Кодексіне түсіндірме жалпы және Ерекше бөліктер алматы «жеті жарғЫ» 2015
жүктеу/скачать 7.26 Mb. Pdf көрінісі
|
| жай
қылмыстык құқык бұзушылық құрамы, күрделі кылмыстық кұқык бұзушылық қүрамы жэне баіама қылмыстык кұқық бұзушылық құрамы деп бөлінеді. Жай құрам дегеніміз қылмыстық құкық бұзушылық кұрамының белгілерінің біркелкі болуы, ягни оның бір ғана объ- ектісі, бір гана объективтік жагы гана болуы. Бұған мысалы, 125- баптың 1-бөлігінде көрсетілген адамды ұрлау жатады. Күрделі қылмыстык құқық бұзушылық құрамы деп қылмыстык кұкық бұзушылық кұрамы элементтерінің бірінің күрделенуін айтамыз (объект, объективтік жагы, субъект, субъективтік жағы). Мысалы, екі объектіге бірдей кол сұғуын (192-бап - каракшылық). Кінэнің екі түрлі нысаны болатын қылмыстар (і06-бап, 2-бөлігі және т. б.). Башма құрам деп Қылмыстық кодекстің бабындагы дис- позициясында көрсетілген әрекеттердің біреуін істегендікті айтамыз. Мысалы, 297- бап есірткі заттарды немесе жүйкеге әсер ететін заттарды заңсыз дайындау, сатып алу, сақтау, тасымалдау, жөнелту немесе сату. Қылмыстық кұқық бұзушылыктың кұрамының құрылысына карай құрамды түрге бөлудің де практикалық маңызы ерекше. Осы белгісі бойынша кылмыстық кұкык бұзушылықтың құрамы материачдық, формаіъдық және келте кылмыс кұрамы болып бөлінеді. Іс-әрекеттің нэтижесінен болатын зардап кылмыс кұрамында көрсетілсе, ондай кылмысты[. материалдық ^ылмыстык құкык бұзушылық құрамы деп атайды. Мұндай кылмыстық кұкык бұзушылыктың кұрамы эрекет немесе әрекетсіздік жасалған уакыттан бастагі кана емес, заңда көрсетілген кылмыстың зардабы болган уакыттан бастап аякталған деп саналады. Мысалы, кызмет өкілеттігін теріс пай- даланып. киянат жасауды келтіруге болады (361-бап). Формалъдық қылмыстык құкықбұзушыл ьщқұрамы деп зардабы болмайтын қылмысты айтамыз. Формальдык кылмыска жататындар: пара беру (367-бап), кызмет жөніндегі жалғандык (369-бап). Пара беру, параны кез келген нысанда берген уакыттан бастап, белгілі бір зардаптын болуына қарамастан, аякталған қылмыстык құкық бұзушылық деп саналады. Кейде заң шығарушы қылмыстық кұкык бұзушылык аякталған уакытын алдын ала қылмысты әрекет сатысына көшіреді. Мұндай құралымда қылмыстық құкык бұзушылық құрамын келте құрам деп атаймыз. Келте қылмыстық кұқык бұзушылықтың кұрамына адамның иммун тапшылығы вирусын жұктыру қаупінде калдыру (118-бап, 1 -бөлігі) жатады. Бұл құрам бойынша заң шығарушы аяқтау уакытын оның зияндылығына байланысты оқталу сатысына көшірген. Яғни, бұл қылмыстык кұкык бұзушылық аталған адамдардың жәбірленушіге осы ауруды жұқтырған уақытынан емес, оларға осы ауруды жұқтыру қаупін туғызған уақыттан бастап аяқталған деп танылады. Келте кылмыстық құкық бұзушылықтың кұрамына бандитизм де (268-бап) жатады. Бұл қылмыстық кұқык бұзушылық құрамы ұйымдастырылған уақыттан бастап-ақ біткен қылмыстық құқық бұзушылық деп есептелінеді. 34 Кез келген қылмыстық кұқық бұзушылықты іс-әрекеттің мэнін ашу үшін қылмыстык құкык бұзушылықтың объектісін анықтаудың маңызы ерекше. Әрбір істелген қылмыстык кұкық бұзушылық белгілі бір объектіге қол сұгумен қатар оған белгілі бір зиян келтіру қаупін туғызады. Қылмыстық заң нормасымен қорғалатын объектіге қылмыстық құқык бұзушылықтың қол сұкпауы мүмкін емес. Сондықтан да қылмысты қол сұғушылықтың объектісін дұрыс анықтаудың теориялық, практикалық маңызы ерекше. Қылмыстык құқық бұзушылық объектісін дұрыс анықтау ұқсас қылмыстарды бір-бірінен, қылмысты қылмыс емес әрекеттерден ажыратуға жэрдемдеседі. Өйткені қылмыстық-кұқылық қорғау объектісіне әрқашан да өзінің мэні мен дәрежесіне қарай ерекшеленген маңызды қоғамдық қатынастар жатады. Объекті маңызды болса соған сәйкес істелген қылмыстык кұқық бұзушылықта та қауіпті болып саналады, соған орай оны қылмыстық-құқылык корғау да қатаң түрде жүзеге асырылады. Қылмыстық құқық бойынша қылмыстық кұқық бұзушылықтың объектісі деп қылмысты қол сұғушылықтан қылмыстық заң бойынша қорғалатын қоғамдық қатынастарды айтамыз. Әрбір істелген кылмыстык құқық бұзушылық белгілі бір жағдайларда қоғамдық қатынастарға зиян келтіреді немесе зиян келтіру қаупін туғызады. Сондықтан да қылмыстық кұқық ғылымы қорғалатын қоғамдық қатынастарды барлық қылмыстардың жалпы объектісі деп таниды. Қылмыстың заңмен кол сұғушылықтан корғалатын қатынастардың тізбегі Қылмыстык кодекстің оның заңдарының міндеттерін айкындайтын 2-бабында атап көрсетілген. Қылмыстык заңмен кез келген когамдық қатынастар коргала бермейді. Мысалы, мұрагерлікке байланысты мәселелерде мұрагердің заңды құқыгының бұзылуы қылмыс болып табылмайды. Мұндай ретте олардың құқықтары азаматтық заңмен реттеледі. Қарыз беруші мен борышқордың арасындагы катынас та азаматтық құқық нормасымен шешіледі. Жұбайлардың арасындагы мүліктік қатынас та отбасылық құқық нормалары- мен қоргалады. Жұмыс беруші мен еңбекшінің арасындагы еңбек қатынастары Еңбек туралы заң арқылы қорғалады. Сондыктан да қылмыстық кұқык бұзушылық істеу арқылы қоғамдық мүддеге елеулі қауіп келтіретін немесе қауіп келтіруі мүмкін жағдайда ғана қылмыстық құқылық нор- мамен қорғалатын қоғамдық қатынастар қылмыстык кұқық бұзушылық объектісі болып табылады. Қылмыстык құкық бұзушылықтың жалпы объектісі болып танылатын қоғамдық қатынастардың өзі тарихи өзгермелі болып отырады. Оның катары жаңа құбылыстардың кылмыстық кұқық бұзушылык болып танылуына байланысты кеңеюі немесе қылмыстық құқык бұзушылық болып келген кейбір нормалардың күшін жоюына байланысты та- рылуы мүмкін. Мысалы, бұрын 35 қылмыстык кұкық бұзушылық қатарында болмаған ақпаратқа, ақпараттык жүйеге немесе ақпараттық коммуникациялық желіге құқыққа сыйымсыз қол жеткізу (205-бап) жаңа заң бойынша қылмыс, ал бұрын қылмыс болып са- налатын екі немесе көп әйел алушылық, алыпсатарлық жаңа заң бойынша қылмыс емес, яғни қылмыстық заң қорғайтын қоғамдык қатынастарға жатпайды. Сондықтан да Қазақстан Республикасы Қылмыстык кодекстің 2-бабының екінші бөлігінде «...осы Кодексте қылмыстык жауаптылык негіздері белгіленеді, жеке адам, қогам немесе мемлекет үшін қауіпті қандай әрекеттер қылмыстық құқық бұзушылық бо- лып табылатыны айкындалады» деп көрсетілген. Яғни, мұның өзі колданылып жүрген қылмыстық зандар бойынша белгілі бір қорғауға алынган қоғамдық қатынастар ғана қылмыстың жалпы объектісі болып табылатынын көрсетеді. Алайда, қылмыстық-құқық теориясында қогамдық қатынастардың мазмұнын құрайтын элементтер жөнінде эр түрлі пікірлер бар. Мысалы, профессор Б. С. Ники- форов қылмыстың жалпы объектісі болып табылатын коғамдық қатынастың құрамында «қогамдық мүдде» орын алады деп санайды' Профессор Я. М. Брайнин осыған ұқсас пікірді қолдап, «коғамдық қатынастарға баска элементтермен бірге қоғамдык қатынастар субъектілерінің мүдделері де кіреді», 3 4 - деп тұжырымдаған. Профессор Е. А. Фроловтың пікірінше, «мүдде - когамдык қатынастардың ядросы» болып саналады 5 Профессор Ю. И. Ляпунов «мүдде - барлық қогамдық қатынастардың мазмұнын бейнелейді» 6 деген корытындыға келген. Қазақстандык галым, заң гылымының докторы, профессор Е. I. Қайыржанов коғамдык қатынастар деген ұғымды қоғамдық мүдде деген түсінікпен алмастыруды ұсынған 7 Профессор А. В. Наумов қылмыстың жалпы объектісін қылмыстық заңмен қорғалатын кез келген игіліктер деп бекітті 8 Біздің пікірімізше, мүдде деген ұғым қоғамдык қатынастардың кұрамдас бір бөлігі гана. Өйткені қоғамдық қатынастар қылмыстық құкық бұзушылыктың жалпы объектісі ретінде мына элементтерді: қоғамдық қатынастардың субъектілерін; олардың әрекеттері мен өзара қатынастарын; қоғамдық катынастар субъектілерінің заңмен қорғалатын материалдық, заттық, мүліктік, басқа да игіліктері мен мүдделерінің жиынтығын қамтиды. Осыған орай, коғамдык қатынастар дегеніміз адамдардың белгілі бір әлеуметтік қажеттілікке байланысты мінез-құлықтары, іс-әрекеттері мен олардың өзара байланыс- тарының көріністерінің жиынтығы болып табылады. Қоғамдық қатынастар бұл - өте күрделі жэне эр түрлі, жан-жақты әлеуметтік, өз бойына бірнеше элементтердің жиынтығын қамтитын құрылым болып табылады. Оған жататындар қатынастардың субъектісі (адамдар, мемлекет, ұйым және т. б.) материалдық заттар, игіліктер (заттар, құжаттар) қоғамдық қатынастың өзара байланысы олардың іс-әрекеті жағдайы т. б. Бұл элементтер өзара тығыз байланысты, осы элементтердің өзара біртұтас бірлігі қоғамдық қатынастардың тұтастығын құрайды. Қылмыстық құқық бұзушылық жасаган адам осы қоғамдық қатынастардың белгілі бір элементтеріне қол сұғады. Ол қол сұғушылық осы коғамдық катынастардың қатынасушылардың біріне (занды тұлға немесе жеке тұлға) белгілі бір қауіп келтірілуі әсері арқылы көрінеді. Қылмыстық құқық бұзушылықтың объектісі болып табылатын қоғамдық катынас- тардың маңыздылық дәрежесі де қылмыстық құқық бұзушылық туралы заңдарды рет- ретімен орналастыру жүктеу/скачать 7.26 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|