-17 Mart Gündönümü. Astana-İstanbul: Zeytinburnu

Sesimi duyduktan sonra Hasan Ağanın endişesi hafifledi. Yine de “ Kendisi Münih’teyken İstanbul’a gelen yolcuyu karşılayan kişiyi ilk defa görüyorum” fikri zihnimden geçiverdi. Eminim bıyık altından gülmüştür tabii. Yeğenleri ŞükrüAli ile Ramazan bana dik dik baktıktan sonra “ Oo Ağabeyimiz çok meraklandı, sizi karşılamak için beni taa Salihli’den (mesafe 900km) çağırttı. Memleketinize geri yolcu edinceye kadar gece-gündüz Ramazan’la ikimiz yanınızda olacağız. Kendisi doktorun tavsiyesine uymak zorundaydı. Bu yüzden sizin bütün seyahatinizi programladı. Maltepe (üniversitesine)ye yarın gideceksiniz. Kalacağınız otelin ücreti ödendi. Bundan sonraki programınızı da kendisi takip edecek, dediler.

Böylece emir demiri kesti. Ben Has-Ağa’nın kızkardeşi Galiya ablanın evinde kalacak oldum. Kazakları kanına düşkün derler. Aslında Kazaklar değil, Kazakların kızları kanına düşkündür. Erkekleri kırk düğüm bin beladan kurtarabilecek kadar güvenilir canlardır- ablalarım ve kızkardeşlerim. Bu tecrübe bana çocukluğumdan mirastır. Bu düşünceler içinde, Galiya ablanın kapısı açılır açılmaz… öyle rahatladım ki. Tıpkı kendi halamın-ablamın evindeymişim gibi. Artık Almanya’dakiler endişelenmesin diye düşünürken Has-Ağa’da şeytankulağı zırıldattı. Kendime yapılan hürmeti yadırgamama rağmen yine de şöyle bir lafla çimdiklesem mi fikrine rağmen, sesimdeki müteşekkir ton, kendimi ele verdi. Derhal İstanbul’daki Kazakların “Assalamu aleykum” le gelen hoşgeldin ziyareti başladı. Gecenin yarısı oldu. Aileden miras “tatlı ifadelerle” hepsinin gönlünü aldım. Galiya abla, bütün sülalenin, Kazaklaşan Türklerin, Türkleşen Kazakların hepsinin sığındığı sıcak yuvanın sahibiymiş. Nurgocay Bahadır’ın Hatıratını dağıttım. Gece yarısını geçe hoşgeldinciler de veda etti.

Bizden önce bu evde Muhtar Magavin ile Rımgali Nurgaliyevlerin de kaldığı koridorun sonundaki odadaki yumuşak yatakta bu günlüğü acele yazdım. Tanışacak çok kişi var dendiği için bu gecenin dostlarının çoğunun ismini hatırlayarak kaydetmeye yeltenmedim. Bu satırları yazmak için gerekli olan zindelik de, Galiya ablanın koyu kırmızı sıcak (tavşan kanı).. ve bedava çayıydı. Seyahatlerimde en çok çay ararım, Has-Ağa beni o dertten de kurtardı. Ertesi, sabahın köründe Maltepe’ye gideceğiz. Yurtdışına çıktığımı sezmeden gözlerim kapandı…( …)

Bugünün uzun ve yorucu programı için acele etmem gerekse de herşeyi yavaştan aldım. Duygularımı alt üst eden bu güzel sabahın beni beşik gibi sallayan çocukluk yıllarıma döndüren hisleri daha yeni uyanırken, bundan altmış sene önce vatanından on üç yaşında küçük bir kızken ayrılan bu hanımın anasından öğrendiği terbiye ile, ulusunun temel geleneklerini tamı tamına yansıtarak hazırladığı sabahki kahvaltı adetlerini sindire sindire yaşamak istedim. Kazak vatanındaki Kazaklar tarafından bile unutulan geleneksel sofra adabı, artık canları hoş bir sedaya dönüşmüş geçmişte kalmış sevdiklerime duyduğum özlem, babaannem ve halalarımı hatırlatan Galiya abla da benim öz ablammış sözlerini günlüğüme yazdım. İşte, vakit gece yarısını geçmekte iken ben de onların hepsine karşı özlemimin büyüklüğünü idrak ederek, kendimi toparlamam için kalemimi elimden bırakıyorum…

Eski İstanbul’dan Manzaralar: Bu semaverin içindeki “koyu kırmızı sıcak fakat parayla satılan çayın dumanı tütmektedir.

Anadolu tarafındaki İstanbul’a Marmara denizinden vapurla geçtik. İstanbul’un iki yakasını denizin altından geçen tünelle birbirine bağlayacaklarmış. Şehri ikiye ayıran şey nehir değil deniz ve iki taraftaki mimari yapılarda da farklılıklar var. Anadolu yakasının karakteri Asyalı, burası Taştepe, Sultantepe, Maltepe gibi Türkçe isimlerle Türkleşmiş. Nihayetinde kalabalık yollardan geçerek MaltepeÜniversitesine tam vaktinde yetiştik. Sessiz, sakin, şehir gürültüsünden uzak, sadece ilimle uğraşmaya adanmış bir alana yerleşen üniversiteyi çok beğendim. Vaktiyle bu çok milyon halkın yaşadığı şehrin hayvan pazarı olmuşa benziyor. Konferansın ilk yarım saatinde İstanbul hakkındaki düşüncelerden kurtulamadım. Bütün Kazakistan nüfusu bir şehre toplanmış. Orada akrabalar da var. Antika, Zeus, Troya, Bizans, İskit, Kral Atey, Küriş, İskender Zülkarneyn(Büyük İskender), Sançar(Sencer), Osmanlı, Beybars, Karamanlar, Aksak Timur, Mamay, Esenboğa(EsenBuka), Kunanbay, Şakerim, Mustafa (Çokay)… İşte şimdi de ben geldim. Yeri gelmişken, Kuban Kıpçaklarının geldiği dönemler, Mamay’ın askerlerinin katıldığı zamanlar.. İdil bölgesini idare eden Türkler…Nogayların yurt değiştirdiği dönemler de var. Keşke böyle düşünceler geldiği anda derhal kayda geçirmek için Osmanlı arşivlerinden bu konuların izlerini sürmek vardı. Böyle fırsatlara sahip olabilir miyiz?

İşte daha önceden tanışıklığımız olmayan Güljanat kardeşimiz de geldi. Kibar, becerikli, mütevazi ama cesaretli ve görevinin bilincinde bir kardeşimizmiş. Yirmialtı memleketten gelen alimlerin katıldığı konferansta bana en yakın kişi de Güljanat kardeşimizdi. Türk’ün geliniymiş. Maltepe Üniversitesinin başkanlarına da sözünü geçirebilecek kadar etkiliydi. Konferans on dakika sonra İstanbul salonunda başladı. Rahatladım ve bugünün öğreteceği tecrübeleri dinlemeye hazırlandım.

Maltepe Üniversitesi ile Japonya (Tsukuba) üniversitesinin ortaklaşa düzenlediği ve Amerika, Fransa, Belçika, Rusya, Bulgaristan, Kazakistan, Özbekistan, Kırgızistan, İsrail, İran, Hindistan, Afganistan, ve Japonya’dan akademisyenlerin katıldığı “Orta Asya’yı Araştırma Meseleleri: Dünü, Bugünü ve Yarını” konulu uluslararası konferansta bildiriler İngilizce ve Türkçe yapıldı. Programa göre konferans iki gün sürecek. Benim bildirim ikinci günü öğleden sonraki oturuma planlanmış. Sonra katılacağım oturumları planladım. Ben konu başlıklarını bildiğim ve akademik olarak ortaklaşa çalıştığımız Kırgız, Özbek, Tatar ve Rus konuşmacıların bildirilerini nöbetleşe dinlemeyi uygun gördüm. Kazakistandan Tarih Enstitüsünün müdürü Sattar Mecitof, tarihçi Klara Makaşeva, Evrazya Üniversitesinden Mara Gubaydullina,Taysa Marmantova ve insana rahatsızluk hissi veren bir master talebesi vardı. Onların bildirileri günümüz siyasetiyle ilgiliydi. Siyaset konusunda ilmi sonuç olamayacağı için, istikrarsızlığı sevmem. Kudaybergen Jubanof’un küçük oğlu Profesör Askar ağabeyimiz babası hakkında bir bildiri vermek için konferansa katılmış. Tanıştık ve hemen kaynaştık. Ağabeyimizin eşi kendi kocasına yaptığı hizmeti bizden de esirgemedi ve iki günlük konferans süresince sıcak, kırmızı, koyu çay konusunda zorlukla karşılaşmadık. Komik olmasına rağmen, kırmızı, koyu sıcak çay konusu Kazakistan’dan başka bütün memleketlere gittiğimizde en önemli ihtiyaç haline gelmektedir. Türkçeden İngilizceye, İngilizceden Türkçeye çevrilen ve aksanlı şekilde ifade edilen bildirileri anlamak için oturduğunuz yerde on saat boyunca dört dönerken beyninizin yorgunluğunu ancak kırmızı, koyu, sıcak çay ile giderebilir, susuzluğunuzu bastırabilirsiniz. Demekki… komiklik gibi gelmesin. Bu konuyu Askar Ağabeyimiz de anlamış. Eğer çaysız kalsaydık, bu kadar çok düşünceyi günlüğümüze de yazamazdık. Talebeyi öğrenci, kompüteri bilgisayar olarak Kazakçalasak da iyi olurmuş.

Konferansın ilk günkü oturumlarından (toplam 74 bildiri) edindiğim intiba: Bildirilerde ele alınan birçok konular bize de aşina. Sadece Kafkasya bölgesi özellikle de Gürcülerin bildirileri heyecanlı oldu. V.Kiknadce “Beni Rusça konuşan biri olarak düşünmeyin diye konuşmaya başladı. Bunu anlayışla karşılamak gerekir. Rus emperyalizmine zorla boyun eğdirildikleri anlaşılmaktadır. Buna göre Kaf dağı hiçbirzaman ayının tırnağından kurtulamayacak gibi görünmektedir. Japon alimi Hsio Komatsu İslam dini hakkında bildiri verdi. Orta Asya’nın iç ve dış güvenlik meseleleri ile İslam konusunda mütevazılıkla bildiri sundu. Bu konuyu neden seçti? Meğer Müslüman dünyasındaki hareketler dünyayı sona doğru götürür mü konusunda tartışma varmış. Eski Sovyet topraklarındak iruslaştırma siyaseti ve din konusunda bildiri sunan İsrailli Profesör Landau devamlı endişeli şekilde herkesle fiskoslaştı. Meğer bu alim “Ben yahudiyim İsrailden geldim bana kimse dokunmaz değil mi?” tarzında sorular soruyormuş. Asansörde bu soruya biz de muhatap olduk. Soruyu anlamama rağmen “No English” diyerek cevap vermekten kurtuldum. Bu alimin soruları safça mıydı yoksa deneme maksatlı mıydı diye düşünüyorum. Bana bu soruyu yöneltiği zaman dikdik baktığını hatırlıyorum. Bunun anlamı dünyanın 24 memleketinden gelen insanların vücut diline hakim olmak anlamına gelmektedir. Siyasi analizciler için ise bu konuya vakıf olmak siyasi analizciliğin en önemli metodlarından biri sayılır. Ne var ki yüzünden gülümseme eksik olmayan bir alim. İstanbul, bırakınız Yahudileri, Bin Ladin bile gelse farkedilmeyeceği kadar büyük bir şehir.Çünkü İstanbul binlerce yıldan beri dünyanın kapısı olmuş bir şehirdir. Türkler için de yurdışından gelecek tehditten çok ülke içindeki problemler rahatsız ediyor gibi görünmektedir.

Bu konferansta, professor Enverbek Mökeyef liderliğindeki Kırgızlar göğüs gererek dolaştılar ve diledikleri gibi konuştular. Film gösterisi yaptılar. Orta Asya hanlıklarının Osmanlı İmparatorluğu ile ilişkileri konusunda Buhara, Semerkand ve Hive kütüphanelerinde bulunan el yazması kaynaklarla çalışan Özbek alimleri Zumırad Rahmankulavo’nın, Gulşahra Sultanova’nın, Sanobar Şadmanova’nın, Bahadur Rasilof’un, Kaharman Recebof’un sundukları bildirilerin önemi büyüktü. Yurtdışına giden Özbek kardeşlerin Kazakları kirli sularla temizleme adeti olurdu. Şamsiddin Kemaleddin ağabeyimiz “Tarihçi Vasilos Vattatzis haritasında Orta Asya” konulu bildirisinde burada Özbekistan haritada yer almaktadır. Başka memleket yoktur.” Dedi. Ben misafir olduğum için organizasyon meselelerine karışmadım. Ne yazık ki önemli bir şahsiyetin olması böyle konular için gerekliymiş.1730 senesinde Jongar istilası sırasında çizilen bu haritayı biz de biliyoruz. Sabredemedim .”Kazakistan haritada yok muymuş?”diye sorunca ”Öyle bir kaynak yok, Belki Karakalpakistan’da vardır” cevabı verildi. Böylesi anlayışa söylenecek söz yoktur. Yüksek sesle”Aga! Akkalpakların(Kırgızlarıkastederek) içine de, Karakalpakların içine de, alalı takkelerin içine de (Kazakların) tımakı sığmaz. Islam ağabeyin değil, Islam (dininin) yoluyla yürümek doğru olur” dedim. O cevap vermedi. Türkler de güldüler. Oturum başkanı Kırgız professor Enverbek Mökeyef anlamasına rağmen önemsemedi. Kahve molasında “Tayke! “Manas’ın yarısı Kazaklardır. O Kazakları takkenin içine değil, hiç olmazsa akkalpağın içine de sığdırmadınız.” şeklinde şakalaştım. Adetlerine yerleşmiş Kalmakvari gülümseyerek ”Öyle, öyle” dedi. Özbek kardeşlerin günümüzdeki tavrı aşırı İran tavırları ve sartçılıkla zehirlenmiştir. Türk dünyası ve Türk tarihi onlara yabancıdır. Hristiyanlık, Judaizm ve sonra Müslüman dininden kaçanlar, ateşperestler- göçebe Yahudiler, Hazarhanlığını yıkanları Kazaklar sart adıyla anarlar. Sadece ırk olarak Türk olanlar Özbektirler. Özbeklerin kesinlikle kabileleri vardır. Dolayısıyla Özbek alimlerine sizler Özbek misiniz? Sartmısınız? diye kibarca sordum. Tarihte Mısır’da ve İran’da Özbek kardeşlerimizden gördüğümüz kötülükler sadece bununla kalmamıştır. Hepsi de kendi boylarını söylediler. Hatta bizim Sanobar, Ökireş isimli ceddimizin soyundan geliyormuş. Sadece Zumırad “Ben boyumu biliyorum ama söylemem. Biz bölünmeyeceğiz” dedi. İyi bir alim ve üstelik hanım. Ee devlet zoruyla; bölünüyorsa da, bölünmeyeceğim demesiyle İslam Akanın kullandığı siyasetin sirayet ettiği anlaşıldı. Belki de jurnalden korkar diye daha çok ısrar etmedim. Aslında kabileciliğe ben de karşıyım. İnsanı kendi milletinden soğutan siyasetten hoşlanmıyorum, kızıyorum. O güzel günün canımı ağrıtan sızısı bundan ibarettir.

Bu siyasetin bir başka ifadesi, bütün Türk asıllı sanatçıların Nevruz akşamı münasebetiyle yaptıkları gösteride de ortaya konuldu. Özbekistan ve Türkmenistan’dan hiçbir sanatçı katılımı olmamıştı. Yirmidört saat boyunca meydana gelen dördüncü değişiklik ve bizim seyahatimizi uzartan karar buradan başladı. Konferans akşamında yukarıda ifade ettiğim ruh hali içerisinde otelin lobisinde dururken, Kazak milli kıyafetleri giymiş kızlar gözüme çarptı. Genç erkekler de gördüm. Damağımıza tümor gibi yapışan Rusça ile bu dili konuşan çeşitli kıyafetler giymiş sanatçılar gruplar halinde geldiler. Onların kim olduklarını sormadan Tatar, Gagauz, Azeri, Altaylı, Hakas, Toba olduklarını anlamıştım. Bunların lideri kim mi diyorsunuz. Kesinlikle, yetmişli yıllarda dünya orkestrasının baş kemancısı, dünyadaki dinleyicilerinin yakından bildiği, Kazakistan’ın kültür eski bakanı şimdi Türksoy başkanı olan Düysen Kaseyinof! Görüştüğümüzde hemen kucaklaşırdık. O adetimizi yine tekrarladık. “Ben senin geldiğini duyunca sevindim. İşim var .Görüşmeyeli çok oldu, beraber olalım. Bütün istediklerini yaparım” dedi ve yoluna devam etti. Konser eski Sovyet dönemi sırasındaki sanat günlerini hatırlattı. Fakat bu sefer içeriği de görüntüsü de milli, evet evet Türke has! Hakas-Altaylılar “Umay! Umay! Altın Kubay(beşik). Verme sele evladı oylay(düşünerek) sözleriyle makama uygun dans ettiler. Tatarların şarkıcı getirmemesine şaşırdım. Ama Kırımçakların dansı, özellikle kuğunun kanatlarına benzeyen kızların parmakları resmen konuşuyordu. Ne desenizde Bahçesaray’da harem geleneği olduğu için, onların dans ve hareketlerinden bayanlara has asalet farkediliyordu. Kırgızlar “Manas” destanlarıyla, Kazaklar dombıraları ve Akkuv-Kuğu danslarıyla katıldılar. Hepsi dans gösterisiydi. Gece dansla açıldı, dansla sürdü ve dansla kapandı.

Bahçesaray Dansçılarıyla Karagandı’lı Laleler

Akşamında verilen kokteylde sofrayı bütün Türk dünyasını idare eden ve hepsine baş eğdiren Düyseken bütün misafirleri selamladıktan sonra bana geldi: “Senden ricam bu 14 ayrı halktan gelen sanatçıların adından Türkiye’nin Milli Eğitim ve Kültür Bakanlarının önünde bir konuşma yapman. .Senin Türkiye’de olduğunu duyduğumdaki sevincimi boşa çıkarma. Yarın Ankara’ya gidiyoruz. Sonra Altay köyü ile Salihli’ye gideceğiz. Bunu reddetme. Masrafların ödenecek. Gerisini Askar halleder.” Dedi.Askar Turgambayef, Rahan’in talebesi kültür konusundaki baş danışmanı, doktora yapmanın faydası olarak istersen taleben, veya talebenin talebesi, belki jürisinde de vardın. Askar Çora Batur destanı hakkında tez savunması yapmıştır. Rahan-ın talebesi.Rahan’ın bütün talebeleri Türkçüdürler hem mütevazidirler. Oraları ömrümde bir kere görmeyi hep istemiştim. Ama yarın bildiri sunmam gerek. Üstelik bedavayı ne kadar çok sevsem de, benim bu seyahatimin sebepçisi olan “Bedavacıların destekçisi Hasan Ağabeye danışmam gerekiyordu. ŞükrüAli ile Ramazan sabah gelecekler. Üstelik Galiya abla, İstanbul’daki Kazaklara haber vererek benim şerefime vereceği yemeğe hepsini davet etmişti. Böylesi endişelerle Askar ikimiz Elmira yengenin koyu, kırmızı ve ikide birde holde demleyerek getirdiği çayı içiyorduk. Benim için 29 saate ulaşan bu uzak gecede yaşadıklarımı günlüğüme yazmaya başladım.

Pencereden yıldızlara baktım. Maltepeden doğuya doğru gidiyorlardı.

Böylece konferansın ikinci günü başladı. Uzun-kısa, anlamlı-anlamsız, bilinen-bilinmeyen konulardaki bildirilerin genel amacı bilgi toplamak maksadıyla yapılmış gibi geldi. Ancak benim bilmediğim bir sonuç çıkmadı. Ben çok mu detaylı çalışıyorum, yoksa araştırmalarım ve tecrübelerim çok mu derindir bilinmez. Altmış yaşa gelinceye kadar epey çalışma yapmışız. Belki bu yüzden olsa gerektir. Bu konferansta; Hindistan, Pakistan, Afganistan gibi bölgelerde jeosiyaset, İran’daki Türk asıllıların durumu, Doğu Türkistan hakkındaki arkeolojik ve siyasi araştırmalar, Usul-ü Cedid hakkındaki çalışmalar, Sovyet dönemindeki din ve dil siyaseti, Kazakistan, Gürcistan ve Ukrayna’daki Hristiyan Türkler, Türkiye’nin Avrasya bölgesindeki nüfuzu, Doğu ve güney Kırgızlarının siyasi bölünmeleri, Orta Asya’daki Kuşanlar hakimiyeti, Enver paşanın Orta Asya maceraları, Sovyet Döneminde Orta Asya tarihine bakış meseleleri, Orta Asya’daki NATO etkisi, Kafkasya’daki siyasi bölünmeler ve Karabağ konuları ele alındı.

Evet, görüşlerin yayınlanması, tartışılması ve pratikte uygulamaya konulması zorunluluğu farkediliyor. Ne yazık ki araştırma konularının hepsi geçmişle ilgili. Siyasetçiler o vakte kadar daha nice tartışma konuları bulacaklardır. Konuya böyle yaklaşınca tarihçilerin rollerinin sadece kaydetmeyle sınırlanacağını düşünmek cesaret kırıcı. Fakat onu da yapmak farz. Bu konunun Kazak siyaset adamlarının aklına gelmeyeceğine eminim. Çünkü biz Kazaklar siyaset belirleyemiyoruz, çünkü biz elimize başkaları tarafından verilen programları uygulamakla yetiniyoruz. Avrasya bölgesindeki siyasetin Astana’da uygulanması konusu İrina ve Aleksandr Selyeznef’lerin sunulmayan bildirilerinin özetinden açıkça görünmektedir. Güljanat’ın yapımcılığını üstlendiği Kırgızlar film gösterisi( ben Üniversite kütüphanesine AlaşOrda ile Milli Bağımsızlık hakkındaki kitapları hediye ettim) ve plaket dağıtımı sonrasında konferans sona erdi.

Yurtdışından gelen Kazak ve Özbeklerde vardı. Fakat onların fikirleri bana göre basit gibi geldi. Onların ilme bakış açıları bize göre daha yüzeysel gibi geldi. Bildirileri bir insan değil adeta yapay zeka sunuyormuş izlenimi vardı. Fakat ilim aslında her şahsın bireysel bakış açısını yansıtmaz mı? Galiba benim master talebelerimin çalışmaları bile bu bildirilerden daha samimi ve önemli görünüyor. Belki benim şahsi ilgim sebebiyle öyle görünüyordur. Ne yazık ki böyleleri, gelecekte yurtdışında falanca sene okumuş ve filanca uluslararası konferansa katılmış olarak bize gelir de bizim talebelerimizi küçümserse fikri beni kızdırmıyor değil.

