетумен байланыс- ты болса; 3) бірнеше 
рет жасаса (ҚК-тің 12-бабын караңыз); 4) әуе, өзен, теңіз кемесінің бортында, темір жол көлігінде 
жасалған. 
ҚК-тің 293-бабының 3-тармағында қылмыстык топ жасаған не бұзақылыктың аса қауіпті түрі - 
атыс каруын, газ каруын, пышакты, кастеттерді жэне өзге де суық каруды не денсаулыкка зиян 
келтіру үшін арнайы бейімделген басқа да заттарды қолданып не- месе колдану эрекеті үшін 
жасалған бұзакылық үшін жауаптылықты белгілейді. Атыс қаруы, газ қаруы, суық қарудың 

514
 
түсініктеріне Қылмыстық кодекстің 288-291-баптарына талдау жасағанда токталғанбыз. 
Денсаулыкка арнайы бейімделген басқа да заттарға кінэлінің осы мақсат үшін алдын ала немесе 
бұзақылық жасау кезінде жабдықтаған нәрселерін, яғни алдын ала немесе белгілі бір өңдеуден 
өткізілген: арнайы жэне сол мақсатпен өзімен бірге алып жүрген нәрселерін (балта, балға, таяк, 
темір жэне т.б.) айтамыз. 
Қылмыс болган жерден алынған дене жаракатын салуға арнайы жабдықталмаған нэрселерді, 
оның ішінде шаруашылық-тұрмыстық максаттағы заттарды қолдану неме- се колдануға 
тырысушылык әрекеті Қылмыстық кодекстің 293-бабының 3-тармағымен саралау үшін негіз бола 
алмайды (Қазакстан Республикасы Жогаргы Соты Пленумының 1995 жылғы 21 шілдедегі №5 
қаулысының 8-тармағы). 

жүктеу/скачать 7.26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: