Кудушева нургайша ахметжановна
жүктеу/скачать 1.32 Mb.
|
| Қорытынды 1:
Заттық іс-әрекет аумағындағы тұлғалық өзіндік тиімділік пен өзіндік тиімділік деңгейі нормаға сәйкес келеді. Тұлғааралық қатынастар аумағындағы өзіндік тиімділік деңгейі төмен. ЖОО-да оқу үрдісі заттық іс-әрекет аумағындағы студенттердің тұлғалық өзіндік тиімділігінің дамуына ықпал етеді. Тұлғалық өзіндік тиімділігі жоғары студенттер үшін оқуға деген ұмтылыс, жоғары нәтижелерге қол жеткізу, өз қабілеттерін дамыту, құзыреттілікке қол жеткізу тән; оқу олардың өзін-өзі бағалауын арттырады, олар өз импульстерін тежейді, қойылған мақсаттардың пайдасына таңдау жасайды, өз іс-әрекетін осында және қазір ұйымдастырады; олар дербес, тәуелсіз, өздеріне оң көзқараспен қарайды, жаңа тәжірибеге әрдайым ашық. Тұлғалық өзіндік тиімділік деңгейі төмен студенттер зеріктірумен, өмірге және оқуға қызығушылықтың болмауымен ерекшеленеді, осыған байланысты олар мәжбүрлі түрде қабылданады, олар оқудан шығарылудан және ата-аналармен жанжалдан аулақ болу үшін оқиды; олар импульсивті, басталған істерін оңай тастайды, екінші мақсаттарға алаңдайды, болашақ туралы армандауға бейім, қазіргі кездегі мүмкіндіктерді жіберіп алады; олар басқалардың пікіріне тәуелді, күнделікті іс-әрекеттерді ұйымдастыруда елеулі қиындықтарға тап болады; олар өздеріне, жеке қасиеттеріне риза емес, кім болғысы келетінін түсінбейді. 27-суретте тұлғалық өзіндік тиімділік пен мотивациялық, реттеушілік, аффективтік процестердің өзара әрекеттесуін көрсететін соңғы корреляциялық плеяда схемалық түрде көрсетілген (жалпы корреляциялық кесте қосымшада келтірілген). Сурет 27 - Тұлғалық өзіндік тиімділіктің мотивациялық, реттеушілік және аффективтік процестермен өзара байланысының қорытынды корреляциялық плеядасы Плеяда бірдей ұсынылған 3 үдеріспен және тұлғалық өзіндік тиімділікпен (компоненттермен 17 корреляция) ұйымдастырылған: Мотивациялық процестер жетістікке жету мотивациясымен (20кб), өзін құрметтеу мотивациясымен (18кб), амотивациямен (18кб) және өзін-өзі дамыту мотивациясымен (17кб) ұсынылған; Реттеушілік процестер мақсаттылықпен (20кб), өзін-өзі бақылаумен (19 кб), табандылықпен (19 кб) және осы шаққа бағдарланумен (19кб) ұсынылған. Аффективті процестер қоршаған ортаны басқару (19 кб), өзін-өзі қабылдау (19 кб), өмірлік мақсаттар (19 кб) және тұлғалық өсу (19 кб) арқылы ұсынылған. Плеяданың ядросы мақсаттылық және жетістікке жету мотивациясымен ұсынылған, бұл екі процесс студенттерде тұлғалық өзіндік тиімділіктің қалыптасуы мен дамуын бастайтын барлық энергияны жинақтайды: «нені қалайтыныңды білу және барынша іске асыруға қол жеткізу». Екінші деңгей екі процеспен ұсынылған: бір жағынан, реттеушілік процестері: өзін-өзі бақылау, табандылық және осы шаққа бағдарланушылық – «мұнда және қазір мен азғырулардан бас тартамын және мақсатқа жету үшін кеңістік ұйымдастырамын»; екінші жағынан аффективтік процестер: өзін – өзі қабылдау, өмірдегі мақсаттар және ортаны басқарушылық – «менің өзіме деген оң көзқарасым және бағдарлау сезімі ұсынылған мүмкіндіктерді тиімді пайдалануға мүмкіндік береді». Үшінші деңгей осы процестердегі энергия ағынының екіжақтылығын белгілейді. Ол өзін-өзі бағалау мотивациясын және тұлғалық өсуді қамтиды - «Мен өз әлеуетімді іске асырғым келеді және соның барысында құрметке ие болғым келеді» және амотивация - «Мен өмірге, оқуға қызығушылық танытпаймын». Үшінші деңгей не өзін-өзі дамытуға және әлеуметтік мойындауға ие болатын энергияны бөледі, немесе ядро мен екінші деңгейдің энергетикалық заряды қолданылмайды және жойылмайды. Корреляция қарым-қатынастың бағытын көрсетпейтінін есте ұстаған жөн, ол екі жолмен де жұмыс істейді. Күшті жетістік мотивациясы да, табандылық пен өзіне деген оң көзқараспен қамтамасыз етілген мақсатқа ұмтылу да мотивацияны бейтараптай алады. Төртінші деңгей өзін – өзі дамыту мотивациясымен және тұлғалық өзіндік тиімділігімен ұсынылған – «Мен өз күш-жігерімнің тиімділігіне сенемін және өз әлеуетімді ашқым келеді». Әрі қарай, кластерлік талдаудың көмегімен біз зерттелетін мотивациялық, реттеушілік және аффективтік процестердің даму деңгейіне байланысты тұлғалық өзіндік тиімділік төңірегінде қалай топтастырылғанын зерттедік. Алынған мәліметтер екі дендрограммада ұсынылған (сурет 28-29). Тұлғалық өзіндік тиімділігі бойынша көрсеткіштері төмен студенттер тобынан қарастыруды бастаймыз (сурет 28). Сурет 28 - Төмен тұлғалық өзіндік тиімділіктің кластерлік ағашы 28-суреттегі дендрограммадан зерттелетін айнымалылар 3 кластерге біріктірілгенін көруге болады: 1-кластер 4 айнымалыны қамтиды: тұлғалық өзіндік тиімділік, фиксация, өзін-өзі ұйымдастыру және заттық іс-әрекет аумағындағы өзіндік тиімділік. Ол өзіндік тиімділік пен реттеушілік процестерін (фиксация, өзін-өзі ұйымдастыру) біріктіреді. Корреляциялық талдау деректері бойынша бұл реттеушілік процестері шеткері болып табылатынын, студенттердің өзіндік тиімділігін қолдауда және дамытуда жетекші рөл атқармайтынын атап өткен жөн. 2-кластер 5 айнымалыны қамтиды: 3 сыртқы мотив: өзін құрметтеу мотивациясы, интроекцияланған және экстерналды мотивация, амотивация және тұлғааралық қатынастар аумағындағы өзіндік тиімділік. Бұл кластер мотивациялық процестер мен өзіндік тиімділік компоненттерін біріктіреді. Сыртқы мотивация, амотивация және тұлғааралық қатынастар аумағындағы өзіндік тиімділіктің жақындығы қызығушылық тудырмайтын немесе міндет, ұят, қажеттілік және өзін-өзі бағалауды жоғарылату, тану ниетімен анықталатын қарым-қатынастағы кедергілердің болуын көрсетеді. 3-кластер ең ауқымды, ол 14 айнымалыны қамтиды: 3 ішкі мотивтер (танымдық мотивация, жетістікке жету мотивациясы, өзін-өзі дамыту), психологиялық әл ауқаттың барлық факторлары және реттеушілік процестердің 5 механизмі. Яғни, тұлғаның өзіндік тиімділігін нәрлендіретіннің бәрі қалыпты, өзіндік тиімділігі төмен студенттер максималды қашықтықта болады. Ең үлкен қашықтық тұлғалық өзіндік тиімділік пен аффективтік процестер арасында байқалады. Сонымен, тұлғалық өзіндік тиімділігі төмен студенттерге сыртқы каузалдық бағдар тән деп айта аламыз. Олар оның сыртқы көрсеткіштеріне негізделген жетістікке ұмтылумен сипатталады. Өзіндік детерминацияға қол жеткізудегі сәтсіздіктер тұрақты стрестерге әкеледі. Сыртқы мотивациялық ішкі жүйені басқарудың нәтижесінде адам өзін-өзі алдайды, бұл сыртқы және тұлғалық емес бағытталған типтердің қалыптасуында көрінеді. Амотивациялаушы ішкі жүйе автоматты және дәрменсіз мінез-құлықта жүзеге асырылатын сыртқы мотивтердің кейбір көріністерімен басым болады. Адамдарсыз бағдарлану кезінде «үйренген дәрменсіздік» феномені пайда болады, яғни студенттер қоршаған орта олардың әрекеттеріне жауап бермейтінін «біледі». Сонымен қатар, олардың өздері өзіндік детерминацияның минимумын көрсетеді және олардың мінез-құлқы негізінен автоматты. Тұлғалық өзіндік тиімділігі жоғары студенттердің екінші тобының нәтижелерін қарастырамыз (29-суретті қараңыз). 29-суреттегі дендрограммадан зерттелетін айнымалылар 2 кластерге біріктірілгенін көруге болады: 1- кластер 5 айнымалыны қамтиды: заттық іс-әрекет аумағындағы өзіндік тиімділік және тұлғааралық қатынастар аумағындағы өзіндік тиімділік, амотивация, интроекциялық және экстерналды мотивация. Мұнда, бірінші топтағы сияқты, мотивациялық процестер өзіндік тиімділік аспектілерімен біріктіріледі. 2-кластер үлкен, ол 18 айнымалыны қамтиды: айнымалылардың біріктіріліп, кластерлерге топтастырылуынан аффективтік, мотивациялық және реттеушілік процестер бір-бірімен астасып, тұлғалық өзіндік тиімділікпен біртұтас байланыста екені анық. Тұлғалық өзіндік тиімділікке ең жақын-өзін-өзі бағалау және өзін-өзі дамыту мотивациясы, сондай-ақ өмірдегі мақсаттар мен мақсат қоя білушілік. Қорытынды корреляциялық галактикада көрсетілген орталық көрсеткіштердің бірыңғай кластерге бірігуі бір қашықтықта жүретінін атап өткен жөн, бұл олардың жақындығы мен өзара әрекеттесуін көрсетеді. Сурет 29 – Жоғары тұлғалық өзіндік тиімділіктің кластерлік ағашы Алынған нәтижелер тұлғаның өзіндік тиімділігі жоғары студенттерге ішкі каузалдық бағдар тән, яғни олар көбірек дәрежеде ішкі мотивациялық жүйемен әрекет етеді деп айтуға мүмкіндік береді. Сыртқы марапаттау (бағалау, стипендия) кезінде ішкі және сыртқы мотивациялық ішкі жүйелердің әрекеті араласады, бұл жағдайда сыртқы мотивациялық мінез-құлық жалғыз ғана қол жетімді емес, таңдалған болады. Сондай-ақ, қоршаған ортаның өзгеруіне икемді мінез-құлық пен сезімталдық, қойылған мақсаттарға жету үшін оны ұйымдастыру мүмкіндігі және жеңілістер, іс-әрекеттегі сәтсіздіктер жағдайында кінә мен өзін-өзі кінәлау сезімінің болмауы бар. жүктеу/скачать 1.32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|