Şahsi olarak benim çıkardığım sonuç şudur: bazen elimizin altındaki işleri ele almakta zorlanırız. Aslında bildiri özetlerini bilgisayar ortamında sunmanın büyük bir zorluğu yoktur. Bildirilerin ingilizcesini de önceden hazırlamak mümkündür. Üçüncü olarak, halkımızı tanıtacak şahsiyetler konusunda geride kalmışız. Askar Kudaybergenov ile benim “Milli ve Sovyet Cezalama Siyaseti” başlıklı bildirim beraber sunuldu. Bizlere sorular yöneltildi. Bizim oturumdaki tercüme işini bir Kırgız kızı üstlendi. Çok güzel tercüme etti. Kazaklar bu konuda Kırgızların seviyesinden de geri kalmışlar. Bu konuda da kabiliyetli olmak gerekirmiş.

Kahve molasında Komatsu beni göstererek Japon Casusu dedi. Kaynaklar konusunda bilgi aldı. O daha önce bu konuda çalışmamış. Türkçe biliyordu. Kazakça ve Kırgızcayı anlıyordu. Özbekçe konuşuyordu. Bu dört dile bir de Japonca telaffuzu eklersek, sohbetin nasıl ilerlediğini tahmin etmek zor olmasa gerektir. Sonunda Güljanat’ın tercümanlığını kullanmak zorunda kaldık. O sırada Güljanat: “Sizinle Zeki Velidi Togan’ın kızı Prof. İsenbike Togan tanışmak istiyor” dedi. Efendim?! Böylede ani tanışmalar olabilirmiş. Yüreğimi avucumun içine alır gibi bir hareketle İsenbike Begüm’ün avuçlarına koydum. “Bunun içinde sizin babanızın özlem duyduğu Alaş İstiklalinin Nefesi var” dedim. Gözleri yaşardı. “Babam ve Başkurtlardan sadece siz bahsettiniz” dedi. O kısa kahve molası sırasında yaptığımız bu görüşme bize uzun ve duygulu bir karşılaşma gibi geldi. Zeki Velidi’yi sorgulama ve onun geride kalan eşi konusunda bilgi verdim. Duyğulu bir tavırla: “ Ben babamın ikinci Tatar(Nogay) hanımından doğdum. Başkurtistan ve Kazakistan adı geçince babam göz yaşlarını tutamazdı. Sizin konuşmanız sırasında onu hatırladım. Geride kalan eşinin öldüğünü sanıyordu. Altmışlı yıllarda birinci eşinin hayatta olduğunu ve torunlarının bile olduğunu duyunca çok ağladı. Biz haberleşiyoruz. Ben de hocayım.” dedi. Zeki Velidi’nin sorgulamasını da konu alan “Uranım Alaş!” kitabımı: “Alaş İstiklalinin bir damla göz yaşı olarak İsenbike Begüm’e ithafla” yazısıyla kendisine hediye ettim. Resim çekildik. Nedense bir türlü ayrılamadım. Vedalaşmaya kıyamadım ve arabaya kadar uğurladım. Bu hayatta çok farklı kader kurbanlarıyla tanıştık. Fakat İsenbike Begüm ile tanıştığım zaman ki kadar heyecanlanmamıştım. Niye daha önceki günden beri haberim olmadı? Hayıflandım.

Askar Ağabeyimiz babası Kudaybergen Jubanof’u tutuklatan alimin suçunu kabullendiğini gösterdi. 1951 senesindeki özgeçmiş beyanında “Halk düşmanını belirleme görevinde aktif rol aldım. Bu meyanda Kudaybergen Jubanof’un milliyetçi teorisini açığa çıkardım.”, şeklinde ifadeler varmış. Bu bilgiyi Askar Ağabeye söyleyen akademik hakkında benim şüphelerim vardı. Bu konuyu Elmira yengenin koyu çayını içerken ele aldık. Ağabeyimizin kederi dağılmamıştı. Onu nasıl teselli edeceğimi bilemedim. Benim de hatırıma Kudaybergen’in Alaş liderleri hakkındaki bazı fikirleri geldi. Ama artık onu kullanamayacağım.

Maltepe’deki ilmi değerlendirmeler günlüğün kaldırabileceği konular değil. Ertesi günü düşünerek günlüğü elime aldım. Sabahki rızkımız Tanrıdan. Yine orta parmağım sızlayacağı için uyuyamayacağım.