Никифоров. Б. С. Объект преступления. М., 1960. С. 29—131

36 
үшін аса қажет. Осы белгісіне қарай қылмыстық құқықтың Ерекше бөлімі тарауларының, сондай-ақ 
әрбір тараудағы баптардың бірінен кейін екіншісінің ор- наласуы жүзеге асырылады. Қоғамдық 
қатынастардың маңыздылығы, оған келтірілген зиян мөлшері қылмыстық құқық бұзушылықты 
саралау үшін, сондай-ақ сол қылмыстық құқық бұзушылық үшін жазаның түрі мен мөлшерін 
белгілеу үшін де аса қажет. 
Қоғамдық қатынастар қоғамның қоғамдық-экономикалық формацияларына байла- нысты пайда 
болады, дамиды, жетіледі. Қоғамдық қатынастар қылмыс заңы арқылы жасалмайды, қылмыстык заң 
қоғамдық мүддеге сай келетін қоғамдық қатынастардың жетілуіне, дамуына, нығаюына тікелей эсер 
етеді. Қылмыстық заң ең маңызды, құнды қоғамдық қатынастарды қорғауды өз міндетіне алады. 
Қылмыстық ғылым теориясында қылмыстық кұқық бұзушылықтың объектісін жете білу үшін 
оның маңызын жэне атқаратын ролін, қызметін түгел ашу мақсатымен қылмыстык құқық 
бұзушылык объектісін жалпы, топтық жэне тікелей деп бөлу қағидасы қалыптасқан. 
Қылмыстық құқық бұзушылык 
жалпы объектісі
деп қылмыстың заң норма- сы арқылы 
қорғалатын қоғамдық қатынастардың жиынтығын айтамыз. Қылмыстык заңда көрсетілген 
қылмыстық іс-әрекеттің кез келгенінің барлық уақытта да қогамдық қатынастардың белгілі бір 
түріне қиянат келтіруінің өзі коғамдық қатынастардың барлык қылмыстардың жалпы объектісі 
екендігін көрсетеді. 
Қылмыстық кодекстің 2-бабының 1-бөлігінде ең маңызды қогамдык катынастардын гізбегі 
берілген. Қылмыстың жалпы объектісі кылмыстық құқықтың әлеуметтік саяси мазмұнын, жалпы 
кылмыстык құкык бұзушылык атаулының табигатын дұрыс аныктауга, іс-әрекеггің жалпы кылмыс 
қатарына жатқызылуының негізгі кағидасын, сонымен бірге кылмысты басқа құқық бұзушылыктан 
ажыратуға толық мүмкіндік береді. 
Бірак жалпы объектінің түсінігі біртектес нақты іс-эрекеттердің ерекшелігін бейне- леуде 
жеткіліксіз болып табылады. Осыған байланысты қылмыстык гылым теориясы кылмысты кол 
сүғушылықтың топтык және тікелей объектілерін бөліп, карастырады. 
Топтық объект
дегеніміз, қылмыстык кол сұғушылыктан кылмыстық заң қоргайтын біртектес 
немесе өзара ұқсас қоғамдык катынастардың белгілі бір бөлігі болып табы- лады. Мысалы, 
каракшылық, басқа біреудің мүлкін үрлау, тонау, оны алаяқтыкпен алу, бір топтық объектіге - баска 
біреудің мүлкіне, меншігіне байланысты карсы қогамдық катынастарга кылмысты кол сүгуды 
білдіреді. Бір топтық объектіге қол сүгуына байла- нысты кылмыстар Ерекше болімнің жеке-жске 
тарауларына біріктірілген. Қылмыстық кұкык бүзушылықтың топтык объектісінің атауы көп 
жағдайларда Қылмыстык кодекстің Ерекше бөлімінің тарауларында көрсетіледі, кейбір реттерде заң 
шығарушы оны Ерекше бөлімнің бір бабында да атап көрсетеді. Ал кайсыбір жагдайларда оның 
атауы қылмыстық кұкык бұзушылык күрамының мазмүнына талдау жасау арқылы анықталады. 
Мысалы, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімінде жеке адамга қарсы 
қылмыстық күқық бұзушылық (1-тарау), меншікке қарсы қылмыстык кұқық бүзушылык (6-тарау), 
бейбітшілік пен адамзат кауіпсіздігіне қарсы қылмыстар (4-тарау) деген та- рауларда кылмыстык 
күқық бүзушылық топтық объектісі тікелей көрсетілген. Ал Қылмыстык кодекстің 18-тарауында 
эскери қылмыстық құқык бұзушылықтардың жал- пы түсінігімен бірге осы қылмыстық күқык 
бүзушылықтың топтық объектісі - эскери қызмет атқарудың белгіленген тэртібі атап көрсетілген. 

37 
Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінде көрсетілген накты кылмыстық күқык бүзушылык 
күрамының мазмүнына тал- дау жасай отырып та қылмыстық құқық бүзушылықтың топтық 
объектісін анықтауға мүмкіндік туады. Мысалы, мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік басқару 
мүдделеріне карсы сыбайлас жемкорлық жэне өзге де кылмыстық құкық бүзушылықтардың топтық 
объектісі болып мемлекеттік аппараттың дүрыс, бірқалыпты қызметін бүзу екендігі осы түргыдагы 
қылмыстық күкық бұзушылык кұрамын талдау аркылы аныкталады. Өйткені бұл қылмыстық қүқық 
бұзушылықтардың бэрі де біртектес қогамдық қатынастарга қол сүгады. Ал когамдык 
катынастардың біртектілігі коғамдық қатынастардың мазмүнын түзетін олардың әлеуметтік 
мүдделерінің дәлдігімен сэйкестігі және осы катынастың қатысушыларының үксастығы арқылы 
анықталады. 
Сонымен, кылмыстык күкык бүзушылықтың біртектес тобының объектісі Қылмыстык кодекстін 
Ерекше бөліміндегі тараулардың өзара орналасу негізін жасаумен бірге, істелген кылмыстык құкық 
бұзушылық үшін жауаптылыкты белгілейтін нормалардың жэне кылмыстардың нақты, ғылыми 
түрде топтастырылуына жол ашады. Қылмыстық кұкык бүзушылықтың топгың объектісін анықтау 
үқсас қылмыстарды бір-бірінен дүрыс жіктеп, ажыратуға мүмкіндік береді. Мысалы, жеке адамга 
қарсы қылмыстық күқық бұзушылықпен бұзакылықты бір-бірінен ажырату объект арқылы жүзеге 
асырылады. Өйткені, жеке адамга қарсы қылмыстык кұкық бұзушылыктың объектісі - жеке түлға 
(оның өмірі, денсаулыгы, ар-намысы), ал бұзакылыктың объектісі - когамдық тэртіп. 
Қылмыстык кұкык бұзушылықтың 

жүктеу/скачать 7.26 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: