Курстық ЖҰмыс тақырыбы:Қасым Қайсеновтың балалар әдебиетіне қосқан үлесі
ІІ Негізгі бөлім.Қасым Қайсенов балалардың батыры
жүктеу/скачать 49.09 Kb.
|
| ІІ Негізгі бөлім.Қасым Қайсенов балалардың батыры
Қасым Қайсенова әдебиет әлеміне кейінгі келген жазушылардың бірі. Ол соғысқа дейін де, сол кезде де жазбаған. Сонымен қатар, партизандар соғыстан жараланып оралды. Соғыстан кейін ол сол уақытты емдеу үшін көп уақытын ауруханаларда өткізді. Ол соғыстағыдай ауыртпалық пен қыңырлықпен күрескен. Әдебиеттің келуінің бірінші себебі; өлім мен өмір айқасқан сәтті өз басынан кешірген қиын тағдыры және жаутылында партизан отрядында төрт жыл бойы көптеген жаналысып, жанберіскен оқиғалардың ортасында жүруі болса, екінші себеп - үлкен майдангер ақын Жұмағали Саинның соғыстан алып келіп,Сәбит Мұқанов, Ғабит Мүсірепов, Тайыр Жароков, Қасым Аманжолов сынды ақын жазушылармен таныстырмақ болды. Қасым Қайсеновтің қазақ тіліндегі алғашқы кітабы жеңістен он жылдан кейін 1955 жылы жарық көрді. Оның кітабы - ИлкоВитряк. Бұған дейін, 1954 жылы„Юные партизаны” кітабы орыс тілінде жарық көрді. 1954 жылдан бастап қазіргі уақытқа дейін Қасым Қайсенов қазақ, орыс, украин және қырғыз тілдерінде 34 буклет шығарды. Автордың шығармасы - соғыс жылдарындағы, партизандық қозғалыстың шежіресі, көркем әдебиеттен, фантастикалық оқиғалардан, публицистикалық сипаттан бос. Мәселен, «Жәутылында» шығарманың мұндай ерекшелігі бірден байқалады. Менің кітаптарым қалың болғанымен, мен роман мен повесть жазатын қазақ емеспін. Мен нені бастан кешіргенімді, нені тоқтатқанымды, әріптестерімнің не істеп жатқанын суретке түсіргендей етіп жаздым. Менің кітаптарымдағы аттар, жер атаулары және басқа мәліметтер өзгерген жоқ. Сондықтан менің барлық кітаптарымды оқиғалар, партизан отрядының бұрынғы командирі туралы естеліктер және Ұлы Отан соғысы жылдарындағы партизан қозғалысы тарихының кейбір аспектілері деп қарау керек », - деді Қасым Қайсенов өз естеліктерінде. Әскери журналистің публицистикалық шежіресі бір жолға тоғысқан. Кейіпкерлер бірдей, тек әртүрлі ерліктер, басқа сюжет. Бұлттарда кеңес халқының ерлігі, ел бақыты үшін жанын қиған батырлардың шынайы мінезі бейнеленген. Антифашистік ұйымның мүшесі, доктор Устимович соғыста қаза тапты, ал радио оператор Зина Крестянинова фашистердің қолына маңызды ақпаратты алу үшін өз өмірін құрбан етті. Автордың «Жауытылындағы» туындысында жергілікті тұрғындардың Отанға деген сүйіспеншілігі, жаудың қатыгездігі, партизан отрядтары мен жасырын ұйымдардың көмегі бейнеленген. Бұдан шығудың жалғыз жолы - партизандардың фашизммен күресті ұйымдастырудағы рөлі. «Партизан анасы» әңгімесінде: «Қандай өлім! Мен өлемін, мен өлмеймін. Мен өзімнен артықпын ба? «- София Павловнаның шешімі Отан үшін өз өмірін құрбан етуге дайын, қыңыр және қыңыр бейнесін бейнелейді. Ол Днепрден өтіп, өзінің ұлы Панитовормандағы партизан отрядының командирі Константин Спижевке Григоров ауылын фашистер басып алғаны туралы хабарлады. «Григорьевтің сөзі фашистердің қанды қолынан алынды, және барлық адамдар партизан отрядына қосылды», - деді ол. Бұл көркем публицистикада еңбекқор және батыл партизандардың бейнесі нанымды. Қалалық журналистика туралы әңгіме қозғағанда оның саяхаттарының егжей-тегжейлері күнделікті саяхат оқиғаларының күнделіктеріне дәл жазылғанын байқайсыз. Ол 1967 жылы шыққан кітабында: «Мен сол шайқастардың оқиғаларын дәптеріме жаздым. Мен майдан даласынан кеткенше. Сол жақта менің қанішер партизан достарымның есімдері болды », - деді ол. «Менің партизан достарымның есімдері» деп аталатын шығармаларда бұл немесе басқа оқиға, очерктер бар. Жазушының ұрыс алаңындағы шығармаларын оқи отырып, кескіндеменің әдеттегі стилін көруге болады. «Жаутылында» туындысының «Алғашқы сапар» деректі фильмінде ол жазушының барлық жолдастарын жоғалтып, орманда жалғыз қалғанын айтады. Аштық бітті. Мен жылағым келеді. Ол мұны жазғанда, ұйықтап кетеді. Рақымбек ағай түсінеді. Ол өзінің үлкен ағасы Сақыпзада, Шәмшия, Құлзапыранат, Қабдылқайыр және Қадылбекті көреді. Жазушының балалық шаққа саяхаты туралы есте қаларлық суреттердің бірі көркем әдебиетте суреттелген. «Жәутылында» - партизан шежіресін жазған жазушының шығармаларының бірі. Повесте неміс басқыншылары тарапынан зорлық-зомбылық көрген аналар мен балалардың бейнелері бейнеленген. Жазушы нақты және сенімді болу үшін фактілерге сүйене отырып, оқиғадағы кейіпкерлерді іс-әрекетте көрсетуге тырысады. Олардың диалогы арқылы жаудың бейнелері еске түседі. Соғыс жылдары газет-журналдарда қазақ халқының тылдағы қажырлы еңбегі, қазақ жауынгерлерінің майдан даласына бейімділігі туралы көптеген мақалалар жарық көрді. Қасым Қайсенов көршілес Украина Республикасында болған ерлік істерін суреттеуді өте жақсы көреді. Әдеби публицистиканың маңызды тақырыптарының бірі - халықтар достығы, майдандағы сарбаздарға деген сүйіспеншілік, өз Отанына деген сүйіспеншілік, оны жаудан қорғау үшін өз өмірін құрбан етуге дайын болу. Ол ұлт достығын жекелеген адамдардың, яғни майдандас ұлт өкілдерінің өзара айырылмас, қайыспас достығымен жанашыр жолдастығы арқылы береді. 1988 жылы 4 қазанда «Лениншілжас» газетінде жарияланған, өзінің соғыстан кейінгі жылдары Әліби Жанкелдинмен кездесуінде жарияланған «Ағайындылар туралы» өмірбаяндық очеркінде бастығы Ғарибжан Досымбековты Аманкелді Имановтың ұстазы ретінде таныстырды. «Енді мен Украинаның аймақтық орталығы Камьянец-Подильский туралы ойлаймын», - деді ол. Сенбі, 21 маусым 1941 ж Сол күні арнайы мектептің курсанттарына «Амангелді» фильмі көрсетілді. Бәріміз тұнып көріп отырып қалдық. Батыр аттың құлағында ойнайды. Батыр құралайдың көзінен атқан мерген. Біз батырдың жеңісі үшін қуанамыз. Сәтсіздікке ұшыраған кезде біз үнсіздікте қаламыз. Дәл осы айқастарда қиын қыстау кезде жұрты оған қол ұшын бере алмағанын абойымды өкініш сезімі билейді. Өзімді дәрменсіз кінәлі адамдай сезінемін» – деп ой түйеді. Осы фильмді көргеннен кейін жүздеген сарбаздардың ішіндегі жалғыз қазақ партизаны Қасым Қайсеновті Кеңес Одағының батыры, генерал С.А. Ковпактың орынбасарлары оны "Амангелді" атап кетті. А.Кекілбаевтың айтуы бойынша «... Қасым Қайсенов - әкелері өз атын шығармаса да, күн сайын өсіп келе жатқан сол ұрпақтың алғашқы рухани ұстаздарының бірі. Вася - аласапыран күндері үйсіз елін жұбатқан және басқыншыларды қараңғыда қалдырған партизан. ... Оның өмірін, ерлігін, азаматтығын, кісілігіннеғұрлымкөп біле түссек, солғұрлым бүгінг іұрпақ басына тағдыр силаған бақ пен мойнына тарих артып отырған парызы қапысыз қаныға түседі». Осы тұрғыдан алғанда, Қасым Қайсенов соғыс шындығын айту үшін өз шығармаларында адал болды. Ол сондай-ақ сол сұрапыл соғыс пен оның зардаптарын шынайы суреттеген. Бауыржан Момышұлы осы майданның шындығы туралы: «Соғыста шындықты табу өте қиын, оны қорытындылау одан да қиын. Соғыс туралы шындықты білу - үлкен проблема ». Қасым Қайсенов өзінің азаматтығын, өмірлік ұстанымдарын, көркемдік талғамын соғыс аяқталғаннан кейін және жеңіспен аяқталғаннан кейін көптеген жылдар бойы жазған шығармаларымен негіздеді. Ол халықтың мақтан тұтар ұлдарының бірі болды. Себебі, оның өмірлік өнегесі ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан ұлы өмірдің үлгісін көрсетті. Қасым Қайсенованың әскери шығармаларындағы ерекше тақырыбы - партизандық балалар шығармашылығы. Ұлы Отан соғысы кезінде ересектермен бірге он бір-он екі жасар жасөспірімдер жаумен шайқасқаны белгілі. Бұл факт жазушының әскери шығармаларында сәтті көрініс тапты. Әскери журналистикадағы балалар тақырыбына келетін болсақ, бізді бәрінен бұрын «Жас партизандар» және «Жауытылдағы бала» шығармалары балаларды қызықтырады. «Жас партизандар» әңгімесінің басты кейіпкерлері - ИлькоВитряк пен Михаил Яковленкодағы 14-15 жас аралығындағы ұлдар. Ильконың әкесі - Григорий Васильевич Витряк, Кіші Букринск далалық жасағының бригадирі, анасы - Мария Исаковна. Келесі күні фашистер мектеп жанындағы алаңға ағаш орнатып, үшінші күні Ильконың қайын атасын асып, он бір адамды өлтіреді. Ильконың әкесінің әдемі жүзін көргенде жүрегі елжіреп, ол жылап жіберді. Бірақ оның көзіне жасынан әке тіріліп кете ме? Баланың кеудесі кекке толы. Күресу қиын. Сол күрестің ең қиын кезеңдері өтеді. Әке кегін,ана кегін қайтарам деген жас жүрек сыздай береді.Әкесін жауға ұстатып, анасын қудалаған сатқын Роман Гаддис мина алаңына түсіп, бірнеше сатқынмен бірге жолда ұсталды. Илкоттың соғыс шығармасындағы тапқырлық пен қаһармандықты әсерлі бейнелеуі сонымен қатар жиі көрінетін партизандардың балаларға үлкендерге деген сенімімен қарап, олардың ерліктерін әділ бағалайтындығынан көрінеді. Қасым Қайсенов фашистерден қорықпай, оларға қарсы тұруға не мәжбүр етті? Қасым кітаптың жауаптарынан біз Отанға деген сүйіспеншілік бұрынғыдан да күшейіп, аймақ жастарының шабыт пен батылдыққа кенелгенін байқаймыз. Бала кейіпкерлерінің ішіндегі ең кішісі - Илько Витряксия - батыл, тапқыр жас партизан. Сонымен қатар, «Жас партизандар» Қасымның шығармалары балаларға деген патриотизм ұғымы тек өрттің басталуымен ғана шектелмейтіндігін білдіреді. Қасым Қайсенов публицистикасына ең алғаш қолына қалам алудан бастап арқау болған тақырып – балаларды фашистерден қорықпай, оларға қарсы қаймықпай әреке істеуге мәжбүр еткен не? Қасым кітаптары арқылы бұл сауалға жауап іздесек ата жауға деген ыза-кек, Отанға деген махаббат адам бойында бұрын-соңды байқала бермеген ғаламат қайрат-күші оятатынын, өңірдегі жас өспірімдердің сол қайрат-күшпен рухтанып, ер лік жасайтынын байқаймыз. Қасекең балалар тақырыбындағы еңалғашқы кейіпкер – ИлькоВитряк сияқты жас партизанның оқпен оттың, өмір мен өлімнің, азаппен тозақтың ортасында жүріп, алға қойған мақсаттан айнымаған байыптылығы мен батылдығы, тапқырлығы тәнтіетеді. Бұда ншығар қорытындыҚасымның “Жас партизандар” шығармасының жазылуы, яғни балаларға Отандеген ұлы ұғымның тек отбасымен шектелмейтіндігі, ұлан-байтақ қазақ даласыменУкраинаның қалың ормандары солОтанның бөлінбес бөлшегі ретінде партизандардың жан-жүрегіне қайрат-күш дарытқаны сұрапыл жылдардың нағыз ақиқаты екенін жеткізуімен құнды болмақ. жүктеу/скачать 49.09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|